Toe het ek opgevlie en met die nou paadjie langs vlei toe gehol, en deur die vlei huis toe. Ek moes my arm vashou sodat hy nie te veel beweeg nie. Dit het al hoe seerder geword en ek het gehuil. My klere was geskeur.
“Pa slaan jou dood,” het Braam gesê toe hy my sien. “Waar was jy?”
Omdat dit Sondag was, was die spoorwegdokter se spreekkamer toe. Braam moes my met die bus hospitaal toe vat. Addington. Casualties. Toe hy vir my sê ons gaan soontoe, wou ek nie saam nie, want ek het al te seer gekry daar.
Wanneer ons tandpyn kry en die gate raak te groot, moet die seer tand uit. Mens lê eers nagte om en huil. Ma sit naeltjies of bruin skoenpolish in die gat om die koue uit te hou en laat mens ’n Aspro drink, maar later help dit nie meer nie, dan is Addington al uitweg. Daar staan mens in ’n lang tou. As jy voor kom, spuit die dokter jou in, en jy gaan staan weer heel agter. Wanneer jy die tweede keer by die dokter kom, trek hy jou tand. Partykeer is die tou te lank, dan het die spuitgoed uitgewerk teen die tyd dat jy voor kom. Hulle spuit jou nie weer nie, al skree jy hóé.
“Nie Addington toe nie, asseblief, Braam.”
“Dis óf Addington, óf jou arm groei skeef aan.”
Die dokter het gesê ek is gelukkig nog jonk, dis net groenhoutbreuke van die radius en die ulna, dis hoekom hy net aan die voorarm gips hoef aan te sit. Hy het watte en nat gipslappe daarom gedraai sonder om my seer te maak.
Toe begin die mense met hulle vrae. Maar hulle stupidgeit is niks teen Joepie se ma se Christelike plig nie. Dit het gemaak dat ek vir Pa alles moes vertel. En toe ek kom by die Bantoe wat opgestyg het, het Pa sy hande in die lug gegooi en vir my gevra hoeveel keer hy nog vir my moet sê die lewe is nie ’n storie nie.
Maar ek het nie gejok nie: dit wás ’n Bantoe wat my arm gebreek het.
Ma-hulle het na ’n week teruggekom. En wat bring hulle van die plaas af saam? Nie Oupa se sanna of sy swepe of die streepsak rosyntjies in die waenhuis of die groot eetkamertafel of die riempiesbank of die traporreltjie nie. Nee, hulle kom met Ouma hier aan. Ouma Makkie.
“Wat het van al Oupa-hulle se mooi goed geword, Ma?”
“Verdeel tussen die kinders,” het Ma gesê. “Die goed wat ek gekry het, het oom James en oom Malcolm en tannie Toeks by my gekoop. Wat help dit in elk geval om ’n eetkamerstel stukstuk uit te deel? En ons het die geld nodiger as die stoele.”
“Het ons dan niks van Oupa gekry nie, Ma?” het ek gevra.
Sy het my hare deurmekaar gekrap en in my oë gekyk. “Hoe kan jy so vra, my klonkie, wat van Ouma? Ons het háár mos nou.”
Asof Ouma nie skatryk kinders het nie, met blerriewil net twee of drie kinders in hulle groot huise. Ons het nie gevra dat sy na ons toe moet kom nie. Nou moet ek elke dag ’n ver ent met haar gaan stap oor Ma bang is sy val of verdwaal of iets as sy alleen stap. En nog erger: Braam moet in die gang slaap en ek by Ma-hulle in die kamer.
Ek word partykeer snags wakker van hulle stemme, dan hoor ek goed waarvan ek liewer nie wou geweet het nie.
“Ou man, ek weet nie hoe ons hierdie maand gaan deurkom nie,” sê Ma.
“Moenie weer die bobbejaan agter die bult wil gaan haal nie, vrou.”
“Ek wens dit was ’n bobbejaan, Abram, maar dis ’n wolf, en hy’s voor die deur, nie agter die bult nie.”
“Jy sê dit elke maand en elke keer kom ons reg.”
