Los podobny do tego, który spotkał Camille Claudel, przypadł w udziale polskiej pisarce Marii Komornickiej, która z francuską rzeźbiarką dzieliła wiele cech osobowościowych oraz stosunek do sztuki. Obie artystki łączy pochodzenie z tak zwanej dobrej rodziny, stosunkowo wcześnie odkryty i pielęgnowany przez rodziców talent, poczucie własnej wyjątkowości i pragnienie osiągnięcia sukcesu w dziedzinach zarezerwowanych dla mężczyzn.
Obie przeżywają nieszczęśliwe miłości do starszych i żonatych artystów: Camille wiąże się z Rodinem, Maria wikła się w romans z Cezarym Jellentą, a następnie w małżeństwo z szaleńczo o nią zazdrosnym Janem Lemańskim. Obie artystki mają za sobą traumatyczne przeżycie, jakim dla Claudel była aborcja, a dla Komornickiej aresztowanie i pobyt na carskim posterunku policyjnym, gdzie wzięta za prostytutkę była molestowana, a być może też została zgwałcona. W obu przypadkach toksyczne związki, bezkompromisowość w miłości i sztuce prowadzą do gwałtownego, następującego około trzydziestego roku życia kryzysu psychicznego, pobytów w szpitalach i sanatoriach psychiatrycznych, a wreszcie samotnej śmierci w domu opieki.
Twórczość obu artystek pozostaje ściśle związana z ich biografiami, w których obok podobieństw ujawniają się także różnice. Camille, tak bardzo pragnąca samodzielności artystycznej, popadła w alkoholizm, szaleństwo, pogrążając się w całkowitej abnegacji. Komornicka, ogarnięta dążeniem do usamodzielnienia się od rodziny i zaistnienia w męskim świecie literatury, naruszyła tabu związane z tożsamością płciową. W wieku lat trzydziestu spaliła swoje kobiece ubrania i usunęła zęby nadające jej twarzy zbyt kobiecy wygląd, ogłaszając się duchowym patronem rodziny jako Piotr Odmieniec Włast – rycerz Bolesława Krzywoustego, będący protoplastą jej rodu.
Claudel pod wpływem choroby przestała rzeźbić, Komornicka, zmieniona w starą wariatkę, a w zasadzie w androgynicznego szaleńca zwanego dziadziem Piotrem, pisała dalej, formułując w Xiędze poezji idyllicznej autodefiniującą przestrogę-apostrofę: „Impertynencko wprost wyraźnie / Exploatujesz swoją kaźnię / Ty transcendentalny błaźnie”132.
Przełom XIX i XX wieku, jak każda epoka, dopasowuje postać Anty-Beatrycze do swoich założeń ideologicznych i światopoglądowych, wikła ją w nowe dyskursy, widząc w niej naturalistyczną pijaczkę-kloszardkę i wariatkę. Transcendentalny błazen przeciwstawia się temu, swymi błazeńskimi gestami wyzwalając nie tylko szyderstwo, ale i metafizyczną refleksję.
Podsumowanie
Niektórym artystkom – tak jak Marii Komornickiej – przełom XIX i XX wieku przyniósł status Nain-Artiste, artysty-karła i błazna, innym – tak jak Marii Konopnickiej – dał nie tylko uznanie oraz niekwestionowaną pozycję społeczną, ale i miejsce w patriotyczno-obywatelskim imaginarium133. Warto podkreślić, że drugiej z wymienionych poetek udało się zyskać niedostępny dotąd kobietom status wieszcza. Stała się nim ona – o czym pisał w Dziennikach Stefan Żeromski – dla pokolenia urodzonego po powstaniu styczniowym134. Nie przypadły jej w udziale samotność, nędza i szaleństwo, czyli to wszystko, co naznaczyło wiek dojrzały i starość Camille Claudel i Marii Komornickiej oraz wielu innych artystek, zwłaszcza artystek-malarek/rzeźbiarek usiłujących wedrzeć się do świata zarezerwowanego dla mężczyzn.
