Hy sien hulle beweeg in die rigting van San Juan-punt – reg aan die seekant waar duiselingwekkende basaltpieke en versteende lawarots oor afgronde waghou. Links van hulle, op die agtergrond, is die donker silhoeët van die krater Rano Ario. Dis ’n soel nag, die stilte byna tasbaar, afgesien van hul jaende asemhaling.
Analola gaan staan en Louw vra gedemp: “Is dit nog ver?”
“Nie te ver nie. Ons gaan verby Hanga Tea. ’n Entjie anderkant is ’n moai. Dis daar – een van hulle.”
Hy knik net en hulle begin weer aanstryk. Meteens verskyn die silhoeët van ’n moai voor hulle en weer kom Analola tot stilstand. Sy sit die sak wat sy oor haar skouer gedra het, neer. Louw kyk om hom, maar nêrens kan hy enigiets sien wat na die ingang tot ’n grot of grafkelder lyk nie. Aan die regterkant en van voor af pryk die rotsmuur aan die seekant, en om hulle is dit plat graswêreld, met net die moai om die eentonigheid te verbreek.
“Is dit hier?”
“Ja.” Sy gaan reg voor die moai staan, loop dan ses tree na regs, ses tree vorentoe, kyk om haar rond, buk af, kyk weer en wys dan met ’n vinger na waar ’n klomp los lawaklippe van middelmatige grootte effe versteek in die lang gras lê. Louw stap nader, en wonder by homself of hierdie nagtelike soektog nie ook maar op ’n mislukking gaan uitloop nie. Die rotse is kwalik bo die grassade sigbaar en toe sy blik om hom dwaal, sien hy oral om hulle die swart koppe van verspreide lawarotse uitsteek.
“Dis daardie een.” Analola wys na een spesifieke rots, maar vir Louw lyk hy nes al die ander. Hoe kan sy weet? Teen hierdie tyd is hy al baie skepties, maar laat die rol tou oor sy skouer val en sit die flits neer.
“Nee!” ’n Hand op sy skouer keer hom toe hy wil afbuk en die rots probeer wegrol. “Ons moet eers ’n umu maak.”
“’n Umu ? ” Hy kom verbaas orent.
“Ja. Net hier.” Sy maak die geheimsinnige sak wat sy die hele tyd saamgedra het oop, en tot Louw se algehele verbasing haal sy ’n hoender daaruit.
“Ons moet eers die hoender in ’n umu gaarmaak en die helfte daarvan eet. Dan kan ons ingaan.”
“Maar hoekom?” wil hy half ongeduldig weet. Vannag het hy nie tyd vir bygelowe nie. Maar hy besef dat hy noodgedwonge aan die ritueel sal moet deelneem, anders sal hy nie ’n enkele ana verder te siene kry nie.
Terwyl haar vingers geoefen ’n grondoond maak waarin die hoender eers gebak moet word, verduidelik sy ernstig: “Dis vir die aku-aku. In elke ana lewe die aku-aku van die voorgeslagte voort en hulle moet eers tevrede gestel word, anders sal iets vreesliks ons oorkom as ons ingaan. Wanneer ons uitkom, moet ons die ander helfte opeet, anders agtervolg die aku-aku ons.”
Louw neem op die grond plaas en terwyl die ongeduld in hom kook, is hy verplig om te wag. Niks op hierdie aarde sal Analola beweeg om by haar familie-ana in te gaan voordat die ritueel afgehandel is nie. Hulle praat min, want hulle is bang dat hul stemme in die aandstilte sal dra en ’n mens weet nooit of daar dalk iemand in die nabyheid is nie.
Soos Analola op fluistertoon vertel, is die ana ondergrondse grotte wat met nou tonnels verbind is. Dis ook die begraafplaas van die voorgeslagte. In die ou tyd, voordat ’n mate van beskawing saam met die sendelinge gekom het, was die gebruik dat die ou mense, sodra hulle ’n sekere ouderdom bereik het, self na die familie-ana gegaan en daar hul dood afgewag het – ’n dood wat waarskynlik ingetree het as gevolg van versmoring.
Eindelik is die hoender gaar en word die umu oopgemaak. Tot Louw se verbasing is die hoender smaaklik en vind hy hierdie onverwagte middernagtelike fees baie lekker. Dan word die ander helfte weer teruggesit in die umu. Hulle is eindelik gereed om die ana in te gaan.
