Mister Bambl kirib borganida hozirgina do‘koni darchalarini yopgan tobutsoz ushbu maskanga g‘oyatda yopishib tushgan xira sham yorug‘ida kirim-chiqim daftariga nimalarnidir bitmoqda edi.
– E-ha! – dedi tobutsoz yozuvini chala qoldirib, daftardan boshini ko‘tarar ekan. – Bu o‘zlarimi, Bambl?
– Xuddi o‘zlari-da, mister Sauyerberi, – javob qaytardi bidl. – Mana! Bolakayni o‘zlariga olib keldim.
Oliver ta’zim qildi.
– Bu o‘sha bolakaymi? – so‘radi tobutsoz Oliverni tuzukroq ko‘rish uchun shamni boshi uzra ko‘tarib. – Missis Sauyerberi, baraka topkur, bu yoqqa birrovgina kirgin-a, azizam.
Do‘konning orqa tomonidagi katalakdekkina hujradan missis Sauyerberi chiqib keldi. Bu past bo‘yli, so‘lg‘in, burnidan zahar tomib turadigan qoqsuyak ayol edi.
– Jonginam, – dedi mister Sauyerberi takalluf-la, – bu hali men senga aytgan mehnat uyidagi o‘sha bola.
Oliver yana bir bor ta’zim bajo keltirdi.
– Voy Xudoyim-ey! – xitob qildi tobutsozning ayoli. – Jimitdekkinaligini qara-ya!
– Ha, bo‘yi xiyla pastroq, – uning gapiga qo‘shildi mister Bambl Oliverga bo‘yi o‘smay qolganiga go‘yo uning o‘zi aybdorday bir qiyofada o‘qrayib. – U chindan ham kichkina. Buni inkor etib bo‘lmaydi. Lekin hali o‘sadi, missis Sauyerberi, bo‘yiga o‘sadi u.
– Nimasini aytasiz, bo‘lmasam-chi! – deya jahl bilan javob qaytardi xonim. – Bizning nonimizni tuya qilib o‘sadi. Qavm bolalaridan biron manfaat ko‘rishga sirayam ko‘zim yetmaydi: ulovidan tushovi qimmat deganlariday, ularning o‘zlaridan ko‘ra yemishlari qimmat tushadi. Lekin erkaklar hamisha o‘zlarini bizdan ko‘ra aqlliroq, deb o‘ylashadi… Qani, pastga tusha qol, bir qop so‘ngakvoy!
Tobutsozning xotini shunday deb biqin tomondagi eshikni ochdi-da, Oliverni sahniga tosh yotqizilgan, ko‘mir saqlanadigan qaznoqning dahlizi vazifasini o‘tovchi, oshxona deb ataluvchi, zax va zimiston yerto‘laga olib tushadigan tik zina tomon itarib yubordi; bu yerda ust-boshi kir-chir, oyog‘ida titig‘i chiqqan boshmoq va yirtiq-yamoq zangori jun paypoq kiygan bir qiz o‘tirardi.
– Sharlott, – dedi Oliverning ketidan tushib kelgan missis Sauyerberi, – Tripga olib qo‘ygan yaxna go‘shtning qolgan-qutganini manavi bolaga bering. Trip ertalabdan beri uyda qorasini ko‘rsatgani yo‘q, busiz ham bir amallar. Ishonamanki, bu bola uni yemayman deydigan injiqlardan emas… To‘g‘rimi, bolakay?
«Go‘sht» deganini eshitganida Oliverning ko‘zlari chaqnab, uni tezroq yeyish ishtiyoqida vujudi titrab ketdi-yu, ha, deya javob qildi, shundan so‘ng uning oldiga qolgan-qutgan ovqat solingan taqsimchani qo‘yishdi.
Istardimki, biron-bir qorni to‘q, boquvi zo‘r, me’dasida et bilan sharob qo‘shilib safroga aylanuvchi, qoni muz yanglig‘ sovuq, yuragi esa tosh-metin biror faylasuf, istardimki, ana o‘shanday odam hatto it ham hazar qiladigan laziz taomga Oliver Tvistning tashlanganini bir ko‘rsa! Istardimki, dahshatli ochlik azobi sillasini quritgan Oliverning qandayin ochko‘zlik bilan etni tilka-pora qilayotganining shohidi bo‘lsa! Xuddi shunday taomni o‘sha faylasufning xuddi mana shunday huzur bilan yeyayotganini ko‘rishni esa chandon bora ko‘proq istardim.
– Xo‘sh, qalay? – so‘radi tobutsozning xotini Oliver kechki ovqatni tugatgach; u nafasi ichiga tushib, bolaning ishtahasi qanday karnay bo‘lib ketishini oldindan tasavvur qilib, vahimaga tushib g‘iq etmay kuzatayotgandi.
– Yeb bo‘ldingmi?
Oliver yaqin atrofda tishga bosgulik hech nimani ko‘rmagach, ha, deya bosh irg‘adi.
– Bo‘lmasa, orqamdan yur, – dedi iflos, xira chiroqni ko‘tarib, zinadan chiqa boshlagan missis Sauyerberi. – Peshtaxta tagida yotasan. Tobutlar orasida uxlolsang kerag-a? Aytmoqchi, uxlay olasanmi yo uxlay olmaysanmi – buning ahamiyati yo‘q, chunki boshqa sen yotadigan joyning o‘zi yo‘q. Yura qol! Men bu yerda tun bo‘yi qololmayman-ku, axir!
