b. Hoe kan hierdie probleem vanuit die perspektief van die spreker opgelos word?
10. Gee ’n voorbeeld van pleonasme in die gedig. Verduidelik dié begrip aan die hand van die voorbeeld wat jy aanhaal.
11. Verduidelik die funksie van die . . .
a. ellips (versreël 22) en
b. dubbelpunt (versreël 24).
12. a. By watter ander woord pas “oase” in strofe 2?
b. Wat is ’n “oase”?
c. Wat bedoel die spreker wanneer hy homself beskryf as ’n “oase”?
d. Watter soort beeldspraak gebruik die spreker hier?
13. Formuleer die tema van die gedig in een sin.
Selfassessering
Sien die gedig se antwoorde na aan die hand van die onderwyser se memorandum. Maak seker jy verstaan poëtiese tegnieke en stylmiddels.
Hersien kenmerke van gedigte
Dit is noodsaaklik dat jy die kenmerke van gedigte deeglik begryp en dit kan toepas op ’n ongesiene gedig in die eksamen. Daarom is dit nodig dat jy die inhoud van In ’n neutedop ken. Die volgende stappe sal jou help om die betekenis en bou van ’n gedig te verstaan.
Stap-vir-stap-ontleding en bespreking: Wat sê die gedig en hoe sê die gedig dit?
Om ’n gedig te verstaan, moet jy by die titel van die gedig begin – wat sê die titel vir jou? Dit kan jou al ’n idee gee van die kerngedagte van die inhoud of tema van die gedig.
Lees dan die hele gedig deur en onderstreep/skryf al die onbekende en/of moeilike woorde neer.
Probeer die betekenis van die woorde uit die teks aflei. Maak seker jou verklaring pas in die konteks van die gedig. Pas dit by die tema van die gedig?
Lees die gedig weer en skryf al die gevalle van beeldspraak neer wat jy herken. Dit sluit in vergelykings, personifikasie en metafore.
Watter stylfigure herken jy in die gedig? Dra dit by tot die tema?
Is daar enige klankherhalingspatrone? Watter betekenisverbande word daardeur bewerkstellig?
Is daar dalk ander figuurlike taalgebruik soos idiome, idiomatiese uitdrukkings of spreekwoorde wat jy herken?
Vra vrae oor elke versreël. Probeer self die antwoorde gee na aanleiding van die kennis van die gedig waaroor jy nou reeds beskik.
Poëtiese begrippe
Die spreker in die gedig: ’n Digter maak gebruik van ’n persona of ’n spreker in ’n gedig. Dit kan ’n eerstepersoonsverteller of ’n derdepersoonsverteller wees. Dit hoef nie altyd ’n mens te wees nie; dit kan ook ’n dier, insek of selfs ’n lewelose voorwerp wees.
Plasing van woorde
Alleenplasing: Woorde of sinsnedes word geïsoleer deur dit ’n alleenstaande strofe te maak ter wille van beklemtoning/uitheffing.
Voor- en agterplasing: Belangrike woorde word voor of agter in ’n sin of versreël geplaas deur die woordorde van die sin te verander ter wille van beklemtoning/uitheffing.
Omgekeerde woordorde/inversie: Die woordorde in ’n sin word doelbewus verander om bostaande plasings te bewerkstellig.
Funksies van omgekeerde of ongewone woordorde:
Dit word gebruik ter wille van rym.
Belangrike woorde word hierdeur beklemtoon.
Dit bevorder die ritme in ’n gedig.
Herhaling/repetisie
Dit is woorde, sinsdele of sinne wat herhaal word om ’n bepaalde effek te verkry. Herhaling bind ’n gedig tot ’n eenheid en verleen klankrykheid daaraan. Herhaling kom algemeen voor in gedigte – die herhaling van woorde, frases en klanke ter wille van uitheffing en betekenisverbande.
Hersien beeldspraak en stylfigure
Beeldspraak (figuurlike taal) is ’n versamelnaam vir al die beelde wat in ’n literêre teks gebruik word. Dis belangrik om te onthou dat dit altyd op vergelyking berus.
