Ongegronde, ongemotiveerde geweld is gewoonlik ’n uitdrukking van woede, en ’n mens kan nie kwaad word sonder om eers gefrustreerd te voel nie. Op sy beurt spruit frustrasie voort uit geblokkeerde ideale. ’n Eenvoudige voorbeeld is dié van ’n tiener wat uitsien na ’n partytjie, maar deur haar ouers “gehok” word. Hierdie inperking lei tot frustrasie en die frustrasie tot woede, en woede kom dan uit in die vorm van verbale of fisieke aggressie. Die tiener verskree of klap byvoorbeeld haar broertjie wat in die gang met sy maats speel.
As ’n mens die analogie op die land van toepassing maak, sal Suid-Afrika waarskynlik ’n gefrustreerde, woedende jong mens wees wat nog nie geleer het hoe om doeltreffend met ander saam te lewe nie – ’n selfgesentreerde tiener wat niemand anders ’n plekkie in die son gun nie en gereed is om met geweld te reageer as dinge nie volgens sy wense en behoeftes verloop nie.
Die gereelde voorkoms van geweld is die simptoom van ’n woedende land, en woede dui op grootskaalse frustrasie. As ’n mens nou na die eskalasie van sinnelose geweld in Suid-Afrika kyk, kan vrae oor “ouerskap”, heeltemal tereg, aan die land se leiers gestel word.
Wat ’n mens die meeste skok, is dat die geweld waaraan ons daagliks blootgestel word ’n mens nie meer skok soos dit moet nie. Omdat jy amper daagliks gebombardeer word met berigte oor mense wat met strykysters gebrand, met kookwater gegooi en met doringdraad verwurg word, word nege mans wat vol petrol gegooi, keelaf gesny en geskiet word, asook ’n vrou wat verkrag en deur haar man vermink word, net nog items op die Suid-Afrikaanse geweldsprogram.
Die vraag waarmee ’n mens dikwels worstel as ’n mens van gebeure soos hierdie hoor of daarvan lees, is waarom die rowers so gewelddadig optree terwyl hulle motief eintlik net was om te roof. ’n Mens sien dit keer op keer, hierdie kru geweld. Dit is amper asof geweld algaande die hoofmotief vir misdaad in Suid-Afrika geword het. Dit wat jy buit en roof, is amper minder belangrik as dit wat jy toedien of aanrig. Dié tendens weerspieël skokkende eienskappe van ons samelewing.
Gewelddadige optrede is immers ’n weerspieëling van hoe siek ’n samelewing is. Om weer die analogie van ’n persoon te gebruik: Ons het hier te doen met ’n individu wat al die simptome van ’n ernstige siekte het. Individuele faktore uitgesluit, kan ’n mens met redelike veiligheid sê dat siek dade net in siek omstandighede voorkom. Oormatige aggressie is nie so volop in lande waar die meeste landsburgers tevrede met hul lewensomstandighede is nie.
Tog is uitermatige geweld nie eie aan Suid-Afrika nie. Daar hang ’n aggressiewe wolk oor ’n groot deel van die wêreld. Dit is egter asof Suid-Afrikaners meer apaties teenoor geweld staan, asof die saamleef met daaglikse geweld normaal geraak het.
Hierdie apatie is amper ’n aangeleerde hulpeloosheid. Soos die kreef in die pot, raak ’n mens stadigaan gewoond aan die hitte en dink dan later, wanneer dinge te warm begin raak, jy kan niks aan die saak doen nie. Waarskynlik kan jy nog, maar jy sit al so stewig in jou apatiegroef dat jy jou verbeel jy is magteloos. Ons aanvaar byvoorbeeld maar die misdaad, want “wat anders kan ’n mens doen”. Dit het die norm geraak om dankbaar te wees dat jy nog leef, al is jy beroof, verkrag en vermink.
Die sinnelose geweld teenoor die Van Zyls en Quinton Taylor is so skokkend dat dit in verskeie lande weke lank voorbladnuus in koerante of ontvouende nuus op televisienuuskanale sou wees, terwyl voorvalle soos hierdie byna alledaagse berigte in die Suid-Afrikaanse media is.
Die vraag vir ons as Suid-Afrikaners is hoe ons kollektief van hierdie “aangeleerde” hulpeloosheid ontslae kan raak. Dit is duidelik dat die antwoord êrens by kollektiewe optrede lê, eerder as by kollektiewe passiwiteit of individuele aksie.