Bibliografia
Baudelaire Ch., Kwiaty zła, oprac. M. Jastrun, Warszawa 1958.
Borowicz S., Maska Sylenis [w:] S. Borowicz, J. Hobot-Marcinek, R. Przybylska, Stara rebeliantka. Studia nad semantyką obrazu, Kraków 2010, s. 17–39.
Brodzka A., Maria Konopnicka, Warszawa 1964.
Galernicy wrażliwości, wybór, oprac. i red. M. Janion, S. Rosiek, Gdańsk 1981.
Historia brzydoty, red. U. Eco, przeł. J. Czaplińska i in., Poznań 2007.
Konopnicka M., Nowele, Warszawa 1972.
Kralkowska-Gątkowska K., Cień twarzy. Szkice o twórczości Marii Komornickiej, Katowice 2002.
Lacasse Y., Camille Claudel: The Early Works [w:] Musée Rodin, Musée National des Beaux-Artes du Québec, Camille Claudel and Rodin: Fateful Encounter, Paris 2005, s. 20.
Magnone L., Maria Konopnicka. Lustra i symptomy, Gdańsk 2011.
Mayer H., Odmieńcy, przeł. A. Kryczyńska, Warszawa 2005.
Mocyk A., Chłopięta „spodziwne” i inni? Nowelistyka Konopnickiej wobec odmienności [w:] Czytanie Konopnickiej, red. O. Płaszczewska, Kraków 2011, s. 109–123.
Nycz R., Gest śmiechu. Z przemian świadomości literackiej początku w. XX (do pierwszej wojny światowej), „Pamiętnik Literacki” 1977, nr 4, s. 45–70.
Poprzęcka M., Galeria: sztuka patrzenia, Warszawa 2003.
Węgrzyn I., Maria Konopnicka – kłopoty z biografią [w:] Czytanie Konopnickiej, red. O. Płaszczewska, Kraków 2011, s. 11–26.
Żeromski S., Dzienniki, t. 1, Warszawa 1953.
Źródła internetowe
Czyńska M., Camille Claudel: chciała rzeźbić i kochać. Dla takiego życia skazała się na odrzucenie i skandal, https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,53662,26068687,camille-claudel-chciala-rzezbic-i-kochac-dla-takiego-zyca.html [dostęp: 31.07.2020].
Dzionek M., W stronę antropologii przestrzeni. Flâneur – szkic do portretu, www.anthropos.us.edu.pl/anthropos2/texty/dzionek.htm [dostęp: 5.01.2016].
Guilbert Y., La soularde, http://www.parolesmania.com/paroles_yvette_guilbert_115751/paroles_la_soularde_1422660.html [dostęp: 24.02.2016].
Paczoska E., Wariaci i niewidzialne, http://naukaonline.pan.pl/index.php/nasze-teksty/nauki-humanistyczne/item/1179-wariaci-i-niewidzialne [dostęp: 18.09.2019].
Anti-Beatrice – the Clown of the Industrial Era
Throughout the centuries, the figure of a mad and drunken old woman (anus ebria et delirans) was a universal phenomenon for the whole European cultural community. The 19th century culture changed the old drunken woman – a figure of ancient origin into naturalistic, repulsive and dirty tramps, mad artists (Camille Claudel, Maria Komornicka) and sexually unsatisfied old shrews. The author of the paper recognizes these 19th century transformations of textual and visual image of a drunken and mad old woman as a consequence of the Enlightenment breakthrough. As a result, the figure of anus ebria et delirans became just a manifestation of human tendency to superstition, an empty sign, a negative reference point for the aesthetics that affirms a statuesque and devoid of repulsive physiological functions body. It was in that period that it lost its primeval association with death, rites of passage, as well as human mythological and religious way of thinking.
Keywords: old woman, artist, drunkenness, sexuality, madness
Słowa kluczowe: stara kobieta, artystka, pijaństwo, seksualność,