“Ons weet van Mevrou,” sê sy oor haar skouer. Meneer Van der Merwe het gebel en so gereël. Mevrou kan maar vra as daar iets is wat Mevrou wil weet, ons sal ons beste doen om te help. Mevrou wil mos glo eintlik oor die koor gesels. Ons is baie trots op ons vroue wat sing. Maar meneer Van der Merwe het gesê ons moet Mevrou ook in die algemeen wys hoe dit by ons lyk. Ons is een van die gevangenisse waarvoor die vroue van ander plekke aansoek doen om na toe te kom.
“As Mevrou wil, dan loop ons van hier af na al die afdelings. Ons kan later met Harriet, die koorleidster, praat; op die oomblik is sy in die werkswinkel waar hulle klere stik.”
“Hier is die kaste vir die sleutels,” sê die vrou wat saam met haar en Hofmeyr in die kantoor is. “Meneer Van der Merwe sal nie omgee dat ons jou wys nie. Hy sê Mevrou is so safe soos die hoofregter.”
Êrens vandaan syg ’n reuk deur wat Maggie nie kan plaas nie. Dit ruik nie pertinent sleg nie, maar dis suurderig. Iets wat haar herinner aan die slymerige rabarber wat haar Ouma-Plaas soms gemaak het. Grillerige drade waaraan sy as kind gestik het wanneer hulle dit saam met vla vir poeding gekry het.
Aan die oorkant is ’n traliehek en ook die groot staaldeur wat Hofmeyr die blikdeur noem. Die een wat snags toegesluit word. Een soliede stuk metaal. ’n Plat, grys vlak wat die buitewêreld onwrikbaar uitsluit.
Sy hoor Mignon se stem wat eggo: Deure in ons gesigte toegeklap, geklap, geklap …
“Wat is dit dié?” Sy wys na die rooibruin rubberagtige stokke. In die middel is iets soos ’n handvatsel. Of sneller.
“Tonfa. Dis die tonfas.”
Maggie probeer die woord in haar mond vorm; sy verstaan dit nie, kan dit nie uitspreek nie.
“Tongvas?”
Hofmeyr se groen oë steek helder af teen haar soelbruin vel toe sy lag.
“Ton – fa,” spreek sy dit uit. “Wag, ek skryf dit vir Mevrou.”
“O? En waarvoor is dit?”
Dit lyk soos ’n kind se kammageweer, so met die middelstuk.
“Dis ’n slaanstok. Om die gevangenes uitmekaar te maak as daar ’n bakleiery uitbreek; as jy hulle nie met woorde kan kry om te luister nie. Orde en dissipline. Dis belangrik dat hulle die wette van die tronk gehoorsaam. Dis die eerste stap na rehabilitasie.”
“Gebeur dit baie? Dat hulle geslaan word? Is dit net as daar iets gebeur dat die tonfas gebruik word, as straf, of word hulle in elk geval geslaan?” Maggie hoor dit toe die woorde uit is – sy het ’n fout gemaak. Jan Staal het haar gewaarsku: wees versigtig met wat jy sê en doen.
Hofmeyr se groen oë word donkerder. “Dis net as dit nodig is. Is Mevrou eintlik ’n joernalis?”
“Nee, nee, glad nie,” keer sy. “Ek het meneer Van der Merwe genader oor die koor, en hy het gesê ek moet sommer in die algemeen kyk hoe dit in die gevangenis lyk – sodat ek kan agterkom hoe die vroue dink en doen. Ek is nie van plan om iets negatiefs oor die tronk te sê of te skryf nie, regtig nie.”
Hofmeyr draai om. “Hier is die kas waar die boeie gehou word. Die vroue dra dit net as hulle byvoorbeeld hof toe moet gaan wanneer die Boere hulle soontoe neem.”
“Boere?” Maggie frons.
“Die polisie. En hier in die tronk noem hulle ons, die beamptes, weer die Boere. Enigeen wat ’n beampte is. Bruin en swart ook, nie net wit soos die politici praat nie. Hier binne het alles ’n ander betekenis.”
“Hier is die ontvangslokaal,” sê Hofmeyr toe hulle aan die einde van die gang kom. “Dis waar die besoekers kom; twee keer ’n maand kan die inmates besoek kry.”
Daar is houttafels, -banke en ’n sementvloer in die vertrek. Weerskante van die vertrek is hokkies met ’n enkele ysterbed in elk.
