Uważam, że podręcznik Doping w sporcie jest ważną pozycją wydawniczą mogącą mieć znaczący wpływ na podniesienie świadomości w przedmiocie zagrożeń wynikających ze stosowania substancji uznanych za doping. Podręcznik będzie niewątpliwie przydatny dla lekarzy, w szczególności specjalizujących się w medycynie sportowej. Zawarta w podręczniku wiedza to wartościowy zbiór informacji dla farmaceutów, fizjoterapeutów, trenerów, sportowców i dziennikarzy, jednym słowem dla wszystkich, którym na sercu leży dobro szeroko rozumianego sportu.
Witold Bańka
Prezydent elekt Światowej Agencji Antydopingowej
Fot. MSiT
Szanowni Czytelnicy,
mija 110 lat od momentu, gdy polski farmaceuta Alfons Bukowski opracował metodę wykrywania alkaloidów w ślinie koni wyścigowych, która zapoczątkowała walkę z dopingiem za pomocą dowodów analitycznych. Od pół wieku na całym świecie przeprowadzane są regularne kontrole antydopingowe, a próbki biologiczne sportowców analizuje się w wyspecjalizowanych laboratoriach badawczych. Dwadzieścia lat temu przedstawiciele środowiska sportowego i władz publicznych podjęli decyzję o utworzeniu Światowej Agencji Antydopingowej (WADA), która od tego czasu nieprzerwanie koordynuje Światowy Program Zwalczania Dopingu w Sporcie. Wciąż jednak problem niedozwolonego wspomagania farmakologicznego jest jednym z najpoważniejszych zagrożeń współczesnego sportu. Liczne skandale dopingowe ujawniane ma przestrzeni lat dowodzą, że drogą na skróty, aby wygrywać za wszelką cenę, wbrew regule fair play, podążają nie tylko pojedynczy sportowcy, lecz także całe zespoły, grupy zawodowe czy narodowe reprezentacje.
Najbliższe lata, w których będę miał zaszczyt kierować Światową Agencją Antydopingową, będą szczególnie dużym wyzwaniem dla całego środowiska sportowego. Z jednej strony coraz więcej zawodników jawnie demonstruje niechęć do dopingowych oszustów i nawołuje do zintensyfikowania działań mających na celu wyeliminowanie tej patologii ze sportu, z drugiej – nadal występują spore dysproporcje w zwalczaniu dopingu w różnych krajach czy sportach. Jednym z priorytetów WADA pod moim kierownictwem będzie więc stworzenie funduszu solidarnościowego, z udziałem środków sponsorów, firm prywatnych i publicznych, który w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu będzie służył słabiej rozwiniętym krajom w finansowaniu ich polityki antydopingowej. Będę także zabiegał o stałe zwiększanie liczby kontroli antydopingowych na całym świecie oraz wspierał tworzenie i rozwój laboratoriów antydopingowych w Afryce i Ameryce Południowej.
Skuteczne zwalczanie dopingu wymaga jednak nie tylko dobrze wyposażonych laboratoriów badawczych i sprawnie działających kontrolerów. Niezwykle istotne są też regulacje prawne pozwalające w jednakowym stopniu we wszystkich państwach działać narodowym organizacjom antydopingowym. Konieczne jest także stałe prowadzenie działań edukacyjnych, które z jednej strony uświadomią środowisku sportowemu, ale i ogółowi społeczeństwa, jak liczne zagrożenia zdrowotne wiążą się ze stosowaniem środków dopingujących, a z drugiej – pozwolą wielu zawodnikom uniknąć ryzyka zastosowania dopingu nieświadomego.
Niniejsza książka, która kompleksowo opisuje problem dopingu, nie tylko w sporcie, na pewno będzie służyć tak pojętym działaniom edukacyjnym i umożliwi zdobycie odpowiedniej wiedzy przez zawodników, trenerów, lekarzy, fizjoterapeutów, dietetyków, działaczy czy kibiców.