Meteens lig Louw en Analola gelyk hul koppe. Die Polinesiese meisie kyk onrustig rond en Louw se skerp oë probeer die nag om hulle deurpriem. Iets, ’n dowwe geluid of miskien blote instink, het meteens ’n waarskuwingsflits uitgestuur. Êrens in die nagstilte om hulle is daar ’n steurnis …
Louw sien dit eerste. ’n Oomblik staan hy verstom. Ongelowig staar hy na die lawarotse wat, asof vanself, uit die hoogte begin aftuimel, en in hul gang meer en meer rotspunte lossny sodat dit met ’n diep, onheilspellende gerammel na benede stort – reg op hulle af.
Selfs vir Louw, ’n wetenskaplike met sy voete vas op ’n feite-aarde, lyk dit in hierdie middernagtelike uur so onwerklik dat hy ’n oomblik nie in staat is om te beweeg nie. Langs hom het die Polinesiese meisie tot ’n standbeeld versteen.
Dis die vloek van die aku-aku! Niks kan hulle red nie!
“Kom!” Hy gryp haar hand en vlieg weg.
Die gedonder word al harder en harder. Soos twee besetenes hardloop hulle oor die grasveld met die dood kort op hul hakke.
“Hardloop dwars! Dwars!” skreeu Louw en Analola gehoorsaam instinktief. Met ’n geweldige stamp agter haar rug seil sy deur die lug en die volgende oomblik hoor sy Louw se swaar liggaam ook hard met moederaarde kennis maak. Agter hulle skiet die lawarotse teen ’n moordende vaart verby.
Meteens word dit stil, rol die laaste rotsblokke stadig ’n paar treë verder en kom dan tot stilstand. Swaar en intens sak die versteurde nagstilte weer toe …
Louw kyk na regs waar Analola moet lê, maar daar is geen teken van haar nie. Hy staan vinnig op en sy oë soek bekommerd rond, maar vergeefs. Analola het verdwyn.
Sy hemp voel klewerig oor sy rug en dan eers besef hy dat van die splinters diep genoeg ingedring het sodat bloed nou uit die snyplekke sypel.
Sover hy die geskiedenis van Paaseiland nagegaan het, is dit nêrens opgeteken dat daar stortings plaasvind nie. Al die kraters op die eiland is lankal uitgewerk en in almal se kern, waar daar eens lawa gekook het, lê nou stil lagunes. Bowendien, die stortings het van die basaltpieke aan die seekant gekom – pieke wat deur die eeue heen al rotsvas staan …
Sy lippe sluit stram op mekaar en sy oë vernou. Op ’n stil aand soos vannag stort daar nie sommer ’n klomp rotse asof vanself na benede nie.
Lank staan hy daar roerloos, wagtend … maar niks gebeur nie. Louw besef dat hy liewer kampwaarts moet keer. Hy het absoluut niks by hom nie. Selfs sy flits het in die slag gebly en daar bo, waar die rotse losgebreek het, is dit nagdonker. Hy het hierdie pieke al in die daglig beskou en weet dat selfs ’n ervare klimmer dit nie in die nag sal aandurf nie. Dit sal selfmoord wees. Teësinnig draai hy eindelik om en begin in die rigting van die kamp aanstap.
Versigtig kom Zelia uit haar skuilplek orent. Soekend gaan haar blik om haar. Sy buk en tel ’n halwe hoender op.
Dan gooi sy haar gewig teen die rots voor haar, voel dit beweeg. Baie versigtig, sodat die gewig op haar rug druk, haar bene styf in die aarde ingeplant as stutte, buk sy effens vooroor. ’n Donker gat skiet voor haar oë die aarde in.
Die ana!
Stadig laat sy die rotsblok weer in sy plek terugsak. Lank bestudeer sy haar omgewing, loop tot by die moai wat nog steeds, ongesteurd, die ewigheid met blinde oë instaar, stap dan weer terug, tel elke tree, bekyk die rigting baie goed.
Eindelik is sy oortuig. ’n Oomblik later volg sy in Louw se voetspore.
En terwyl hierdie drama hom in die nagtelike stilte ’n ent daarvandaan afspeel, is Pauli in haar eie drama gewikkel. Nog nooit in haar lewe het sy so toneelgespeel nie.
Sy draai op die bed om toe die tentklap oopgaan en vra met ’n slaperige stem: “Louw …?”
Toe daar nie antwoord kom nie, sit sy orent en weer klink haar stem vraend op: “Louw? Is dit jy? Hoe voel jou kop?”
“Nee, dis nie jou man nie. Dis ek, Ohutea,” antwoord ’n stem op Engels.
Pauli steek die lamp vinnig op en kyk dan verbaas na die man in die tentopening.
“Dokter Inaki! Maar …?”
“Waar is jou man, Ohutea?”
“Louw?