3. Antywitaminy są to substancje uniemożliwiające normalne funkcjonowanie witamin. Na przykład w jajach występuje awidyna – białko, które blokuje wchłanianie witaminy B. Dotyczy to spożywania surowych jaj, gotowanie powoduje denaturacje i unieczynnienie awidyny.
4. W kilku przypadkach z pewnością istnieje ścisła relacja między funkcjami witamin a skórą. Ich niedobór z pewnością doprowadzi do problemów skórnych. Jednak nie oznacza to, że ich podawanie w zwiększonej ilości spowoduje u zdrowej osoby poprawę stanu skóry czy przydatków. Dodanie trzy razy większej ilości jednej z przypraw nie polepszy smaku potrawy, podanie trzy razy wyższej dawki leku – nie poprawi stanu pacjenta.
5. Dużym problemem są suplementacja witamin oraz hiperwitaminoza – ich przedawkowanie, a także błędnie rozumiany „zdrowy tryb życia” – często oznaczający zespół fałszywych wskazówek na temat tego, jak poprawić stan zdrowia, opartych na mitach, przekonaniach wynikających z braku wiedzy oraz z chęci wzbogacenia się producentów na sprzedaży towarów związanych z tym zjawiskiem. Przykładem są suplementy diety. W USA jest ich dostępnych 50 tys., spożywa je 50% Amerykanów, płacąc 37 mld dolarów rocznie. Tymczasem nie ma potrzeby ich przyjmowania (z marginalnym wyjątkiem konkretnych niedoborów); żaden z nich (z kilkoma wyjątkami wśród tysięcy) nie wykazuje skuteczności udowodnionej naukowo. W USA istnieje nawet specjalne prawo federalne zabraniające producentom twierdzenia, że suplementy poprawiają stan zdrowia czy zapobiegają chorobom. W kontekście witamin – American Association of Poison Control Centers (AAPCC) rocznie notuje 64 tys. przypadków chronicznego przedawkowania witamin, z czego 72% przypadków to dzieci poniżej 15. roku życia (skutek „zdrowego trybu życia” narzuconego przez nieodpowiedzialnych rodziców). Jeśli spożywamy różnorodne pokarmy (nabiał, mięso, warzywa, owoce) nie grozi nam ani awitaminoza, ani hiperwitaminoza (poza wyjątkowymi przypadkami klinicznymi, np. zaburzeń wchłaniania) i nie zachodzi potrzeba suplementacji w żadnej formie; w najlepszym razie nadmiar witamin nie zostanie wchłonięty do organizmu, w najgorszym – może mocno zaszkodzić. W badaniach nad epidemiologią nowotworów i chorób serca udowodniono np., że suplementacja witaminami A oraz E zwiększa śmiertelność. O awitaminozę naprawdę trudno, ponadto wiele pokarmów jest dodatkowo witaminizowanych, witaminy dodawane są również jako np. barwniki czy przeciwutleniacze (np. E101, barwnik spożywczy, to witamina B2, E300 to witamina C używana jako przeciwutleniacz itd.).
6. Przy ocenie skuteczności suplementacji witaminowej czy mineralnej nie wolno sugerować się subiektywnymi obserwacjami. Można brać pod uwagę wyłącznie badania naukowe przeprowadzone z utrzymaniem wszelkich standardów metody naukowej.
Gospodarka mineralna skóry nie wykazuje różnic w porównaniu z innymi tkankami; o części jej aspektów była mowa w podrozdz. 7.3. Warto jednak jeszcze raz podkreślić rolę metaloprotein, o których już wielokrotnie w tej książce wspominano. Enzymy te, jak sama nazwa wskazuje, wymagają obecności jonu metalu w cząsteczce. Najczęściej jest to cynk, czasem kobalt.
Jeśli chodzi o mikroelementy, których dostarczanie skórze mogłoby poprawić jej stan, usprawiedliwione mogłoby być zwiększenie podaży cynku u osób w starszym wieku. Obok metaloproteinaz jest on niezbędny w cząsteczkach dysmutazy ponadtlenkowej, dehydrogenazy mleczanowej, zasadowej fosfatazy, dehydratazy węglanowej itd. Wskutek tego pośrednio działa przeciwzapalnie, poprawia funkcje bariery naskórkowej, przyspiesza gojenie się ran. Tak jak w przypadku innych mikroelementów, normalne odżywianie się zapewnia ich wystarczające ilości, jednak należy zaznaczyć, że stężenie cynku obniża się z wiekiem.
Sugeruje się również, że odpowiednie stężenie wapnia, fosforu, żelaza, cynku i magnezu może zmniejszać efekty fotostarzenia. Jednak tu ponownie trzeba podkreś-lić, że w przeciętnej diecie ilość tych pierwiastków jest wystarczająca i nie zachodzi potrzeba suplementacji.
