Anderkant Aberdeen is padwerke; dit gaan maak dat sy definitief in die skemer, of eerder nog, donker, by Beaufort-Wes aankom.
Regs, westekant toe, is die wolke brandende koraalriwwe teen die horison. In die skemerlig is die blou van die garingbome en hul dooie, skewe blomstele nog indrukwekkender as gewoonlik. ’n Musseljaatkat wip oor die pad en maak dat hy wegkom deur die draad.
’n Hele aantal kilometer voor Beaufort-Wes sien sy die skynsel van die dorpsliggies wat opslaan teen die rant aan die westekant. Die staan en wag by die padwerke het ’n groot duik in haar tyd gemaak. Sy soek net iets basies. Êrens om te slaap, êrens om te was. Sy is nie honger nie; die toebroodjie wat sy gemaak en onderweg geëet het, sit nog op haar krop. Aan haar pols kriewel die vel wat haar die afgelope weke so begin pla het.
Sy ry agter die advertensieborde aan wat oornagkamers adverteer. Dis anderkant toe, Leeu-Gamka se rigting. As sy uiteindelik stilhou en binnetoe loop, is dit donker. Bo in die swart hemel blink die vlieër van die Melkweg. Dis nie regtig so laat nie, maar haar oë brand van die ent se bestuur. Dis baie jare laas dat sy buite Graaff-Reinet bestuur het. En hemel, sy was so bang die eienaar van die vulstasie by Aberdeen kom vreet haar uit, of stel ’n eis teen haar in.
Die man by ontvangs lyk alreeds dof en deur die slaap toe sy binnekom. “Kamer regs af in die gang, nommer 8, is oop,” sê hy en vee met die agterkant van sy hand oor sy oë. “Die badkamer moet Mevrou deel met die kamer langsaan se mense. Dit kan sluit van al twee kante af. As dit orraait is so, dan kry ek gou handdoeke.”
Voor die venster in die ordinêre vertrekkie trek sy die gordyne oop. Sy nies. Die stof van jare het deel geword van die karige mat onder haar voete. Sy haal haar pajamas uit die tas, klop aan die deur aan haar kant van die badkamer; daar is geen geluid uit die vertrek nie. Die mense in die kamer aan die ander kant slaap waarskynlik lankal of eet ’n hamburger en tjips by die Spur.
Sy draai die stort oop, dit neem ’n rukkie voor sy die water uit afsonderlike krane so gereguleer kry dat daar ’n net-net-louwarm stroompie water oor haar spoel. Met die spons uit haar sakkie was sy haar, skrop haar met die harde kant sodat haar bene en arms rooi uitslaan. Sy wil skoon wees, klinies, onbevlek. Sonder sweet, sonder stof, vlekkeloos. Teen haar linkerpols slaan die merk onder die vel deur.
As sy eindelik in die bed lê, is die lakens verbasend vars en koel en welriekend. Laventel. Sy probeer haar oë oophou, dink aan hoe sy hierdie reis moet aanpak. Die allerlaaste wat sy uit die donker onthou, is die roep van ’n onbekende voël êrens nie ver vandaan nie.
* * *
Fanny, die jongste van die groepie Ierse meisies, gaan staan ’n entjie opsy van die res. Niemand sal haar wil hê nie. “Julle gaan om te gaan werk,” het die vrou by die weeshuis gesê, “so moet julle nie ’n Bybelse paradys voorstel nie!”
Die vrou wou haar nie laat gaan nie – so ’n ongeskoolde, onopgeleide kind! Maar haar tante, haar ma se suster wat werksaam was in die kombuis van die weeshuis, het vir haar ingetree: “Laat haar gaan – saam met Mary, saam met haar suster; dit sal wreed wees om die twee te skei, nie een van hulle het iemand anders oor nie.”
Fanny se klere is dun en die wind van die see af maak haar koud al skyn die son. In die Workhouse het hulle aan lang tafels gesit en sop gekry wat soos effens sout louwarm water gesmaak het; op die skip was min groente. Van die mense is dood onderweg; elke paar nagte het die matrose in die donkerte iemand oorboord laat val. ’n Seeman. Of kinders. Later, na ’n paar weke, het sy snags gewag om die dowwe slag te hoor wanneer nog ’n toegedraaide lyf met toue wat daarin keep in die blinkswart water beland. Sy het oor haar eie lyf gevryf, die vel oor haar bene en arms was styf getrek, die dun vlies van ’n skaap se binnegoed.
Soggens het sy saam met Mary en die res van die meisies geloop en tel, gekyk wie nie meer daar is nie. Tot Fanny op ’n oggend in die gierende wind op die dek loop en soek het na haar suster. Ook sy was weg.
