Hùng Vương đời thứ ba có một người con gái nhan sắc tuyệt trần, được đặt tên là Tiên Dung. Nàng công chúa này rất thích ngao du đây đó, thăm cảnh thiên nhiên bốn mùa. Vào thuở đó, tại làng Chử Xá, có người đàn ông goá vợ và đứa con trai tên là Chử Đồng Tử. Nhà nghèo đến nỗi hai cha con chỉ có chung một cái khố để mặc mỗi khi đi ra ngoài. Khi người cha lâm chung, ông trối trăn với con là hãy giữ cái khố mà mặc. Chử Đồng Tử không nỡ chôn cha lạnh lẽo, trần truồng nên nhường lại cái khố cho cha. Từ đó trở đi, ban đêm chàng mới ra sông câu cá, còn ban ngày thì dầm mình dưới nước để bán cá cho ghe thuyền trên sông.
Một hôm, Chử Đồng Tử đang bơi trên sông thì thuyền rồng của công chúa Tiên Dung đi ngang. Chàng hoảng sợ bơi vào bờ và dùng cát lấp thân mình lại để trốn. Chẳng ngờ Tiên Dung lại ra lệnh cho đoàn tuỳ tùng tấp vào bờ nghỉ ngơi. Nàng cho lệnh quây màn ngay chỗ Chử Đồng Tử đang nấp để tắm táp. Nước nàng tắm dội xuống làm lộ ra nguyên thân hình trần truồng của chàng trai đang run rẩy, thẹn thùng. Tiên Dung hỏi han Chử Đồng Tử và được biết cảnh ngộ bần hàn của chàng. Nàng trầm ngâm bảo:
–Ta vốn không nghĩ đến chuyện vợ chồng, nhưng hôm nay lại tình cờ gặp chàng trong hoàn cảnh trớ trêu này. Chắc đây là duyên nợ hay sao?
Đoạn nàng táo bạo quyết định làm lễ cưới với chàng trai xa lạ này. Tin Tiên Dung tự tiện lấy chồng bay về tới hoàng cung. Nhà vua nổi trận lôi đình, đùng đùng phán:
–Tiên Dung đã vượt qua lễ giáo mà lấy kẻ nghèo hèn. Từ nay ta cấm không cho đứa con bất hiếu đó về đây nữa!
Từ đó, Tiên Dung cùng Chử Đồng Tử sống đời dân dã, lập hàng quán mua bán ở chợ để sinh sống. Dần dần, việc buôn bán trở nên phát đạt. Hai vợ chồng mở hẳn một ngôi chợ lớn. Ngày ngày thương khách ra vào tấp nập, mua mua bán bán. Chử Đồng Tử chăm đi đến các vùng lân cận để mở mang thêm thương vụ, còn Tiên Dung ở nhà trông coi hàng quán. Trên đường ngược xuôi, Chử Đồng Tử tình cờ gặp một đạo sĩ bày cho cách luyện phép thần thông. Ông tặng chàng một cái gậy và một cái nón, nói là trong hai vật ấy có phép lạ. Về nhà, Chử Đồng Tử khoe hai vật lạ với Tiên Dung và kể lại chuyện gặp đạo sĩ. Hai vợ chồng quyết định đổi đời, thôi không buôn bán nữa mà quay qua chu du, tìm thầy học đạo.
Một ngày nọ, trên đường đi, hai vợ chồng ghé vào một quán nhỏ để nghỉ ngơi. Chử Đồng Tử vừa đặt cái gậy xuống và để cái nón lên trên rồi hai người ngủ lại trong quán. Lạ thay, sáng hôm sau khi hai vợ chồng thức giấc thì không còn thấy mình trong cái quán tồi tàn đâu nữa mà thay vào đó là một cung điện tráng lệ, có đủ quan lại và kẻ hầu người hạ. Dân chúng trong vùng kéo đến dâng lễ vật và xin thần phục hai vợ chồng như vua và hoàng hậu. Từ đó, vùng ấy trở thành như một nước riêng biệt, người dân sống thanh bình, no ấm.
Ít lâu sau, có kẻ xấu miệng mách Hùng Vương rằng có một nước mới đang muốn làm loạn. Nhà vua tưởng thật mang quân đến đánh. Khi quân của ngài đến nơi, trời đất bỗng nổi giông bão, tối sầm. Rồi cả cung điện, thành quách bị cuốn bay lên trời, mang theo Chử Đồng Tử, Tiên Dung và tất cả cận thần. Sáng hôm sau, chỗ đó chỉ còn lại một cái đầm lớn. Dân chúng trong vùng lập một cái miếu thờ, hằng năm cúng tế. Cái đầm nơi năm xưa có cung điện được mọi người đặt tên là Nhất Dạ Trạch, sau này thuộc tỉnh Hưng Yên.
Cultural Notes
1 Hung Vuong (King of Bravery) is a royal title given to the ancient Vietnamese rulers in the Hong Bang period (2879–258 BC). There was a succession of 18 such kings who ruled over Van Lang, a feudal community of rice peasants. The first Hung king was Kinh Duong Vuong.
2 In the old days (and probably even nowadays still), most people strongly believed in fate when it came to love and marriage. The belief is that two people in love must have had some unfinished bonds (good or bad) in a previous life, which brought them together in the current life in the form of matrimony.
Vocabulary and Expressions
NOUNS
cận thần trusted courtier
cung điện palace
đầm marsh
đạo sĩ hermit
doàn tuỳ tùng entourage
hoàn cảnh situation
kẻ xấu miệng gossiper
khố loincloth
miếu shrine
nhan sắc beauty
Nhất Dạ Trạch “One-Night Marsh”
phép thần thông magic
quan lại royal official
thân hình body
thiên nhiên nature
thương khách customer
thương vụ business
thuyền rồng royal boat
Tiên Dung “Fairy’s Beauty”
ADJECTIVES
bần hàn poor, miserable
goá widowed
lân cận neighboring
phát đạt prosperous
thẹn thùng embarrassed
tồi tàn shabby
trần truồng naked
tráng lệ magnificent
trớ trêu ironic
tuyệt trần heavenly
VERBS
chôn to bury
chu du to globe-trot
cúng tế to worship and sacrifice