Nazizm. Struktura władzy. Waldemar Aftyka

inwestycją stała się budowa sieci autostrad (w latach 1933 do 1941 – 5 tys. km), ale również melioracja i kultywacja gruntów, powstawały lotniska. Prowadzono remonty infrastruktury miejskiej oraz wiejskiej. Wykonywano wiele prac porządkowych. Rezygnowano, gdzie to było możliwe, z użycia ciężkich maszyn i urządzeń, by zatrudnić jak najwięcej pracowników fizycznych. Uważano, nie bez racji – piszą autorzy Historii Niemiec…63, że skuteczniejszym sposobem jest pociągnięcie do pracy, nawet nisko płatnej, niż wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych. Dla młodzieży wprowadzono w 1934 r. obowiązek odbycia „służby pracy” (zajęła się tym w 1935 r. organizacja Służba Pracy Rzeszy – Reichsareitsdienst, RAD) przez pół roku, potem przez rok, zyskano niemal bezpłatnych pracowników, a opóźniało to wchodzenie całych roczników na rynek pracy. W marcu 1935 r. wprowadzono powszechną służbę wojskową, co również odciążyło rynek pracy, zmniejszając bezrobocie. Dla małżeństw udostępniono kredyt małżeński, który miał pobudzać w polityce demograficznej stymulowanie prokreacji. Nieoprocentowane pożyczki udzielano (do jesieni 1937 r.) pod warunkiem, że kobieta zrezygnuje z pracy lub jej w ogóle nie podejmie. Preferowano rodziny wielodzietne. Równocześnie w jakimś stopniu ograniczyło to bezrobocie.

      Jednak najważniejszym sposobem zlikwidowania bezrobocia stały się zbrojenia. Rozbudowa przemysłu zbrojeniowego pociągnęła za sobą rozwój przemysłu metalurgicznego i chemicznego. Produkcja przemysłowa w latach 1933–1939 podwoiła się, a w produkcji aluminium Niemcy zajmowały pierwsze miejsce na świecie.

      W wyniku przedstawionych zabiegów w kwestii zwalczania bezrobocia rządy hitlerowskie szybko zlikwidowały dotkliwe dla ludności pozostawanie bez pracy. Nie bez znaczenia były również oznaki zaniku światowego kryzysu gospodarczego. Jeśli liczba bezrobotnych w 1933 r. wynosiła jeszcze około 5 milionów, to w 1934 r. w skali roku przeciętnie 2,71 miliona, w 1935 r., jeszcze 2,15, a w 1936 r. w takich branżach jak budownictwo i przemysł metalowy osiągnięto pełny stan zatrudnienia. W latach 1937–1938 wielu przedsiębiorców skarżyło się nawet na niedobór siły roboczej64.

      Wzajemna relacja między hitlerowskim faszyzmem i przemysłem niemieckim – zdaniem Daviesa – jest sprawą bardzo kontrowersyjną. Davies wyróżnia tu trzy możliwe interpretacje tych relacji. Pierwsza relacja zakłada „prymat gospodarki”. Zgodnie z tym założeniem interesy wielkiego biznesu miałyby określać nie tylko krótkoterminowy kurs polityczny, obliczony na zniszczenie niemieckiej lewicy, ale także strategię długoterminową. Motywacją ekspansji Niemiec na wschód byłyby potrzeby niemieckiego przemysłu w zakresie surowców, pewnych dostaw ropy i taniej siły roboczej. Druga relacja, przeciwna, zakłada „prymat polityki”. Podstawę tej relacji stanowi pogląd, że Hitler miałby wcześniej odrzucić wpływy polityczne wielkiego przemysłu i rozwijać sektor państwowy jako przeciwwagę dla przemysłu prywatnego. Potwierdzeniem tego założenia ma być sytuacja, która ukształtowała się po 1936 r., kiedy wprowadzono plan czteroletni. Usunięto Schachta ze stanowiska głównego doradcy w sprawach gospodarczych i udzielono poparcia dla państwowej korporacji do produkcji stali – Reichswerke Hermann Göring. Z kolei trzecią relację można zinterpretować jako zmienność aliansów „polikratycznego ośrodka władzy”, składającego się z NSDAP, wojska i przemysłu. „Remilitaryzacja – pisze Davies – była istotna zarówno z przyczyn psychologicznych, jak i politycznych”. I dalej pisze, że „niemiecki sektor zbrojeń, który wcześniej sztucznie ograniczono, był w stanie bardzo szybko stanąć na nogi; po roku 1933 przejęcie go przez rodzinę Kruppów zaczęło owocować imponującą poprawą. Remilitaryzacja była także lekarstwem na zranioną dumę Niemców; odzyskano armię, która w latach 1935–1936 mogła już na nowo funkcjonować. Wprowadzono powszechną służbę wojskową”65