Hulle het hul skapies bymekaar geja.
a.
b.
c.
2. Lees die volgende sin: “Die koppe word teruggeruk, die man verloor ’n oomblik sy balans op die houtstoeltjie.”
a. Is die aangehaalde sin ’n enkelvoudige, ’n veelvoudige of ’n saamgestelde sin? Motiveer jou antwoord.
b. Skryf die gesegde/s in bogenoemde sin neer.
c. Skryf die sin tot by die komma oor in die bedrywende/aktiewe vorm.
d. Watter klankverskynsel kom voor by die uitspreek van “houtstoeltjie”?
e. Is “teruggeruk” ’n skeibare of ’n onskeibare werkwoord? Motiveer jou antwoord.
Jy het verlede jaar al kennis gemaak met deeltjiewerkwoorde. Lees In ’n neutedop om dié belangrike taalstruktuur te hersien.
’n Deeltjiewerkwoord word ook ’n skeibare werkwoord genoem. Hierdie soort werkwoord bestaan gewoonlik uit twee of meer dele. Een van die dele is ’n werkwoord. Die deeltjiewerkwoord is skeibaar wanneer dit in die verlede tyd ’n -ge- tussen die twee dele kry, byvoorbeeld:
weg+kruip – het weggekruip
agter+kom – het agtergekom
aan+voer – het aangevoer
op+hou – het opgehou
deur+druk – het deurgedruk
Let daarop dat die klem op die eerste deel van die woord val: wéggekruip; áángevoer
Wanneer die dele nie deur -ge- in die verlede tyd geskei word nie, is dit ’n onskeibare
werkwoord, byvoorbeeld:
hard+loop – het gehardloop
wan+hoop – het gewanhoop
waar+borg – het gewaarborg
In die geval van onskeibare werkwoorde val die klem op die laaste deel van die woord: misléi; ontnéém.
3. Identifiseer die deeltjiewerkwoord/e in paragraaf 3.
4. Skryf paragraaf 3 in die verlede tyd.
5. “. . . wanneer die musikante hul instrumente opstel en die eerste drankies bestel . . .”
Skryf dié sinsdeel ook in die verlede tyd. Wat merk jy op ten opsigte van die werkwoorde?
6. Gee sinonieme vir die volgende woorde:
a. “dis” (par. 3)
b. “spyskaart” (par. 3)
c. “fanfare” (par. 6)
d. “blasé” (par. 7)
e. “improviseer” (par. 9)
7. Aan watter tale is die volgende woorde ontleen?
a. “blasé” (par. 7)
b. “fanfare” (par. 6)
c. “restaurant” (par. 8)
d. “petalje” (par. 10)
e. “kombuis” (par. 10)“
8. “. . . almal het ’n dun, blink lagie vet om die mond . . .” (par. 12)
a. Wat is die geïmpliseerde betekenis van die aangehaalde gedeelte?
b. Waarom eindig die verhaal op ’n ellips? Sou ’n punt dieselfde effek gehad het? Motiveer jou antwoord.
9. “Op ’n souserige homp pap lê die halwe skaapkop, mooi presies tussen die voortandjies deurgesny.” (par. 6)
a. Wat is die woordsoortelike funksie van “homp” en “pap” in bogenoemde sin?
b. Skryf ’n deeltjiewerkwoord neer. Onderstreep die deel wat die hoofklem dra.
c. Watter klankverskynsel kan voorkom by “voortandjies”?
d. Skryf ’n samestelling uit die sin neer.
e. “Halwe” is ’n kompleks. Verander dit na ’n simpleks.
10. “Net die soort uitheemsheid waarop die twee toeriste op dié reis gehoop het!” (par. 5)
a. Wat is die woordsoortelike verskil tussen “die” sonder, en “dié” met die aksentteken?
b. Gebruik die homofoon van “reis” in ’n sin.
c. Gee die antoniem van “uitheemsheid”.
d. Watter soort telwoord is “twee”? Herskryf “twee” as ’n bepaalde rangtelwoord.
Grondbeginsels van spelling
Afrikaanse spelling is nou verwant aan die Nederlandse tradisie. Sekere klanke se spelvorm word in Afrikaans behou, soos ei en y asook f en v. Dié letters het nie dieselfde klankwaarde as in Nederlands nie. Byvoorbeeld:
lei/ly: Die kaptein lei die span op die veld./Die pasiënt ly aan ’n ongeneeslike siekte.
fel/vel: Die son brand fel op die aarde./My vel brand seer in die son./Die regter vel ’n oordeel oor die skuldige.
Ander voorbeelde is onder andere: peil/pyl; reis/rys; fonds/vonds; fier/vier
Dié woorde is homonieme: dit word eenders uitgespreek, maar verskil in betekenis en spelling.
As die woorde kant en hand uitgespreek word, word -t as slotklank gehoor. Om te verseker gelykvormigheid word ten opsigte van die meervoudsvorm gehandhaaf, word hand met ’n d gespel en kant met ’n t. Die meervoudsvorm van dié woorde is kante en hande.
11. Kies die korrekte woord tussen hakies:
a. Hulle bedien (verysde/vereiste/veryste) drankies saam met die skaapkop.
b. Weens die oorstromings verkeer al die skape in (nood/noot).
c. Die skaapdis (ruik/ryk/reik) baie sleg.
d. Die skape (wy/wei) in die (veld/velt) en tussen die bome wat (bod/bot).
12. Watter grondbeginsels is van toepassing by (d) in vraag 11?
Kyk na die volgende illustrasie
Vrae
13. Kritiese taalbewustheid:
a. Verduidelik die dubbelsinnigheid in die volgende sin: Hy skiet die leeu in sy nagklere toe morsdood.
b. Skryf die sin oor sonder die dubbelsinnige betekenis.
14. Voltooi die spreekwoord:
Ons sê die leeu . . . as iemand se klere in die gleuf van die boude optrek.
15. Verduidelik die volgende uitdrukkings in jou eie woorde.
a. Hy loop reg in die leeu se bek.
b. Ek is soos ’n briesende leeu as ek nie my sin kry nie.
16.