2Hendrik en Katrien se slaapkamer. Die eerste oggendlig val deur die venster. Katrien klim uit haar enkelbed en maak klein Willem toe wat in dieselfde bed lê. Sy sit ’n oomblik vir die vertrek en kyk – ook vir die slapende Hendrik op die enkelbed oorkant haar. Die lig val effens oor sy gesig.
3In die kombuis het Katrien die koolstoof klaar gepak en sy steek die vuur aan met ’n stukkie papier wat sy in die kersvlam maak brand. Sy maak die agterdeur oop en kyk uit. Dis net-net lig. Ver en naby, heeltyd, kraai daar hoenders.
4Katrien, klaar aangetrek, sit ’n skinkbord met vier koffiebekers op ’n tafeltjie langs Hendrik se bed neer. Sy maak hom wakker en sit sy koffie langs hom neer. Hendrik sit regop. Sy sit die ander beker langs klein Willem se bed neer. Sy vat die orige twee bekers en gaan na ’n ander kamer oorkant die gang. ’n Hees hoenderhaan kraai kort-kort buite.
5Katrien gaan sit op die bed in Emma se kamer en sit Emma se koffie op die bedkassie neer. Emma lê met haar rug na Katrien toe en dit lyk of sy slaap. Katrien maak haar nie wakker nie. Sy sit haar koffie en drink terwyl sy by die venster uitkyk.Die haan kraai weer. Dis elke keer of sy stem wil-wil breek.
| EMMA: | Ek gaan nog een môre opstaan en daardie haan met ’n stok doodslaan. |
| Katrien drink haar koffie. | |
| Dan sit Emma regop en vat haar koffie sonder om te kyk waar dit staan: dis ’n ritueel wat al jare lank dieselfde bly. | |
| Albei sit en drink. | |
| Emma is jonk en mooi en maagdelik onskuldig. | |
| KATRIEN: | Vandag braai ons weer uit. |
6Hendrik en die twee kinders sit by die kombuistafel brood en konfyt eet. Hendrik in sy spoorweguniform. Katrien staan en vadoeke uitspoel. Die twee kinders lyk nog nie heeltemal wakker nie. Hendrik sit vir klein Willem en kyk, heeltyd terwyl hy eet: openlik en benieud, soos mens vir iets kyk waaroor jy nuuskierig is maar wat jy nie verstaan nie. Die kind is óf onbewus daarvan óf gewoond daaraan.Katrien staan met haar rug na hulle toe en werk. Sy het oë in haar agterkop.
| KATRIEN: | Hendrik, los die kind. (Hy hoor nie, of wil nie hoor nie: hy sit nog steeds en staar.) . . . Hendrik! |
| HENDRIK: | Wat maak ek? |
| KATRIEN: | Los hom net. |
Die hele gesprek vind plaas sonder dat Katrien een keer omkyk. Maar op haar gesig is iets soos pyn of dalk frustrasie.
7Voor die agterdeur op die klipharde kaal werfie hang Katrien vadoeke aan die wasgoeddraad.Die passasierstrein kom verby. Sy staan tussen die vadoeke, haar hande op die draad, en kyk hoe die kompartemente verbyflits.
8Emma, miskien nog in haar nagklere, staan op die stoep en kyk.
9Klein Willem sit in sy kamer op die vensterbank en kyk. ’n Mens weet dis sy kamer, want die dak hang vol vliegtuigies en die mure is vol prente van motors en rugbyspelers.
* * * * * * * * * * * *
Die kind sien die goudgeel skoolbus aankom. Hy wys vir sy pa.
| HENDRIK: | Ja, ek sien. (Hy stap heeltyd nader.) Sê gou. (Die kind begin wegbeweeg, maar Hendrik gryp sy elmboog.) Sê gou – sê “tot siens, Pa”. |
| Die bus stop al. | |
| En Willem ruk los en hardloop. En heeltyd waai hy oor sy skouer vir sy pa. | |
| Hy hardloop oor die spoor. | |
| Hendrik staan en kyk hoe hy in die bus klim. Die bus ry in die vroeë môrelig in. | |
| Hendrik se gesig is heeltemal uitdrukkingloos. | |
| Die bus is nog nie heeltemal weg nie wanneer ’n bakkie van dieselfde kant verskyn waar die bus vandaan gekom het. Dis Frans Lombard se groen bakkie. Hendrik sien hoe die bakkie oor die spoor swenk en werf toe ry. | |
| En Hendrik posisioneer homself só dat hy ongemerk kan sien wat op die werf aangaan. |
* * * * * * * * * * * *
10’n Leë stuk Karoolandskap met die horison hier naby. Net ’n bossiebult. Dan verskyn die kop en rug van ’n olifant oor die horison. En eers wanneer hy halfpad oor die bult is, word die nar sigbaar wat voor hom stap; ’n nar in volle mondering, wat hom aan ’n tou lei. Die olifant hou die tou met sy slurp vas.Klein Willem staan vir die opkomende prosessie en kyk.Die nar stap reg op Willempie af. En kom staan voor hom.
