Saartjie word rooi. Sy sluk swaar, en dan begin sy ook hartlik lag en waai selfs vir die toeskouers. Sy probeer die indruk skep dat sy die hele tyd geweet het die voue is nie meer in die mat nie. Sy het maar sommer net so snaaks geloop om ’n grappie te maak.
Dit is te betwyfel of iemand glo sy het met opset soos ’n trapsuutjies oor die verhoog beweeg, maar almal lag lekker. Saartjie ook. Sy voel nou baie beter. Die verrigtinge was gans te somber en formeel. Selfs die drie beoordelaars grinnik saam.
Die aankondiger hou sy hand omhoog vir stilte en die gelag bedaar. Saartjie staan langs die klavier. Sy hou die punte van haar rok vas en maak ’n mooi kniebuiging.
Sy gaan sit voor die klavier. Dit is nou so stil dat jy ’n speld kan hoor val.
Dan kyk die hoofbeoordelaar op en glimlag vriendelik. Hy knik met sy kop.
Saartjie begin speel. Eers effens huiwerig – asof sy nie seker van haarself is nie, dan al vinniger en harder.
Haar hande vlieg oor die klawers. Almal in die stampvol saal luister aandagtig. Party mense sit selfs met toe oë. Daar was baie deelnemers wat die komposisie foutloos gespeel het, maar hierdie een vertolk dit met gevoel. Die gehoor kan die dreigende gevaar aanvoel en die diertjies van die woud se onrustigheid – en dan die paniek wanneer hulle in alle rigtings wegskarrel terwyl die gevaar al nader kom … al nader …
Saartjie het die mense, die voue in die mat, die lof en die medalje wat sy gaan kry as sy wen, alles vergeet. Sy speel asof sy besiel is.
Teen die einde speel sy al hoe sagter … en sagter … Die gevaar is verby … Sy speel liggies en versigtig soos die diertjies by hul skuilplekke uitloer … Die een kom uit … dan nog een … Sy speel geleidelik harder en vroliker … Al die diertjies juig en baljaar … hard en vrolik … En dan speel sy weer sagter … Die diertjies is vervul met heimwee en verlange … Een is moeg … een is weg … een van hul maatjies is gevang … Sy speel sag … met teerheid … en heimwee … Die laaste noot sterf huiwerend weg.
Vir ’n oomblik sit Saartjie roerloos. O, dit was wonderlik! Dit was die eerste keer dat sy die drama van die woud so duidelik kon aanvoel.
Die toeskouers is ook vir ’n paar oomblikke doodstil, nog onder die bedwelmende invloed van die drama wat in die woud afgespeel het. Dan bars die toejuiging los! Die gehoor staan soos een man op en roep Saartjie se naam uit.
Saartjie glimlag en vee onwillekeurig met die agterkant van haar hand ’n krul van haar voorkop af weg. Sy is in haar skik. Sy weet sy het pragtig gespeel. Sy maak ’n elegante buiging en gaan dan vinnig by die verhoog af.
Saartjie sit by Anna en Lina. Hulle verseker haar sy gaan wen. Albei glimlag breed. Saartjie hoor Galpil se growwe stem sê dat hulle nou sal sien of daar ’n perd onder die laaste klomp is wat die dinges in die woud beter as sy kan speel. Volgens hom is dit onmoontlik.
“Sê vir daai pêrre by die tafel,” bulder hy vir Saartjie sodat die mense voor in die saal almal kan hoor, “hulle kan daai medalje sommer nou al vir jou gee!”
Apie en Bennie is ook trots op haar, veral omdat sy so lekker vinnig gespeel het. Apie fluister vir sy maat dat sy sus ’n nuwe spoedrekord opgestel het!
Die kompetisie gaan voort. ’n Seun van Durban is nou aan die beurt. Hy speel goed, maar dit kom nie naby aan Saartjie se vertolking nie.
Sy leun effens vorentoe en kyk na haar pa en ma. Haar pa knipoog vir haar en sy knipoog terug.
Saartjie glimlag toe sy hoor hoe haar ma vir haar pa sê sy wonder waar hul dogter hierdie aanleg vir musiek vandaan kry en hy antwoord: “Ons Baumanns is baie talentvolle mense.” Hy stoot sy bors effens uit. Haar ma vertel hom egter nou van háár familie – die Ferreiras – en hoe talentvol húlle is! Hy moet dít nie vergeet nie!