Mikroelementem bardzo kontrowersyjnym jest krzem. Wiadomo, że w śladowych ilościach występuje w tkankach łącznych. Istnieje wielowiekowe przekonanie, a także bardzo dużo publikacji łączących krzem ze stanem skóry, włosów i paznokci. Twierdzi się, że jest krytycznie istotny dla syntezy kolagenu, gojenia się ran itd. Jednak nie istnieje żadne poważne badanie, spełniające standardy badania naukowego, potwierdzające te tezy. Cytowane są zwykle dwa badania sprzed około 50 lat, sugerujące niedorozwój tkanki łącznej (kostnej) w warunkach pozbawienia krzemu, których jednak nie udało się powtórzyć. Nie znamy żadnego mechanizmu działania opartego na krzemie, nie jest on koenzymem, jak cynk, nikiel, magnez, mangan, molibden, żelazo, kobalt. Do syntezy kolagenu konieczne są: askorbinian, Fe3+, α-ketoglutaran, ale nie krzem. Mimo to wciąż powtarza się informację o jego bardzo ważnej roli.
7.7. Receptorowa funkcja czucia
Skóra ze względu na lokalizację musi być zaopatrzona w liczne receptory informujące o zmianach zachodzących w środowisku. Receptorami tymi są chemoreceptory, nocyceptory (odbierające bodźce uszkadzające, bólowe), termoreceptory (czucia wzrostu i spadku temperatury) oraz mechanoreceptory, których istnieje kilka rodzajów o bardzo wyspecjalizowanej budowie. Poniżej scharakteryzowano krótko mechanoreceptory skórne.
Wolne zakończenia nerwowe (wolne, nagie, czyli pozbawione otoczki z tkanki glejowej lub łącznej). Nie jest to jeden rodzaj receptorów, są wśród nich zakończenia odpowiadające za czucie dotyku, ciepła, zimna, polimodalne (reagujące na więcej niż jeden rodzaj bodźca), receptory wolno, średnio i szybko adaptujące się. Wszystkie mają identyczną budowę. Otaczają mieszki włosowe. Docierając do pochewki zewnętrznej, tworzą sieć oplatającą mieszki. Działają tam jak mechanoreceptory. Mogą też dochodzić aż do warstwy ziarnistej naskórka.
Zakończenia Merkla to zakończenia dendrytów docierające do komórek Merkla w warstwie podstawnej naskórka. Razem tworzą ciałka czuciowe Merkla (czasem określane jako dyski Merkla ze względu na charakterystyczne rozszerzenie zakończeń nerwów). Jeden nerw czuciowy unerwia do kilkudziesięciu takich receptorów. Położone są zwłaszcza na opuszkach palców, w okolicy gruczołów sutkowych i w cebulkach włosów. Umożliwiają rozpoznawanie kształtów dotykanych przedmiotów.
Ciałka Meissnera zlokalizowane są w brodawkach skóry właściwej tuż pod błoną podstawną, na bezwłosych powierzchniach: ustach, dłoniach, palcach, sutkach, spojówkach, w brodawkach skóry właściwej; najwięcej tam, gdzie naskórek jest gruby. Jedno zakończenie dendrytu lub dwa ułożone w serpentynę pozbawione mieliny otoczone są przez cylindryczną kapsułkę wielkości do 150 μm, utworzoną z komórek Schwanna. Na zewnątrz otacza ją łącznotkankowa torebka. Bodźcem specyficznym są lekki dotyk oraz wibracje niskiej częstotliwości (10–50 Hz). To receptory szybko się adaptujące.
Ciałka Paciniego to duże, nawet do średnicy 1 mm, owalne, szybko adaptujące się receptory, niezbyt liczne, występujące w skórze i tkance podskórnej głównie na opuszkach palców. Włókno nerwowe jest w tym przypadku otoczone wielowarstwową strukturą, złożoną z kilkudziesięciu koncentrycznych blaszek – sfer – zbudowanych ze spłaszczonych komórek Schwanna (inne źródła mówią o tkance łącznej). Włókno jest zmielinizowane, jednak zakończenie pozostaje nagie. Bodźcami specyficznymi są nacisk i wibracja (250 Hz) – powodują one deformację blaszek i generowanie potencjału receptorowego. Jak wspomniano, receptory te są duże, rzadko rozmieszczone, ale mają duże pole recepcyjne (odbierają bodźce z dużej powierzchni).
Ciałka Ruffiniego są receptorami wolno się adaptującymi, położonymi w głębszych warstwach skóry i w tkance podskórnej. Zbudowane są z łącznotkankowej kapsułki, przebitej włóknami kolagenowymi. Zmielinizowane zakończenia nerwowe tracą osłonkę, wchodząc do kapsułki. Są silnie rozgałęzione. Bezpośrednim