Oliver ortiq hayallamay, itoatkorlik bilan yangi bekasi ortidan yo‘naldi.
BESHINCHI BOB
OLIVERNING HAMKASABA O‘RTOQLARI BILAN TANISHUVI VA ILK BORA DAFN MAROSIMIDA QATNASHIB, O‘Z XO‘JAYININING KASBI HAQIDA NOXUSH XULOSAGA KELISHI
Tobutsozning do‘konida yolg‘iz qolgach, Oliver chiroqni moslama-dastgoh ustiga qo‘ydi-da, o‘zidan yoshi xiyla kattaroq odamlarga yaxshi oshno bo‘lgan ehtirom va qo‘rquv tuyg‘usi bilan tevaragiga alangladi. Do‘konning o‘rtasidagi qora chorpoya ustida turgan chala tobut ko‘ziga shunchalar mudhish hamda vahimali ko‘rindiki, bu sovuq narsaga tikilarkan, Oliverning yuragi muz tortib, eti jimirlab ketdi: nazarida qandaydir dahshatli jasad hozir asta boshini ko‘taradi-yu, o‘zi bo‘lsa qo‘rquvdan aqldan ozib qoladiganday tuyuldi. Devor tagiga tobut yasaladigan qayrag‘och taxtalari hafsala bilan, risoladagiday qilib terib-taxlab qo‘yilibdi; g‘ira-shira yorug‘da ular qo‘lini cho‘ntagiga tiqib olganicha, bukchayib turgan ajina-arvohlarga o‘xshab ketardi. Yerda tobutlarning belgi-yozuvlari, taxta qirindilari, yaltiroq qalpoqli mixlar va qora matoning parcha-purchalari ayqash-uyqash sochilib yotibdi, peshtaxta orqasidagi devorni esa rasm bezab turibdi; rasmda to‘rtta qorabayir qo‘shilgan katafalk14 kelib to‘xtayotgan uyning eshigi oldida qotirib ohorlangan galstukli ikki nafar soqov yig‘ichi-giryanda tasvirlangandi. Do‘kon issiq va dim edi. Chamasi, havoni tobut hidi tutib ketganday edi. Poxol to‘shak tashlab qo‘yilgan peshtaxta ostidagi joy xuddi go‘rga o‘xshab ketardi.
Oliverni ezayotgan narsa nafaqat ushbu manzara-vaziyat edi. U notanish joyda yolg‘iz qolgandi, bundayin shart-sharoitda esa har birimiz ham o‘zimizni qanchalik bekas-u g‘arib hamda bebaxt his etajagimiz barchamizga ayondir. Bolakayning apoq-chapoq do‘sti yo‘q edi. Bir faslgina muqaddam boshiga tushgan judolikdan o‘kinmasdi, zero, juda-juda ko‘rgisi keladigan qadrdon, yaqin kishisi yo‘q edi-da. Ammo shunga qaramay, ko‘ngli g‘ash tortgan, xomush edi; shu boisdan ham u tor-u tanqis o‘rniga joylashar ekan, ushbu o‘rni tobut bo‘lib qolishini, qimir etmay, tosh qotib uyquga ketgan o‘zini esa o‘t-o‘lanlar mayin shitirlaydigan, ko‘hna qo‘ng‘iroqning jarangi allalaydigan qabristonga eltib ko‘mishlarini istab qoldi.
Ertalab Oliver do‘kon eshigi gurs-gurs tepilgan ovozdan uyg‘onib ketdi; to u apil-tapil kiyinguncha shiddatli tepki ovozi yigirma besh martacha takrorlandi. U eshik zanjirini tushirayotganda eshikni tepkilayotgan oyoq tiyilib:
– Oching, eshityapsizmi? – deya oyoq egasining baqirgan ovozi eshitildi.
– Hozir ochaman, ser, – dedi Oliver zanjirni tushirib, kalitni burar ekan.
– Sen yangi bola bo‘lsang kerag-a? – so‘radi o‘sha ovoz qulf teshigidan.
– Ha, ser, – javob berdi Oliver.
– Yoshing nechada? – surishtirdi ovoz.
– O‘nda, ser, – javob qaytardi Oliver.
– Ichkariga kiray, bir ta’ziringni bermasammi, – dedi o‘sha ovoz, – shoshmay tur, qavmning ko‘ppakchasi!
Ana shunda iltifotli va’da ketidan hushtak eshitildi.
Oliverni bot-bot hozirgina tilga olingan ma’nodor so‘z ifoda etguvchi «siylovga» musharraf etib turar edilar, shu sababdan ham u ovoz egasining o‘z tahdidini astoydil ado etishiga zarracha shubhalanmadi. U qo‘llari qaltirab lo‘kidonni surdi-da, eshikni ochdi.
Oliver qulf teshigi orqali o‘zi bilan gaplashgan notanish odamni sovqotmaslik uchun yurib turgan bo‘lsa kerak deb o‘ylab, bir yoxud ikki lahzagina ko‘chani ko‘zdan kechirdi, o‘ngga qaradi, keyin so‘lga. Gap shundaki, u qarshisida, uy oldidagi ustunchaga o‘tirib olib, qo‘lidagi qalamtarosh bilan non va moyni naq og‘ziga mos qilib kesib, og‘ziga epchillik bilan tashlagancha kavshanib o‘tirgan naynov yetimxona