“Omdat ek ons almal altyd te kort doen, dis hoekom. Ons oudstes verjaar een van die dae en waar is die geld om vir hulle geskenke te koop? Dank die Vader hulle is die laastes vanjaar; ek betaal nog af aan die ander s’n.”
“Hulle is almal oud genoeg om te verstaan as daar nie geld vir presente is nie, vrou.”
“Jirre, Abram, hulle kry nooit niks van ons nie.”
As Má die dag vloek, dan is daar fout.
“Dis nie waar nie.”
“Toe hulle nog op skool was, was dit klere wat ek vir hulle gekoop het – wat hulle in elk geval moes kry, verjaardag ofte not. Partykeer moet ’n mens vir iemand iets gee wat hy nie no-dig het nie, Abram, uit jou hart uit, sommer net.”
Pa is stil. Ma ook. Maar na ’n ruk sê sy: “Kan ons nie maar dié maand se tiende terughou nie?”
“Dis nie ons s’n nie, Ada, dit moet kerk toe.”
“Kerk toe, ja,” antwoord Ma. Sy klink moedeloos.
Ek wens ek kan vir haar sê volgende jaar is dit darem net ek wat nog op skool is vir wie gesorg moet word; en dat Mara self vir my gesê het sy en Rykie sal nie omgee as hulle net silwer sleutels kry vir hulle mondigwording nie; en dat ek darem nou in die hoërskool is en nie meer aan die sentlegging by die kerk hoef deel te neem nie.
As dit nie oor geld is wat Ma-hulle praat nie, is dit oor Mara en Rykie se paartie. As ek eers wakker is, help dit nie om my ore toe te druk nie, ek hóór wat hulle sê.
“Maar dis waaroor mondigwording gaan, Abram, om jou eie besluite te begin neem.”
“Solank hulle onder my dak is, sal hulle maak soos ek sê.”
“Ons twee het gedans toe ons jonk was.”
“Binne-in ’n trouery in, ja!”
Ma bly lank stil.
“Het dit jou meer as een en twintig jaar gevat om spyt te kry, Abram, of het jy my net nooit gesê nie?”
“Ek was op pad Noorde toe, ek wou nie ’n vrou en kind hê om my oor te kwel nie.”
Weer nie ’n woord nie. So lank dat ek gedink het hulle het aan die slaap geraak. “Nou moet Mara-hulle vir óns sondes betaal?” Weer Ma.
“Wat wil jy hê, vrou, dat ons dogters in Point Road moet eindig?”
Ek weet van Point Road. Dis ’n straat aan die stad se kant van die hawe waar die night clubs is. Waar matrose van oral in die wêreld af kuier. G’n ordentlike vrou kom daar nie. Almal rook en drink en dans. Dis ’n woord wat ’n mens nie voor Pa moet noem nie: dans.
“Hoekom sit jy hier?” Dis ouma Makkie.
Ek antwoord nie.
“Jou pa?”
“Ja, Ouma.”
“Het jy kwaad gedoen?”
“Nee, Ouma.”
“Laat ek hoor.” Sy kom sit sommer langs my op die bad se rand. Sy ruik altyd na naeltjies en snuif en goed. Sy sit haar hand op my knie. Haar vingers is dun en knopperig en koud. “Toe, vertel.”
Ek skud weer my kop. “Netnou sê Ouma ook ek lieg.”
“Ek sal nie.”
Ek vertel haar die hele storie, hoe ons Sondae twee maal op ’n dag moet kerk toe gaan en niks mag doen wat lekker is nie en hoe ek nie na Oupa se begrafnis toe mag gegaan het nie en van verveling en asprisgeit en van nuuskierigheid oor die kerk-Bantoes vlei toe is en hoe my arm gebreek geraak het.
“Het jy dit alles net so vir jou pa vertel, kind?”
“Nee, Ouma, nie dat dit op ’n Sondag was nie, maar dié het hy klaar geweet, Joepie se ma het vir hom gesê.”
“Haar Christelike plig gewees, nè?”
Ouma weet al amper alles van almal af. Sy staan op en sê: “Bly jy net hier sit.” En uit is