Die vergelyking: Twee dinge wat sekere ooreenkomste met mekaar het, word verbind deur woorde soos die volgende: soos, nes, asof, net soos en as. Die twee sake kan van verskillende of uiteenlopende aard op grond van ’n enkele ooreenkoms of ooreenkomste met mekaar vergelyk of selfs gelykgestel word. Lees die volgende voorbeelde: “die feestafel staan gedek, die musikante wag sluimerend in hulle manelle soos dromende pikkewyne.” (Uit: “ek wag in my hart” deur Breyten Breytenbach, die ysterkoei sweet, Perskor).
Die metafoor: In teenstelling met die vergelyking, gebruik digters metafore wanneer een saak direk in verband met iets anders gebring of gelykgestel word aan iets anders, byvoorbeeld:
“Die laat-middag het room geword” (Uit: “Karoo-dorp: someraand” deur N. P. van Wyk Louw, Tristia, Human & Rousseau).
Personifikasie: Ons personifieer wanneer ons aan die natuur, lewelose voorwerpe, diere en abstrakte begrippe die eienskappe en handelinge van lewende wesens toeskryf. Wanneer menslike eienskappe, gevoelens en handelinge aan lewelose dinge toegeken word, is dit personifikasie, byvoorbeeld: Die wind sing ’n treurige lied in die grys oggendstilte. Die lewelose ding (wind) word in terme van menslike eienskappe beskryf (sing . . . treurige). ’n Digter gebruik personifikasie sodat ’n leser kan identifiseer met die saak wat die digter in woorde wil verbeeld.
Sinestesie: Sinestesie is beeldspraak in die vorm van ’n metafoor of ’n vergelyking waarin die sake wat met mekaar vergelyk word tot twee verskillende gebiede van sintuiglike waarneming behoort. Dikwels word die sintuiglike waarnemings omgeruil, byvoorbeeld: Die sonskerp klanke van die viool laat my duisel./Haar sang gee my koue rillings./Ek proe die suikersoet strale van die son.
Metonimia: Wanneer ons een saak in plaas van ’n ander noem op grond van ’n verhouding wat tussen die twee sake bestaan, praat ons van metonimia of oornoeming, byvoorbeeld: Sy behoort respek vir my grys hare te hê. Ons bestudeer ’n Van Wyk Louw hierdie jaar.
Sinekdogee: ’n Deel van die geheel word genoem (gedeeltelike aanduiding), byvoorbeeld: ’n Duisend voete het al hierdie paadjie geloop. Ek het nie ’n droë draad aan my lyf nie.
Antonomasia/naamsverwisseling: Dit kom algemeen voor in omgangstaal wanneer een of ander eienskap vir iemand gebruik word, byvoorbeeld: Hy is ’n regte Einstein.
Simbool: ’n Simbool is nie net ’n afbeelding van die werklikheid nie, maar dit verkry dieper betekenis omdat dit na iets anders verwys.
Klank
Rym is kenmerkend van die poësie. Dit ontstaan wanneer klanke herhaal word en sodoende die klankrykheid van die gedig versterk. Dikwels het dit ’n klanknabootsende, singerige funksie en dit word ook vir beklemtoning gebruik. Rym kan ook woorde verbind om die ooreenstemmende betekenis in die rymende woorde te beklemtoon.
Daar is verskillende soorte rym, naamlik paarrym: aabb ccdd; omarmde rym: abba cddc; kruisrym: abab cdcd; gebroke rym: abcd edfa.
Rym kom veral voor wanneer konsonante (medeklinkers) in woorde herhaal word, byvoorbeeld:
“. . . en hoor die wind al woester, wreder blaas.” (Uys Krige, “Ken jy die see . . .”)
“Bitterbessie dagbreek/bitterbessie son “ (Ingrid Jonker, uit Rook en oker, 1963). Hierdie soort rym word alliterasie genoem.
Wanneer vokale (klinkers) in woorde herhaal word, byvoorbeeld: “ons drome van gister/word somber en sinister” (Koos du Plessis, “Skadu’s teen die muur”) word dit assonansie genoem.
Funksies