“Vergeet,” het haar ma se suster, tante Bridget, gesê toe sy die Bybeltjie by die weeshuis in haar suster Mary se hand gedruk het voordat die sussies al twee weg is om op die skip te klim. “Los hierdie land agter, my kind – niks sal ooit weer wees soos dit was nie. En kyk na jou sussie.”
’n Deur in ’n gebou wat geelwit in die maanlig skyn, gaan oop; die deur is in twee helftes gedeel, ’n bokant en ’n onderkant. ’n Vrou met wye, wit slaapklere kom op die agterstoepie uit. Op haar kop is ’n mussie en langs die kante van haar kop hang stringetjies hare. “Jáás!” Sy roep na die man op ’n manier dat Fanny kan hoor sy is kwaad. Ergerlik. Sy kan nie hoor wat die vrou sê nie, maar aan die manier wat sy praat en hoe haar gesig trek, voel dit of die vrou oor háár praat; of sy ontevrede is dat haar man háár saamgebring het. ’n Klein meisietjie, ’n kind, nie iemand wat kan werk nie. Sy weet die ander weeshuise sou nie ’n kind van vyf jaar weggestuur het nie, maar deur die genade van haar ma se suster kon sy saam met haar suster gaan. En nou is Mary dood. Sy is alleen in hierdie nuwe land.
Maar sy sal hierdie vrou van Mijnheer wys, sy kán werk, al is sy nog klein. In Ierland moes hulle gou grootword; genade was daar nie. Die groot vrou druk haar vinger op haar eie bors. “Su-san-na. Rede-ling-huys. Missus. MEVROUW.” Dan wys sy met haar vinger na die meisie. “Jy? You?” “Fanny,” antwoord sy, haar stem ’n dun rafeltjie wat wegsweef in die donker agter haar.
Die perde is uitgespan, die man wat haar baas gaan wees, saam met die missus-mevrouw, gaan sit op houtstoele by die tafel. Mevrouw wys vir haar ’n bankie om op te sit. Die kers se lig maak ’n geel kol op die tafeldoek en die borde. Mijnheer sluit sy oë, hy prewel ’n paar woorde. Fanny begryp hom nie, maar sy weet dat dit die dankiesê is vir die kos wat moet kom.
Mevrouw staan op; sy haak die swartpot van ’n ketting in die haard af. Die geur van vleis damp in die kombuis toe sy die deksel afhaal. Die spoeg loop Fanny se mond vol. Lank, lank terug het sy op so ’n manier by haar ma in die kombuis gesit, anders as in die weeshuis, anders as op die skip. Maar toe was haar ma rond en sy het ’n gesig gehad wat altyd lag, voor die honger haar van binne af opgevreet het. Mevrouw is lank en maer en haar ken is skerp soos die hoek van ’n binnedeur.
“Skaap,” sê Mevrouw na Jaas se kant, en sy haal nog ’n pot af. Sy haal ’n paar goed wat lyk soos baie groot aartappels uit ’n ander pot en sit dit ook op die tafel saam met die vleis. Uit die houtvaatjie langs die haard tap sy water in ’n blikbeker om saam met die kos te drink, gooi vir elkeen ’n paar monde vol in kleiner blikbekers.
Die aartappels met die skille nog daarom se vleis is soet, sagter as dié wat Fanny ken. “Patats,” sê mijnheer Jaas toe hy haar verbasing sien. Sy verstaan hom nie, dit lyk soos aartappels, maar haar ooglede begin slap raak; haar maag het warm kos gekry, haar dors is geles.
“Nee!” Mevrouw pluk haar regop toe sy vorentoe sak oor die tafel. ’n Klomp woorde wat Fanny se ore hoor, maar haar kop nie begryp nie, rammel en rol uit die vrou se mond. Sy wys na die waskom en ’n kommetjie daarnaas; na ’n groter lap wat sy om ’n bord vryf en draai. Sy praat woorde wat Fanny nie verstaan nie, maar die werk verstaan sy – in die weeshuis het sy ook op ’n kissie gestaan en koppies en borde gewas.
Mevrouw se stem is kwaai. Sy het ’n stem soos dié van die hoofsuster in die weeshuis. Kwaai. Hard: “Ek wys net een keer. Deeglik werk, ek hou nie van ’n brouery nie!” Sy wys met ’n dun vinger na die kom, na die lap en die wasseep. “As jy klaar is, kan jy jouself was.” Sy vryf met die materiaal oor haar arms en beduie na die sinkbad, gee die kind ’n blok wit seep om haarself later mee skoon te kry.
Mevrou se woorde klink soos ’n deurmekaar gerammel soos wanneer oom Enda te veel bier gedrink het. Sy kyk na die borde en die messe en vurke in die skottel, die lap wat Mevrouw in haar hande gedruk het, sy weet wat om daarmee te doen. Die man en die vrou verdwyn binnetoe waar dit donker is, maar die binnedeur bly oop.