WPROWADZENIE
1
RYS HISTORYCZNY
ANDRZEJ POKRYWKA
1.1. DEFINICJA DOPINGU
Geneza słowa doping nie jest jednoznacznie wyjaśniona. Według Oksfordzkiego słownika języka angielskiego pochodzi ono od holenderskiego doop, oznaczającego chrzest (Christian baptism). Prawdopodobnie religijny zapał związany z tą ceremonią był powodem wykorzystania tego terminu także do ironicznego określenia stanu upojenia i euforii związanego z wpływem niektórych specyfików. W dialekcie flamandzkim doop oznacza każdą lepką substancję używaną jako smar lub środek pobudzający. Holenderscy koloniści zamieszkujący osadę Nowy Amsterdam (obecnie Nowy Jork) przygotowywali wywar z różnych korzeni i ziół, do którego, w celu zwiększenia mocy, dosypywano strzelniczego prochu. Picie tego napoju określano jako dooping. Z kolei przy budowie kanału północnego w Amsterdamie zawołaniem doopen zachęcano pracowników do zwiększania efektywności pracy. Inne źródła wskazują dialekt Kafrów (ludów Bantu, zamieszkujących południową i wschodnią część Afryki), w którym to słowem dop nazywano lokalny napój, używany w celach pobudzających podczas wykonywania kultowych obrzędów religijnych lub w trakcie walki. W 1889 r., w jednym z angielskich słowników, terminem doping określono mieszaninę opium i narkotyków stosowaną w celu pobudzenia koni, a w 1933 r. definicja dopingu po raz pierwszy trafiła do leksykonów sportowych. W książce Beckmanns Sport Lexikon doping zdefiniowano jako użycie przez sportowca środków pobudzających, które powodują przekroczenie granicy jego zdolności wysiłkowych.
Niemiecka Federacja Medycyny Sportowej (niem. Deutscher Sportärztebund) w 1952 r. za doping uznała podawanie przed zawodami jakiegokolwiek środka leczniczego w celu poprawy osiągnięć sportowych. Podobną definicję przyjął Komitet Edukacji Pozaszkolnej Rady Europy, obradujący w 1963 r. w Strasburgu. Międzynarodowa Federacja Medycyny Sportowej (fr. Fédération Internationale de Médicine Sportive – FIMS) mianem doping określiła rozmyślne lub nieumyślne stosowanie przez sportowca środków albo metod zabronionych przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl). Deklaracja Lozańska w Sprawie Dopingu w Sporcie z 1999 r. zdefiniowała doping jako stosowanie substancji lub metod, potencjalnie niebezpiecznych dla zdrowia sportowców, umożliwiających poprawę uzyskiwanych przez nich wyników, bądź obecność w organizmie sportowca substancji lub stwierdzenie stosowania metody znajdujących się na Liście substancji i metod zabronionych w sporcie przez Komisję Medyczną MKOl.
Obowiązująca obecnie w świecie sportu definicja dopingu, opublikowana w Światowym Kodeksie Antydopingowym, nie ogranicza się jedynie do stosowania substancji lub metod zabronionych. Za doping uznane są również: niewyrażenie zgody lub niezgłoszenie się na kontrolę antydopingową, unikanie pobrania próbki, nieprzedstawienie wymaganych informacji na temat miejsca pobytu sportowca, manipulowanie lub próba manipulowania jakąkolwiek częścią kontroli antydopingowej, posiadanie substancji bądź metod zabronionych, handel nimi, podanie lub próba ich podania zawodnikowi czy też pomaganie, zachęcanie, ułatwianie lub podżeganie do niedozwolonego wspomagania, ukrywanie tego faktu oraz współpraca z osobami, na które nałożono sankcje za naruszenie przepisów antydopingowych (patrz rozdz. 2: „Reguły prawne”).
1.2. STAROŻYTNOŚĆ I ŚREDNIOWIECZE
Niektórzy dowodzą, że stosowanie dopingu jest tak stare jak ludzkość, a jego początek miał miejsce już w raju, kiedy Ewa dała Adamowi jabłko, aby uczynić go tak silnym jak Bóg. Można zaryzykować stwierdzenie, że najpierw pojawiło się nieuczciwe wspomaganie farmakologiczne (doping), a dopiero później typowo sportowa rywalizacja (np. podczas igrzysk). W mitologii greckiej jedna z przepowiedni mówiła, że Ojnomaos, legendarny król Pisy, zginie z ręki zięcia. Władca wymyślił więc sposób, aby pozbyć się niepożądanych przez niego zalotników. Każdy, kto chciał poślubić jego córkę, Hippodameję, miał stanąć z nim do wyścigu rydwanów, a przegrywający musiał się liczyć