Nou waarom, vra ek met trane in my oë, wil die rugby-burokrate almal heeltyd aan rassisme herinner? Waarom wil hulle ons mense opnuut verdeel?
Transformasie in sport ís nodig, maar dit moet van onder af boontoe deurgevoer word, nie van bo af ondertoe nie. As daar diskriminasie is, moet dit op klubvlak aangespreek word. Nie in die kleedkamer vlak voor ’n Drienasies-kragmeting nie. Nie in die toilet van ’n kroeg nie. Dis ’n skande dat intelligente, opgevoede mense in gesagsposisies hulle so skuldig maak aan hierdie nuttelose getjommel.
Dit moet end kry. Anders gaan julle ons só die duiwel in maak dat ons ons TV’s afskakel en staak! Ja, STAAK! En weer elke ses minute aan seks dink pleks van rugby!
Die paviljoene sal leeg wees! Niemand sal geld maak nie!
(Die enigste mense wat dan tevrede sal wees, is ons vroue.)
“Liefling …”
rapport
’n feëverhaal van ons tyd
Hansie en Grietjie loop weg in die donker bos in.
Hulle loop nie weg omdat hulle stout is nie. Nee, hulle loop weg omdat hulle nie langer in die groot wit huis by tannie Vlok kan bly nie. Die groot wit huis het nie vensters nie. Kinders wat in die groot wit huis bly, mag nie smiddags na skool buite speel met die bruin kindertjies van die skwatterkamp nie. Kleilat gooi is verbode, en as jy gevang word vrugte steel, is aanhouding sonder verhoor jou voorland.
In die groot wit huis kry al die kinders elke aand net kasterolie en Bybelversies. Nie gawe Bybelversies soos “God is liefde” nie. Nee, dis net verdoemenis, hellevrees en geslagsregisters.
Die groot wit huis sonder vensters is ’n wrede plek, en niemand hou van tannie Vlok nie. Behalwe miskien oom Vlok.
Nou loop Hansie en Grietjie hand aan hand deur die donker bos. Hulle soek ’n nuwe huis. Hulle soek ’n huis waar kindertjies welkom is, ’n huis van liefde met ’n regte mamma. Hulle voel baie alleen in die bos. Dit word al laat, en hulle begin koud kry.
Een na die ander vra Grietjie die diere van die bos: “Is daar iewers ’n huis waar ons kan woon?”
“Ja,” voeg Hansie by. “’n Huis met vensters, een wat meer kleure is as net wit?”
“O, julle bedoel die reënbooghuis,” antwoord die skoenlappertjies vrolik. “Volg net die voetpaadjie!”
“Ja,” sing die tortelduifies. “Ons het gehoor van so ’n huis. Dis blykbaar die nuwe in-plek om te wees! Kyk uit vir die bordjies!”
“As julle gou maak, kan julle daar kom voor die leeus julle opvreet!” lag die aasvoëls.
Hansie gryp Grietjie se hand en opgewonde hardloop hulle deur die bos. En sowaar! Kort voor lank kry hulle ’n bordjie waarop staan:
REËNBOOGHUIS
Kinders Welkom!
Agter die bordjie sien hulle ’n voetpaadjie, verlig met die liggies van vuurvliegies. Aan elke boom hang ’n tros veelkleurige ballonne. Hoe verder hulle stap, hoe meer bordjies sien hulle. Die bordjies sê:
Gelyke Regte vir Alle Mense!
Niks Meer Kasterolie nie!
Tronk toe met die Vlokke!
“Wow!” sê Grietjie. “Hierdie reënbooghuis klink na net die regte plek vir kindertjies!”
“Stunning!” beaam Hansie.
Toe bereik hulle ’n oop kol in die bos. Daar sien hulle ’n pragtige ou Kaaps-Hollandse huis geverf in al die kleure van die reënboog. Uit die huis kom allerhande partytjiegeluide. En daar is ’n groot, breë voorstoep met ’n riempiestoel waarop ’n swart vrou sit met ’n glasie iets wat rinkel van die ysblokkies.
“Kom in!” roep die vrou. “Noem my sommer tannie Manto. Solank julle belowe om julle beet en groente te eet, kan julle doen net wat julle wil.”