Toe sy klaar is met die borde en bekers, loop sy na die sinkbadjie, vat die lap en die stuk seep; sy dink dis wat Mevrouw bedoel het, dat sy haarself moet was. Na al die dae op die skip ruik sy die rouheid aan haarself. Sy haal ’n dungewaste naghemp uit haar trommeltjie, versigtig om die paar goedjies wat onderin lê nie te laat breek nie. Mary se goedjies, maar nou is dit hare.
“Hier,” sê mijnheer Jaas, wat weer in die deuropening kom staan het en wys met sy arm na binne. “Bed.” In sy hand hou hy ’n kers in ’n blaker. Sy voel sy ander hand in haar rug soos hy haar vooruit du na die bed van houtplanke en die dun klapperhaarmatras in die kamertjie langsaan.
* * *
Die dogtertjie van vyf wat in die Kaap aangekom het, word slaaf by die Redelinghuyse. Die baas, Mijnheer, probeer vir haar in die bresse tree, maar Mevrouw dryf haar. Jaas en sy vrou het nie kinders nie. Wanneer Mevrouw haar soggens uitjaag buitentoe om onkruid tussen die wortels en beet uit te trek, sien sy aanhoudend Mijnheer se oë voor haar toe hy haar die aand op die plaas aangebring het, asof hy vir sy vrou wil sê: ek het vir jou ’n present gebring. Maar Mevrouw se oë was hard, swart kolle soos dié van die hongerlymense.
Een keer in die week kom daar ’n man met ’n perd wat Fanny leer letters maak, wat haar die taal van die land leer lees. Mevrouw wil niks daarvan weet nie, maar Mijnheer hou vol.
Fanny leer vinnig, sy begin al gou die woorde en die doen wat daarby pas bymekaarsit. Die man met die perd, Meester, is in sy skik met haar. Behalwe die Bybel, bring hy ook ander boekies wat sy kan leer lees. Sy behoort skool toe te gaan, sê hy op ’n middag vir Mijnheer toe Mevrouw haar kom roep en uitstuur om te gaan tuin skoonmaak. Mijnheer skud sy kop – dit sal Susanna nooit toelaat nie.
Die dogtertjie se wange word rooi van die melk en die groente, sy word ’n gesonde kind. Die werk op die land maak haar vel bruin; die sproete op haar arms word donkerder. Mevrouw se buurvrou wat Sondae op besoek kom, sê sy kan bly wees; haar dogter word ’n pragtige meisie. “Gmff! Dogter!” Mevrouw maak ’n snorkgeluid.
Noudat sy dertien is, verstaan sy die taal van die land heeltemal. Mevrouw kan nie meer teenoor Jaas dinge sê sonder dat sy weet wat dit is nie.
“Ons moet haar wegstuur,” sê sy op ’n winteraand terwyl die wind om die hoeke van die huis gier en sy en haar man op die langstoep voor die huis staan. “Sy word te groot; dis moeilikheid soek. Die jongens wat op die boerdery werk, kyk met ander oë na haar.”
Fanny hou haar asem op. Sy staan aan die binnekant van die voordeur; luister. Mijnheer is die enigste mens wat haar nie soos ’n weeskind en ’n slaaf behandel nie. Ook die jong seuns wat al byna manne is, kyk spottend na haar. Waarheen moet sy gaan as sy hiervandaan gestuur word?
Daar is ’n lang stilte voor Mijnheer sy vrou antwoord. Fanny hoor die krieke en die paddas in die dammetjie anderkant die wattelbome.
“Oor my dooie liggaam, Susanna.” Mijnheer se stem is sag; hy praat nie soos een wat kwaad is nie, maar daar is iets in die klank wat Fanny laat weet: hierdie keer sal Mevrouw nie haar sin kry nie.
Op ’n oggend sien sy, verskrik, die bloed. Mevrouw skel op haar asof sy iets vreeslik verkeerds gedoen het.
“Die Here weet, as jy met ’n baba sit, stuur ek jou weg, terug Kaap toe. Jy kan loop tot daar, en niemand sal jou help nie.”
Fanny kap hout vir die vuur vir die middagkos wat sy moet opsit. Haar bene en haar maag kramp. Toe sy die bloed sien, het sy gedink sy gaan dood. Sy weet nie hoekom Mevrouw vir haar kwaad is oor die bloed nie; sy het gehoop sy sal haar help as sy haar vertel. Wat dit beteken, weet sy ook nie. Net dat dit elke maand sal kom, so het Mevrouw gesê. “En jy sorg dat jy uit die jongens se hande uit bly!”
Die bondel lappe tussen haar bene skuur haar rou. Mevrouw het vir haar ou gordynlappe gegee om op te knip en die bloed mee op te vang. Maar gisteroggend toe Mevrouw haar uitgewaste lappe op die bosse tussen die ander wasgoed sien lê, het sy haar aan die arm gepluk en die dood voor oë gesweer as sy