“Baie van die Jode het gedink die Griekse kultuur is beter as die Hebreeuse kultuur. Hulle het Grieks begin praat, baie van die Griekse gewoontes nageboots en hulle het die Hebreeuse Tanach in Grieks vertaal. Hulle het selfs sonder klere in die gimnasiums gaan oefen soos die Grieke gedoen het. Daar was toe twee soorte Jode.”
“O ja?” vra sy oupa beïndruk.
“Die Jode wat Grieke wou wees, is Helleniste genoem. Hulle het later die Sadduseërs geword. En dié wat nog Judaïsme beoefen het, het later die Fariseërs geword.”
“Leer jy dit alles in die Tora-skool, Yhosh?” vra sy ma.
“Ken, Imma. Maar Abba het ook vir my hierdie storie vertel.”
“Nou wanneer het HaBeit HaMikdash verlore geraak?” vra Chaim met ’n gelukkige laggie om sy mond.
“Ná Alexander die Grote se dood het ’n Griekse koning, Antiochus, oor Palestina regeer. Hy was ’n groot Hellenis. Toe mag die Jode nie meer Shabbat hou, die Tora leer of hul seuntjies besny nie. Toe vat hy HaBeit HaMikdash oor en maak een van sy Hellenistiese Jode die kohen hagadol. Hy het HaBeit HaMikdash ontheilig en varke op die altaar laat offer. En die Jode wat dit nie wou doen nie, het hy sommer ook laat doodmaak.”
“Kan die Griekse ons ook sommer so doodmaak?” vra Natan nouliks hoorbaar vir sy pa teen wie se knieë hy sit.
Marc stoot sy vingers deur die digte swart krulle sodat sy kippah op die grond val. “Lo,” sê hy sag, “dit was baie lank gelede.”
Yhoshi tel die kippah op, stof dit af en sit dit terug op sy boetie se kop. Marc kyk na Rivkah en hulle onthou hoe gesteld Yhoshi van heel kleins af op sy kippah was.
“En wat doen die Tora-getroue Jode toe, Yhoshi?” vra sy oupa.
Yhoshi raak ’n bietjie rooi van ál die aandag wat op hom gevestig word en stotter effens, maar ruk hom gou weer reg. “Hy … hy … Mattityahu was ’n priester van die Hasmoniete wat in Modi’in gewoon het. Toe Antiochus se soldate daar kom en sê hy moet ’n
offerande aan ’n heidense afgod maak, het hy gesê hy sal dit nie doen nie. Toe ’n Hellenistiese Jood dit wel wou doen, het Mattityahu hom net daar met sy swaard doodgemaak. Sy vyf seuns het hom kom help en hulle het die soldate aangeval en gewen. Hulle was die Makkabeërs …”
“Weet jy wat ‘Makkabeër’ beteken?” val sy oupa hom in die rede.
“Ken, Saba. Dit beteken mans wat so sterk soos hamers is. Toe het baie van die Tora-Jode ook moed geskep en by die Makkabeërs onder Yehudah haMakabi aangesluit. Hulle was baie minder as die Griekse soldate, maar uiteindelik het hulle gewen. Op die 25ste dag van Kislev het hulle HaBeit HaMikdash teruggevat en weer gereinig.”
“Metsuyan, Yhoshi! Jy het goed geluister. Ken, hulle het HaBeit HaMikdash gereinig, maar toe moes hulle dit weer toewy.”
“Om dit te kon doen, moes hulle ook HaBeit HaMikdash se menorah weer aansteek en daarvoor …”
“Ek weet!” sê Natan dadelik.
“Vertel vir ons, Natani,” sê rabbi Chaim, merkbaar verteder deur sy kleinseuns se kennis van die heilige dinge.
Die kleine seuntjie haal diep asem en sy wangetjies gloei verleë. “Hulle moes spesiale olie hê vir die menorah en daar was net genoeg vir een dag.”
“En toe?”
“Toe moet ’n man met ’n perd drie dae lank na ’n berg toe ry. Ek weet nie meer wat sy naam is nie.”
“Berg Efraim,” sê Yhoshi ongewoon bedees.
“Nachon. Hy moes drie dae lank soontoe ry, want die regte olyfbome vir die olie het daar gegroei. En dit het nóg ’n dag gevat om die olie uit te pers. Toe moes hy weer drie dae lank terugry. Maar die menorah in HaBeit HaMikdash het agt dae lank aanhou brand net van daardie klein bietjie olie. Dit was ’n wonderwerk wat HaShem gedoen het.”