Die een deelnemer ná die ander speel, maar dit is asof die toeskouers nou nie meer met soveel aandag luister nie. Hulle skuif rusteloos rond.
Die laaste persoon in hierdie afdeling maak klaar en die drie beoordelaars begin punte vergelyk. Daar is doodse stilte in die saal. ’n Klomp van Hoërskool Saamwerk se leerders begin met hul voete stamp en skree: “Saartjie! Saartjie Baumann!” Die skoolhoof staan op en kyk kwaai na die kinders wat so rumoer. Hulle is dadelik tjoepstil.
Die hoofbeoordelaar stap na die mikrofoon om die beslissing te gee.
“Die standaard was besonder hoog,” sê hy, “en dit is te begrype, aangesien die beste spelers in hierdie ouderdomsgroep vanoor die hele land hier opgetree het.”
Hy gaan verder en bespreek ingewikkelde musiekterme. Saartjie sit op hete kole. Kan hy nie maar net die uitslag bekend maak nie? Sy glimlag toe sy sien hoe styf Anna en Lina sit en duim vashou.
“En nou,” sê die beoordelaar en kug effens, “is dit my aangename taak om die wenner van ons goue medalje en diploma bekend te maak. Ons het 94 persent aan haar toegeken. Haar vertolking was meesterlik en sy staan kop en skouers bo die ander uit. Die nommer is …” Hy sit sy bril eers weer reg en kyk na die papier in sy hand.
“Die nommer is – dertien! Saartjie Baumann, van Gauteng!”
Die toejuiging is oorverdowend. Saartjie word van alle kante af gelukgewens.
Sy stap glimlaggend op na die verhoog om die medalje en diploma te ontvang.
Met pouse drom die mense in die voorportaal om haar saam. Anna en Lina staan langs haar. Hulle is trots om haar vriendinne te wees. Anna hou die medalje vir haar vas en Lina die diploma.
Dokter Jan staan en rook sy pyp tevrede. Mevrou Baumann soen hul dogter en sê net sag: “Saartjie … my kind …” Haar oë blink.
Juffrou Marks kloek soos ’n broeis hen om Saartjie. Muggie verseker almal met haar skril stemmetjie dat Saartjie nie sou gewen het as sy nie daar was nie.
Kris en sy meisie, Isabel, wens Saartjie ook van harte geluk. Kris sê hy het nooit gedink hy het so ’n talentvolle sussie nie, maar hy moet erken, hy hoop hy hoor nooit in sy lewe weer daardie Drama van die woud nie!
“Baie geluk, Saartjie,” hoor sy meneer Stegmann se stem. Sy kyk om. Ou Theo staan met sy hande uitgestrek. Hy glimlag vriendelik.
“Ons is almal trots op jou,” sê hy.
“D- … dankie, Meneer,” stamel sy. Hy is veronderstel om nou in haar oë te lees dat sy net vir hom gespeel het. Maar haar oë praat glad nie. Hulle kyk skaam af.
“Veels geluk,” sê mevrou Stegmann. “Jy het pragtig gespeel.”
“Dankie, Mevrou.” Saartjie skud haar hand.
Laat die nag lê sy nog in haar bed en lugkastele bou. Haar goue medalje staan op die tafeltjie langs haar.
Saartjie sien hoe sy eendag in al die wêreld se groot stede klavieruitvoerings gee: New York, Londen, Berlyn, Parys! Sy is ’n wêreldberoemde pianis wat voor konings, presidente en staatsmanne optree.
En dan … jare later … kom sy terug na haar geboorteland. ’n Skare van duisende juig haar toe. Sy kom uiteindelik terug na Lynnekom en haar maats staar haar met verwondering aan. Galpil vryf sy oë, want sy lyk soos ’n beeldskone wese uit ’n ander wêreld. Hy vertel vir al die pêrre dat hy haar eens op ’n tyd geken het, maar hulle glo hom nie. Hoe kon iemand so doodgewoon soos hy ooit iemand so ongelooflik soos Saartjie Baumann geken het?
Sy sien hoe sy in ’n oop motor stadig deur Lynnekom se hoofstraat ry hier na haar huis toe … Sy sien hoe die blomme op haar neerreën … en dan …
Saartjie se asemhaling word reëlmatig. Sy raak sag aan die slaap. Daar speel ’n soet glimlag om haar mondhoeke.
3
Die sirkus is