“Vir die jeugdiges wat nog nie verhoor is nie,” verduidelik Hofmeyr toe sy sien Maggie kyk daarna. “En vir ander ongevonnisdes. Ons laat hulle nie in aanraking kom met die ander kriminele nie. As hulle onskuldig bevind word, is hulle ten minste dít gespaar.
“En daar,” sy wys na ’n piepklein vertrekkie wat uit die grote loop, “is die winkel. Twee maal ’n maand kan hulle winkel kry. Hulle kan tot R400 ’n maand spandeer. Maar net harde kontant. Die werkswinkelmense verdien die meeste, so R99 per maand. Die fasiliteerders by die skool- en opleidingsafdeling kry baie minder. As iemand ekstra wil uitgee, is sy afhanklik van ’n besoeker wat geld bring.” Sy stap vooruit na die volgende vertrek.
“Die vrou wat winkel gee, was ’n boekhouer by ’n versekeringsmaatskappy,” sê sy saggies agter haar hand vir Maggie voor hulle by die deur instap.
“Kan ek … sal jy vir my sê hoekom jy hier is?” Maggie vra sonder dat sy gedink het, vir Hofmeyr gevra het of sy met die vrou mag praat.
“Ekskuus, ek het nie bedoel om uit my beurt te praat nie,” sê sy vinnig, verskonend na die beampte se kant toe. Jan Staal gaan beslis nie tevrede wees met haar nie.
“Nee, Mevrou kan maar vra as Mevrou vrae het. Hulle kan antwoord, maar net as hulle wil. Meneer Van der Merwe het so gereël.”
Die gevangene met die bruin hare netjies uit haar gesig weggekam en in ’n rol opgesteek teen haar kop, kyk haar waterpas aan. Dis die blik van iemand wat niks probeer verdoesel nie; nie nou meer nie.
“Bedrog, Mevrou. Ek het geld by die maatskappy verduister. Ek was verkeerd. Maar hier binne het ek baie geleer.”
Sy knik, weet nie hoekom sy dit gevra het nie. Maar êrens moet sy begin verstaan hoe dit hier is, wie hier is, wat die mense hier laat beland het. Afgesien van wat Bea gedoen het. Bea. Ter wille van Mignon.
Hofmeyr loop weer voor haar uit, sy beduie na die twee selle langs mekaar. “Hier word die lifers aangehou. Daar’s plek vir ag mense, maar in hierdie een is nou net drie. Mevrou kan inloer as Mevrou wil. Langsaan is ag, maar net een van hulle is nou daar; die meeste van hulle is in die werkswinkel. Die drie in hierdie sel werk nie.”
Die vertrek is min of meer vier by drie en ’n halwe meter. Teen die mure is prentjies van akteurs en sangers uit tydskrifte. Madonna. George Clooney. ’n Vuil gehekelde kruisie wat lank gelede met wondergom daar vasgeplak is, sit skeef. Tussendeur is Bybeltekste en afgeskilferde verf waar ou prente afgetrek is.
Twee vroue sit op hulle beddens; die een het ’n Ettie Bierman-liefdesverhaal in die hand: Iewers wag die môre. Die ander een sit met knieë opgetrek, haar arms daaromheen geslaan. Haar oë is toe.
“Kom nou,” sê Hofmeyr, “toe, sê ten minste môre – kom nou, meisies, ons het ’n besoeker.”
Die twee op die beddens groet haar.
“Môre, Mevrou.”
Teen die muur by die tralievenster staan ’n vrou met donker hare.
“Morning.” Haar mooi donker oë is sonder uitdrukking. Die beleefdheid in haar stem is tronkgehoorsaamheid en -beleefdheid. Niks meer nie, niks minder nie.
“Mag ek vra …?”
Hofmeyr knik.
“Waarvoor is julle in?”
“Ek het mos mesgesteek.” Die vrou met die liefdesverhaal se woorde is plein en plat. Beloop van die lewe. Op haar eie gesig lê die letsels kruis en dwars; bewyse dat sy self onder vele messe deurgeloop het.
“En jy? You?” Maggie draai na die ander een op die bedjie.
“Ek het my kêrel met ’n bottelstuk in sy keel gedruk. Toe bloei hy uit. Maar ek was dronk, ek het nie gebedoel nie.”
Die vrou met die swart poniestert staan Maggie se vraag en afwag.
“I prefer not