Bewustheid, kennis en erkenning van die probleem is gewoonlik ’n goeie begin. As ons land as “individu” kan besef hy het kanker, is dit tog belangrik om presies te verstaan wat sy siekte behels, wat die prognose is en dan ’n plan te bedink om die siekte te beveg.
Wat so ’n “plan” moet behels, is natuurlik die boerpotvraag. Vele mense en belanghebbende partye het al hieroor bespiegel. Die geskiedenis wys dat massaoptrede van gewone mense nodig is voordat ’n maatskaplike patroon kan verander. Iets soos ’n tipping point is noodsaaklik. Die vraag behoort dus veral te wees wat ons as ’n nasie verhinder om daardie punt te bereik en wat ons daadwerklik omtrent ons versuim gaan doen.
Dit is vrae wat ons nie net aan onsself behoort te stel nie, maar ook aan ons leiers – politieke sowel as geestelike leiers.
Louis & Lise
Kommunikasie
“Vir elke liewe kind sê ek jammer”
Die gospelsangeres Nedine Blom en haar man Bertie gesels openlik oor die skade aan hul huwelik nadat haar affair met ’n kameraman op die lappe gekom het. Ná die krisis het Nedine die gewilde Afri-Kaapse groep Die Jaloersbokkies gestig saam met die sanger Taliep Petersen se kinders, Jawaahier en Ashur.
“Ek is skuldig. Ek het álmal gedrop. Ek het die Here gedrop, my man, my kinders, almal wat my gospel-CD’s gekoop het. Dis verskriklik…”
Nedine Blom druk haar vlamrooi kop teen haar man, Bertie, se skouer, asof sy vir altyd wil wegkruip vir die wêreld.
Hy vryf haar rug en kyk doeriekant toe, oë ook vol trane.
Minute lank sit die twee só.
Buite is dit ’n gewone warm Dinsdagoggend in Melkbos. Hul worshondjie kerm by die glasdeur om in te kom. Die tienjarige Adriaan is in die laerskool. In die kombuis vee die huishulp die broodkrummels van die tafel af. Iewers, dof, pie-êp ’n vragmotor se trurat.
’n Doodgewone Dinsdag.
Maar hier, tussen dié twee, is alles stukkend.
Die bom het verlede week gebars toe sowat 60 intieme Facebook-boodskappe tussen haar en die kameraman James Sutherland – vol smeulende detail oor hul “sublieme” aandjie saam – aan ’n koerant uitgelek is.
Nedine en Bertie was in ’n sakegesprek met iemand in die Woodlands-sentrum in Pretoria toe die joernalis haar e-pos met die nuus: Jou geheim is uit…
“Ek het my lám geskrik. Ek het net gehoop dit gaan weg.”
Maar dit het nie.
Met Bertie nog salig onbewus van haar manewales, fabriseer sy paniekbevange ’n liegstorie aan die koerant dat die Facebook-boodskappe ’n strik was vir ’n gewese kollega. Sy e-pos dit toe boonop onder Bertie se naam met haar BlackBerry skelmpies daar onder die tafel waar hulle saam sit en werk bespreek.
“Maar ek het dadelik besef ek sal hom moet vertel, ek’s te lief vir hom dat hy dit teen lamppale moet uitvind.”
“Blomma,” BBM Nedine toe vir hom, “jy gaan my haat, ek moet jou iets vertel.” En “ek kan jou haat nie face nie…”
En: “Ek het ’n ander ou gesoen, ons was intiem en ek’s verskriklik jammer…”
Bertie was oorbluf. Hy’t op ’n muurtjie gaan neersak.
“Ek het dit glád nie verwag nie,” sê hy. “Ons het dan so ’n sterk vertrouensverhouding, ons is in die volgende Huisgenoot-Pols een van die tien gelukkige media-huwelike.”
Hy neem haar toe in kruisverhoor oor elke stukkie detail, ou advokaat wat hy is.
“Stukkender kon ons nie raak nie; dit hét gebeur, ek wou als weet. Hulle’t nie seks gehad nie, sê sy toe, maar hulle was baie intiem.”
Nedine: “Dis die waarheid. Maar die feit is, ek het elke reël oortree, of daar seks was of nie.”
Bertie trap Sutherland toe in ’n SMS uit: “Klop jouself op die skouer, jy’t single-handedly ’n beautiful mens se loopbaan en lewe in ’n lewende hel verander.”