“Mazal tov, babbelossie!” Marc buk af en soen die seuntjie.
Natan vryf sy handjies ingenome. “Ons het mos altyd die storie daarvan met die mooi prente by gelees. Onthou jy, Abba?”
Dit vergeet ek nooit nie, dink Marc toe hy knik.
“Dit laat my dink,” sê die rabbi, “aan die gesig wat Z’charyah gesien het van die goue kandelaar bo-op die bak olie met die twee olyfbome, een regs en een links. Hy het vir die engel gevra wat dit beteken. Die engel sê toe vir hom dis ’n boodskap van Adonai Tzva’ot, wat vir Serubbabel sê: ‘Nie met mag en krag sal jy slaag nie, maar deur my Ruach.’ Dis wat Chanukah ons wil leer.”
Later die aand toe Chaim en Hadassah die seuns al huis toe geneem het en Marc nog ’n rukkie by Rivkah agterbly, praat hulle oor die aand, oor die voorreg dat hul kinders met die Tora kan grootword.
Toe Marc oor haar buk om haar nag te soen, sê hy: “Sal jy ook onthou wat die engel vir Z’charyah gesê het?”
Sy glimlag effens. “Nie met mag en krag nie, maar deur sy Ruach.”
“Raak daarmee aan die slaap,” sê hy en soen haar.
30 November 2013
Marc is weer weg hospitaal toe – soos elke aand sedert Rivkah meer as twee weke gelede ernstig beseer uit die Filippyne teruggevlieg is. Sy het daar saam met ’n Israeliese mediese span gewerk en het byna haar been verloor toe ’n muur op haar ineengestort het.
Chaim het vanaand by Natan kom bly. Dit was Yhoshi se beurt om met sy pa saam te gaan. Natan het verkoue en moes liewer nie in die koue aandlug uitgaan nie.
Nou sit die rabbi en sy jongste kleinseun voor die televisie. Dit is Motzei Shabbat en die vierde aand van Chanukah. Die Israeliese premier, Benjamin Netanyahu, gaan ’n kort toespraak hou nadat hy die vyfde kers in die reusagtige chanukiah aangesteek het.
“Is Bibi al oud?” vra Natani.
“Lyk hy dan vir jou oud?”
“Hy het nie baie hare nie en dis heeltemal wit.”
“Nu, dit beteken nie regtig dat hy oud is nie, Natani. Ek dink hy is in sy 60’s.”
“Dis báie oud.”
Chaim gee ’n laggie, want hy dink daaraan dat hy self 63 jaar oud is. “Dit hang daarvan af hoe ’n mens daarna kyk, Natani.”
“Hy is mos nie in Yerushalayim nie, Saba. Waar is hy?”
“Hy is in Rome. In die Groot Sinagoge daar.”
“Dis vér.”
“Baie ver.”
Intussen het die premier die vyf kerse van die regterkant af die een ná die ander uit die shamash aangesteek. Die vlammetjies bibber effens in die koue lug.
Netanyahu kyk uit oor sy gehoor en glimlag. Die kerslig flikker oor sy blinkblou das.
“Wanneer dit gaan oor wat van lewensbelang vir die veiligheid van Israel se burgers is, sal ek – in teenstelling met ander leiers – nie stilbly nie. Dis baie maklik om stil te bly. Dis baie maklik om deur die internasionale gemeenskap op die skouer geklop te word of om net jou kop te laat sak. My mense se veiligheid is egter aan mý toevertrou. Die toekoms van hierdie land, van mý land, is my hoogste prioriteit. En in teenstelling met tydperke in die geskiedenis, het ons nou ’n harde en helder stem onder die nasies. En ons sal dit betyds laat opklink om teen gevaar te waarsku.”
“Hoekom praat hy nie Ivrit nie, Saba?”
Chaim tas na die seuntjie se hand om hom te laat stilbly. “Die mense in Italië verstaan nie Ivrit nie. Hy praat Engels. Wag, ek luister net gou wat hy sê.”
“… wesenlike bedreiging betref, ons sal betyds stappe doen as dit nodig word. Ek wil graag enige illusies wat bestaan uit die weg ruim. Iran streef daarna om ’n atoombom te kry. Dit word dus ’n bedreiging nie net vir Israel nie,