| NAR: | Hallo. (Die kind antwoord nie.) Wat is jou naam? (Niks.) Is jy skaam? (Nog geen reaksie nie. Willempie kyk net vir die olifant.) Dè. (Hy druk die tou in die kind se hand.) Loop bietjie met hom. (Die kind staan net met die tou.) Trek hom. Jy sal sien. Hy sal loop as jy trek. (Willempie staan net. En die nar begin aanstap. Hy stap weg van hulle af. Tien tree weg kyk hy om.) Bring hom! Trek; hy sal kom. (En Willempie kyk vir die olifant. En trek. En die olifant kom.) Jy sien? |
11’n Montage van die olifant wat al agter Willempie aanstap. Eers met die nar naby hulle. Dan met die nar op die agtergrond. Daarna net Willempie en die olifant. Oor ’n bult, deur ’n land vol koringbale, deur ’n stroom water, oor ’n brug, deur ’n bos. Willempie stap al hoe regopper, al hoe meer kordaat – en die olifant waggel agterna.
* * * * * * * * * * * *
12Die nar en Willem is in ’n ou vervalle skuur. Naby die stasie. Deel van die skuur se dakplate is weg; die vensters is met planke toegespyker; die vloer staan vol petrolkonkas, ’n motorwrak, ou hooibale, die reste van plaasimplemente.Die nar wys vir Willem sy toertjie. Hy knoop ’n sakdoek om ’n muntstuk, trek die sakdoek deur sy los hand, en knoop die sakdoek oop. Dis leeg.
Willem lyk nie beïndruk nie.
| NAR: | Jy ’t my nog nie jou naam gesê nie. (Die kind reageer nie.) Wil jy weet wat my naam is? (Die kind knik.) Manuel. (Die kind sit ’n rukkie vir die nar reguit in die oë en kyk. Dan vat hy ’n stukkie houtskool en skryf teen die muur: Willem.) Willem? Jou naam is Willem? (Die kind knik. Die nar vat Willem se hand en skud dit plegtig.) Bly te kenne, Willem! |
* * * * * * * * * * * *
| NAR: | Diere kan praat. Het jy geweet? (Willem skud sy kop.) Leeus praat. Ons dink hulle brul sommer net, maar dis nie sommer net brul nie – hulle sê goed vir mekaar en hulle verstaan mekaar . . . |
benieud – begerig om te weet, nuuskierig, graag iets wil weet
hees – ’n dowwe, skor stem
konka – pot of blik waarin vuur gemaak word
mondering – uitrusting, uniform
montage (montasie) – proses of metode waardeur filmtonele deur seleksie in ’n bepaalde strekking gemonteer/gepas/saamgevoeg word
werf – grond, terrein om ’n woning of opstal
Beantwoord die volgende vrae in jou werkboek.
1. Die titel is Paljas.
a. Wat beteken dié woord?
b. Wat impliseer die betekenis van “paljas” ten opsigte van die tema van die verhaal?
c. Is dit, na jou mening, ’n gepaste titel?
d. Dink jy daar is ’n verband tussen die titel en die naam van die dorp? Verduidelik jou antwoord.
2. Die intrige word gekenmerk aan verskillende tonele. Hoe word tonele in die teks aangedui?
3. Die skrywer gee aanduidings van hoe die karakters moet optree. Hoe word dit tipografies in die teks aangedui?
4. Beskryf die openingstonele kortliks in jou eie woorde. Watter stemming word in die openingstonele geskep?
5. In toneel 11 verwys die skrywer na ’n “montage van die olifant”. Gebruik ’n verklarende woordeboek of tesourus en gee ’n volledig omskrywing van hierdie begrip binne konteks van die toneelaanwysings.
6. Beskryf kortliks die agtergrond waarteen die gebeure afspeel.
7. Innerlike konflik is die spanning wat by ’n persoon geskep word as gevolg van ’n botsing van begeertes, behoefte, drange, vrese, ensovoorts, binne die persoon. Kan jy uit die teks aflei watter karakter ervaar konflik? Hoekom sê jy so?
8.