Rewizja. Krysia jest zupełnym maleństwem – owinięta w kołderkę, jest całkowicie niewidoczna. Liczą po przeciwnej stronie i już się tam przemykam, liczą po naszej – przechodzę z powrotem.
– Nu czto, job twoju mat’? Dwoich ludiej nie chwatajet.67
Liczą od nowa. Teraz mnie, Cześka Świtala, Irkę Uchmańską i Krysię liczą dwa razy. Joby sypią się jak grad. Wagon wybucha śmiechem, bolszewicy klną, wrzeszczą, liczą jeszcze kilka razy. Trwa rewizja, szperają w tłumokach przejrzanych już dziesiątki razy. Wszystko wywalają, rwą, łamią, pod szynele chowają najróżniejsze, nie zawsze najcenniejsze, przedmioty.
Na postoju pilnuje naszego wagonu bojec z olbrzymim nosem. „Bulbonos” – rzucił ktoś i od tej chwili nikt nie nazywa go inaczej. Biedaczysko cierpiał przez nas okropnie. Właściwie dręczyliśmy go bez specjalnego uczucia nienawiści, ponieważ był stosunkowo ludzki. Dostawało mu się jedynie dla zasady, bo był po tamtej – znienawidzonej – stronie. Do moich obowiązków należało wylewanie na niego zawartości nocnika. Obowiązek ten wypełniałem z całą sumiennością i z czasem doszedłem do wielkiej wprawy. Jak by nie uważał, jak by nie był ostrożny – zawsze potrafiłem uchwycić moment, w którym udało mi się spełnić swoją powinność, a Bulbonos nigdy nie zauważył, kto go oblał.
Od czasu do czasu dawano nam jeść. Nieraz późną nocą, gdy stawaliśmy na większej stacji, budził nas zgrzyt otwieranych drzwi:
– Dwoje s wiodrami.68
Dwoje ludzi zwlekało się z półki, brali wiadra i szli. Po jakimś czasie przynosili je wypełnione. Jedno zawierało zupę – przeważnie krupnik jaglany, w drugim była zazwyczaj kasza. Nieraz nie byliśmy w stanie ustalić, z czego – poza wodą – składała się ta zupa.
Przy kolejnej rewizji powtarza się stara historia. Bojcy klną, wrzeszczą. Podczas przemykania się na drugą stronę wagonu obrywam pięścią w zęby, a potem kolbą pod żebra. Gdy odzyskałem przytomność, w wagonie panował już porządek. W głowie mi szumiało, prawa strona twarzy strasznie spuchnięta i boli. Próbuję się poruszyć, ale w prawym boku odzywa się okropny ból. Opiekuje się mną cały wagon. Stara Żydówka Kłosowa długo waży w ręku półlitrową butelkę z wodą, potem bierze kubek i wlewa do niego trochę mętnawej cieczy. Ręka jej drży. Lustruje ilość wody w kubku, potem w butelce. Ponownie przechyla flaszkę. Czyni tak kilkakrotnie, wreszcie kubek jest pełny, a w butelce zostaje zaledwie kilka łyków. Kłosowa podnosi kubek i ostrożnie, aby nie uronić bodaj kropli, podaje mi.
– Pij – mówi. – Pij, my jakoś wytrzymamy.
Zagorzała antysemitka, pani Uchmańska, schodzi z półki, obejmuje Kłosową i całuje ją. Starej Żydówce z pojaśniałych oczu spływają łzy.
Wodę dostajemy na ogół regularnie, co dnia. Kilka razy nasz wagon nie otrzymał wody za karę. Wiadro wody to bardzo mało dla czterdziestu osób. Pić, pić – woła cały organizm, lecz nie ma co. Wodę dzieli się małym kubeczkiem. Każdy wypija swoją porcję jednym haustem. W wagonie jest bardzo gorąco, zaduch, powietrze aż gęste. Pół litra wydziela się jako żelazny zapas, na wypadek omdlenia. Krysia jest szczęśliwa, bo jako niemowlę otrzymuje sama pół litra – trzy porcje. Z sucharów, cukru i wody mama robi papkę i karmi nią Krysię. Przecież ona zaledwie dwa miesiące temu skończyła rok. Jeżeli jest Pan Bóg, to dlaczego cierpią takie dzieci? Za co ona cierpi, ty potworny, zły Boże?