Vol verwondering stap Hansie en Grietjie die reënbooghuis binne. Die voorste kamers het geen meubels nie, maar daar is orals kinders wat vrolik dans. “Amandla!” skree hulle. “Viva!”
“Dit lyk na ’n baie lekker partytjie,” sê Hansie, “maar ek is nogal honger. Ek wonder waar’s die kombuis?”
“Daar’s niks kos in die kombuis nie,” sê een van die kinders. “Ons moes ons laaste mieliepap vir oom Bob hier langsaan gee, hulle was nog hongerder as ons. Maar moenie worry nie, ten minste is ons vry! Hier is geen reëls nie! Ons kan gaan slaap wanneer ons wil! Viva!”
“Ek voel juis ’n bietjie vaak,” gaap Grietjie. “Waar’s die beddens?”
“Sorry, die beddens is gesteel,” sê ’n ander kind.
“Hier’s niks water in die krane nie,” kla Hansie, “en ek is dors!”
“Ek sal nie my hare kan blow-dry nie,” neul Grietjie. “Die krag is af!”
Skielik is daar ’n bloedstollende gil. Hansie het ’n klerekas in een van die slaapkamers oopgemaak. “Kyk al die geraamtes!” snik hy. “Hol, Grietjie, hol!”
Soos die wind hardloop Grietjie. Uit die hoek van haar oog sien sy hoe iemand Hansie met ’n mes steek, maar sy hardloop. Sy hardloop by die agterdeur uit, verby opgestapelde vullissakke, verby tienderjariges wat leepoog sit en tik, verby slapende polisiemanne, tot terug in die donker bos.
Ns. Carte Blanche en ’n hele span waarsêers soek nou nog na haar.
rapport
die groot onvoltooide …
Ek besoek weer ’n vergete kamer in die huis van die dowe
Vir die eerste keer is daar weer ’n Breyten-digbundel wat ek kan lees. Lees, terwyl die reën van buite af teen my ruite hamer. Lees, soos iemand wat in die geheim sondebrood eet. Lees, want lees, op sy beste, is beter as meditasie of slaap.
Breyten, die tronk-Breyten, die taal-Breyten, die bitter Breyten kon ek nie lees nie. Net hier en daar, by wyse van uitsondering, het ’n gedig, of ’n deel van ’n gedig, sy hand opgesteek en gefluister: “Luister bietjie hier.” Maar ek sal nooit ’n yk-mens kan wees, of ’n mouroir-mens, of ’n toeskouer op die rand van die Ongedanste Dans nie.
Daardie Breyten is vir my so onbekend soos Stalin. Daardie Breyten was hard op die oor, en duister, en onverstaanbaar.
Maar nou is sy gedigte weer hier.
Die windvanger het my sit en my opstaan, my lê en my sluimering geword. Soos destyds toe ek die ysterkoei moet sweet ontdek het. Ek bewandel die gedrogtelike leë landskappe van sy nuwe eskatologie. Ek verwonder my aan die hompe vleis wat hy so skynbaar moeiteloos ophang aan die hoeke van elke bladsy.
Die windvanger is grusaam, verstommend, benouend, eensaam, vol verdoemenis en weersin; en tog sag op die oor. En mooi, ja, mooi, so mooi soos wat die taal lanklaas was.
Luister bietjie hier. Eet hierdie paragrawe:
die lekkerste stuk lewe is die laaste
wanneer jy die hef teen die been tik
om desnoods met ’n bewerige vinger
die soet murg uit die holte te krap
Ja, dis wat Breyten nog altyd kon doen. Hy kan woorde raak skiet soos met ’n windbuks, en hulle dissekteer waar hulle val. Dis nie die vrye vers, of die gebrek aan rym, wat my van die eerste salvo af getref het nie. Al dié nuwe tegnieke was groot nuus toe Breyten die eerste keer ontplof het in die Afrikaanse landskap, ja. Daar was polemieke by dosyne oor hierdie man met die groen trui wat ons vanuit Parys oorkant die water bestook het met sy vormlose verse. “Voorstudies vir gedigte,” het my oom, die Professor in Sielkunde, gesê.
Breyten