Prelees: Houdings en waardes
Gesels oor die volgende situasies:
Het jy al in ’n winkel, die poskantoor, ’n bank of enige ander plek ingestap en maar geduldig agter in die tou gaan staan om die een of ander tyd deur iemand gehelp te word? Hoe het jy op daardie stadium gevoel?
Wat sal jy doen as ’n ouer persoon voor jou indruk?
Hoe sal jy optree as iemand van die teenoorgestelde geslag van jou eie ouderdomsgroep voor jou kom staan?
Beskryf jou houding as iemand van ’n ander kultuurgroep vinnig voor jou inglip net voordat jy gehelp moet word.
Hoe behoort ons in elk van die gevalle op te tree om konflik te ontlont?
Vertel jou groep van ’n soortgelyke ervaring wat jy al ondervind het en hoe die probleem opgelos is.
Lees, waardeer en evalueer ’n essay
Tekskenmerke van ’n essay
Dit is ’n kort stuk prosa waarin ’n politieke, maatskaplike, estetiese of literêre probleem kernagtig bespreek word.
Dit is dikwels bespiegelend van aard en kyk krities na die probleem.
Dit kan ’n gesprekstoon hê.
Die taal en styl is duidelik, logies en dikwels met humor gelaai.
In die essay wat volg gaan jy lees hoe mense oor grense heen hul gemeenskaplikheid kan ontdek. Denis Beckett se “Die poskantoortou, die tannie en die swart skoolmeisie” plaas in ligte trant twee kulture naas mekaar en wys hoe kruisbestuiwing plaasvind.
Die poskantoortou, die tannie en die swart skoolmeisie
1Ons was vyf of ses klante in die poskantoor. Almal was middeljarig of ouer. Almal het voor 1994 al stemreg gehad. Niemand was vrolik nie.
2Ek het probeer om ’n bietjie vrolik te wees. Ek het gegroet toe ek binnekom, maar mense het net op daardie verleë middelklasmanier gemompel, ontstig deur die ongeoorloofde verbreking van tou-stilswye.
3So toe word ek ook maar ’n stalagmiet agter al die ander stalagmiete, elkeen wagtend in sy eie klein ruimte terwyl laaaang transaksies by die toonbank afgehandel word.
4Net op daardie oomblik kom ’n meisiekind binne, ’n swart meisiekind in ’n skooluniform. Sy kyk rond soos iemand in ’n vreemde omgewing.
5“Ekskuus tog,” sê sy vir die tannie heel agter in die tou. “Waar kan ’n mens ’n pakkie gaan pos?”
6As sy dit gefluister het, sou die tannie teruggefluister het. Maar sy het dit hardop gesê, nie in die minste daardeur gepla dat sy die tannie voor al die ander mense in die verleentheid stel nie. Toe kry die tannie natuurlik ’n aanval van middelklaskilheid en sê nie ’n woord nie. Sy beduie net dat die meisie agter haar moet inval.
7“Dankie,” se die kind doodluiters.
8Ons staan en ons staan. Die klante voor by die toonbank het pakke pos. Na ’n rukkie vra die meisie, vir niemand in die besonder nie: “Ekskuus tog, maar is daar êrens fout of moet ons maar aanhou wag?”
9Almal lag ’n bietjie, die klerke agter die toonbank inkluis. ’n Paar mense mompel iets gerusstellends.
10Een van die klante voor by die toonbank draai om en vra om verskoning vir die oponthoud. Hy vra oënskynlik vir die meisie om verskoning, maar in werklikheid sluit hy ons almal in. Ons was juis besig om moerig te raak. Was dit nie vir die meisie nie, sou hy nooit om verskoning gevra het nie. Hy sou daar uitgestap het en ons sou hom agternagestaar het met oë wat soos dolke in sy rug boor. Maar nou is die dolke terug in hul skedes.
11Ons begin weer wag, maar dié keer is dit anders. Die stalagmiete is aan die ontdooi. Die tannie voor in die tou roep skielik agter na die meisie toe: “Moet jy nie kwartoor terug by die skool wees nie?” Sy antwoord: “Ja, maar as ek nie nou hierdie pakkie pos nie, gaan my ouma dit nie betyds kry nie.” Toe sê die tannie: “Maar kom staan dan hier voor. Ek is seker hierdie gawe mense sal nie omgee nie.” En sy straal ’n glimlag na die res van ons in die tou uit, en mense knik en murmel hulle toestemming en glimlag stralend terug.
12Die meisie stap langs die tou af en sê beleef vir almal dankie soos sy by hulle verbyloop. Toe sy voor aankom, is die man by die toonbank klaar; hy vertrek met ’n wuif en ’n groet. Die meisie neem sy plek in en begin haar versoek in Sotho verduidelik. Sy noem die klerk in elke sin “ntate”. Haar Sotho is blykbaar taamlik vrot, want die klerk slaan oor na Engels – hy is besig om spoedversending te verduidelik – en die meisie is klaarblyklik verlig.
13Intussen het die behulpsame tannie, nou voor in die ry, vir een en almal begin vertel dat sy onlangs by die skool afgetree het. Die man agter haar sê ja, hy het gedink hy herken haar, sy ’t vir sy kind skoolgehou. Al meer mense begin gesels. Dis nie dat almal iets sê nie, maar die stalagmiete het tot ’n gemeenskap saamgesmelt. Eers was dit ’n gees van isolasie; nou is dit ’n atmosfeer van verbondenheid.
14Toe die meisie klaar is, maak sy ’n klein kniebuiging vir die tante agter die toonbank, ’n kniebuiging vir die tou, sê vir almal dankie en loop haastig uit. Nou is ons ’n heeltemal ander groep wat beter bymekaar aansluit, en by die klerke.
15Dis snaaks, in 1994 en vir ’n hele ruk daarna het ek gevoel ons in die bleekspan dink die groot verandering was ons daad van grootmoedigheid, dat ons neergebuig en ons hand van vriendskap aangebied het om “hulle” op te hef. Deesdae is dit vir my verootmoedigend en opwindend om al hoe meer bewyse van ’n tweerigtingstraat te sien; die manier waarop wit lewens deur Afrika verryk word.
Werk saam met ’n maat
Bespreek eers elke vraag en skryf daarna die antwoorde in julle werkboeke.
1. Waar speel die verhaal af?
2. Uit wie se perspektief word die verhaal vertel?
3. Die verteller gebruik die woord “stalagmiet” in die eerste paragrawe.
a. Wat is ’n “stalagmiet”?
b. Hoekom gebruik die verteller dit as metafoor in die teks?
c. “Die stalagmiete” is aan die ontdooi . . .” Wat bedoel die verteller hiermee?
4. Lees paragraaf 10.
a. Gee ’n voorbeeld van vergelyking in hierdie gedeelte.
b. Verduidelik die betekenis van dié vergelyking.
5. Wat beteken die volgende woorde?
a. “murmel” (par. 11)
b. “ntate” (par. 12)
6. Vergelyk paragraaf 10 en 11.
a. Verduidelik die houding van die klante in elk van die paragrawe.
b. Wat gee daartoe aanleiding dat die mense se houding verander?
c. Haal een sin uit die teks aan wat hierdie gesindheidsverandering opsom.
7. Watter gebaar van die meisie toon haar dankbaarheid en respek vir die ander mense in die poskantoor?
8. Verduidelik die sosiaal-kulturele en sosiaal-politieke agtergrond van die teks.
9. Wat is die verskil tussen “grootmoedig” en “verootmoedig” in die laaste paragraaf?
10. Die laaste paragraaf openbaar die