In die helder lig van die Kaap die Goeie Hoop is die dogtertjie se gesig wit, die kleur van die dikmelk van beter tye, toe haar ma soggens vir elke kind genoeg daarvan in ’n kommetjie kon uitgooi. Maar ná haar pa is haar ma ook dood, en ook een van haar susters. Haar boetie is na ’n ander weeshuisplek geneem as sy en Mary, waar hy moes leer om met hout- en handwerk sy kos te verdien. Sy het hom nie weer gesien nadat hulle hom kom haal het nie. Hy was haar beste maat.
Fanny is die jongste van die gesin, haar pa se lieflinkie. Maar haar pa lê êrens onder die sooie weggebêre in ’n land wat sy nooit weer gaan sien nie.
Sy kyk om haar rond. Die mense wat die vragte van die skip afdra, is amper swart; sy verkyk haar, so iets het sy nog nooit gesien nie. Nog net ’n paar van die weeshuismeisies is oor, byna almal is al gevat deur boere wat werksmense kom soek het.
As sy net ’n bietjie water kon kry. Die honger is iets waaraan sy deur die maande gewoond moes raak, maar haar keel brand van die dors. Sy wens sy kon Mary se hand om hare voel.
Daar is ’n geklap van perdepote. ’n Groot man klim van ’n perdekar af en kom aangeloop na die vier meisies wat nog daar staan.
“Mijnheer Redelinghuys!” Die man wat die meisies uitgee aan die kopers groet die man met die vilthoed met ’n harde stem.
Fanny sien die gesigte van die ander meisies, hoe elkeen pleit dat dié mijnheer háár sal kies. Maar daarmee saam is daar die vrees. Wat sal hulle moet doen vir ’n vreemde man en vrou op die plek waar hulle gaan bly? Die mense wat hulle uit die weeshuis gehaal en weggestuur het om op die skip te klim, het gepraat van plaaswerk. Van vloere skrop en skoonmaak weet hulle, maar hoe sal hulle die taal in hierdie vreemde land verstaan?
Sy voel die man se oë op haar. Sy kyk op; die lig flikker in haar oë. Hierdie land se son is honderde kerse wat gelyktydig in jou oë brand.
Die grond knars onder sy skoene toe hy nader tree en haar aan die dun armpie vat.
“Dié een.” Sy verstaan sy woorde nie, maar sy weet dat hy haar wil saamneem.
Die man wat die meisies uitgee teen betaling begin hard en vinnig praat; hy skud sy kop, wys na die ander, ouer meisies wat nog daar staan. Maar Mijnheer steek sy hand uit na die man, sit ’n sakkie daarin en trek Fanny agter hom aan soos hy na die perdekar toe loop.
Hy tel haar teen die kant van die perdekar op; in sy arms voel sy vir haarself soos ’n stuk hekellap, so lig. Sy sit met haar voete op die trommeltjie waarin haar paar stukkies klere is, voel met haar hand aan die ketting om haar nek. Dit het Mary self om haar nek gesit toe sy die koors begin kry het.
Toe hulle almal nog saam was, het hulle na die mis gegaan, elke keer wanneer hulle maar kon. Sy, haar pa, haar ma, haar susters en die een broer. Nou is sy al wat oor is. Sal die man wat haar nou saamneem ook ’n kerk hê? As sy vir sint Patrick net een ding kan vra, is dit dat hy die drome oor Mary en haar dun, dun lyf en wit gesig voor sy dood is, van haar sal wegvat.
Die pad wat hulle ry, is lank. Dis koud toe dit donker word. Die man gooi ’n velbaadjie oor haar skouers, maar nog steeds voel sy die wind teen haar ribbes. Sy kry die dierereuk van vel en vet en harigheid aan die baadjie van die man en die tabak wat hy in sy pyp stop, maar sy ruik ook die veld rondom; dis ’n droë reuk, anders as in haar eie land waar dit groen is en na die bosse by die see ruik. En die drieklawerblaar. Dis wat Mary op die skip oor en oor vir haar vertel het – dit is hoe sint Patrick verduidelik het van God, en van die Gees, en van dié Een wat hulle Christus noem. Die drie almal één, maar elkeen ook apart.
In die maanlig, toe Mijnheer uiteindelik die perde inhou, is daar twee jong seuns, ’n bietjie ouer as sy, wat ook donker lyk soos die mense wat sy op die kaai gesien het. Hulle maak die hek oop, die een begin die twee perde uitspan nadat hulle afgeklim en Mijnheer haar trommeltjie gevat het. Die ander een beduie vir die man iets na die kraal se kant toe. Die woorde wat hulle praat, klink hard en vinnig, anders as die klanke van haar eie taal.
Sy sien en hoor haar pa en oom Enda, destyds voor die groot honger gekom het. Dit was warm in die ale-huis. Die viole het gespeel en ’n weemoedigheid gekerm, maar dan was daar die vrolike deuntjies