Drzwi wagonu otwierają się:
– Zabieramy dzieci na spacer.
Podnosi się lament, że chcą oddzielić dzieci od rodziców i wywieźć w nieznane. Bojcy biorą dzieciarnię za kark i jak szczenięta wyrzucają z wagonu. Mnie spotyka to samo. Upadłem i bardzo boleśnie uderzyłem się w kolano.
Jak przyjemnie jest siedzieć na zielonej trawie, rosnącej koło nasypu kolejowego. Jak cudownie grzeje słońce i jak lekko jest oddychać. Gdyby tylko nie ci przechadzający się wzdłuż torów wartownicy. Podnoszę z nasypu kamień i ciskam w bojca. Ugodzony, wrzasnął przeraźliwie. Zaczyna się wypytywanie, kto to zrobił. Wszyscy milczą. Bojec potrząsa jakimś chłopczykiem, który kręcił się najbliżej niego.
– Ja nie wiem, ja naprawdę nie wiem – chłopiec krzyczy coraz głośniej w miarę, jak bojec ściska go coraz mocniej za rękę.
– To on – mówi Lusia Burkot, wysuwając się do przodu i wskazując na mnie.
Czuję tylko parę uderzeń, a potem tracę przytomność. Budzę się w jakimś innym wagonie. Leżę na podłodze, obok drewnianej pryczy, nad którą wisi portret Stalina.
– Ocknął się, gadzina. Dlaczego rzuciłeś kamieniem? Mów, ty polski szczeniaku – syczy bojec.
Zaczyna bić mnie brezentową cholewą buta, obszytą grubą skórą. Właściwie nie czuję bólu, tylko w głowie mi szumi. Dlaczego uderzyłem, dlaczego uderzyłem? – sam zadaję sobie to pytanie. Bo on Ruski, bo go nienawidzę. Bojec w końcu daje mi spokój i więcej nie podchodzi do mnie. Siada przy stole i coś pisze, zaczyna przeglądać jakieś papiery.
Prycz jest sporo. Na jednych siedzą bojcy i grają w karty, na innych śpią. To wagon konwojentów – uzmysławiam sobie i zapadam w półsen. Budzi mnie unoszenie z ziemi.
– Towarzyszu komendancie, dokąd z nim? – słyszę głos podnoszącego mnie bojca.
To Bulbonos.
– Rzuć tego Polaczka gdzieś w kąt – odpowiada komendant.
To ten, który bił mnie cholewą. Bulbonos ostrożnie kładzie mnie na ziemi i po chwili podkłada mi coś pod głowę.
– Nie ceregiel się z nim – słyszę głos naczelnika.
Bulbonos odchodzi.
Boli mnie całe ciało i bardzo chce mi się pić.
Zapada noc. Bojcy powoli układają się do snu. Gdy już wszyscy śpią, próbuję się poruszyć, ale boli mnie całe ciało. Zupełnie jakbym był cały ponabijany gorącymi ćwiekami. Pełzam powoli ku wiadru z wodą. Trwa to bardzo długo, potem piję dużo, przerywam i znowu piję. Za każdym łykiem czuję dużą ulgę.
– Ty gdzie?! – wrzeszczy komendant i zrywa się ze swojej pryczy.
Chwyta mnie i jednym ciśnięciem rzuca w mój kąt.
Wagon nie kołysze się, to znaczy, że stoimy. Zaczynam się rozglądać. Jak przez mgłę widzę przy stole komendanta i jeszcze jakiegoś bojca. Potem zaczyna się pragnienie i gorączka. Bulbonos podawał mi od czasu do czasu kubek wody, a potem pomógł mi przejść do latryny. Zbliża się wieczór, znowu zapadam w ten dziwny półsen, kiedy śni się o najróżniejszych rzeczach i jednocześnie się słyszy, co dzieje się wokół. Bulbonos to jednak bardzo dobry człowiek. Nie będę mu więcej dokuczać – postanawiam.
Obudziłem się bardzo wcześnie. Czułem się znacznie lepiej niż poprzedniego dnia. Pragnienie jednak w dalszym ciągu mam wielkie. Komendant każe mi podejść do stołu. Podchodzę.
– Siadaj.
Siadam