In die kombuis sien ek die slopemmer aan die binnekant van die agterdeur staan. Dis die emmer waarmee Lena die plante op die stoep natgooi. Toe Ouma Sarie nog gelewe het, was dit haar kamer se nagpot.
Ek trek my broek af, en gaan sit met my boude op die rand van die emmer. Dis moeilik, want die rand is dun en ek kan nie lekker my sit kry nie. Dit voel al of ek gaan inval. Ek kyk om toe ek geluide agter my hoor. Dis Pa. Die laaste pie loop teen my been af toe ek opspring voor ek klaar is.
“Wat de hel gaan nou hier aan?” skel Pa. Hy sit eers die lamp, wat hy uit die kamer saamgebring het, op die tafel neer en toe kom hy tot by my. Ek kan sy brandewynasem ruik. Toe hy die emmer omskop, val hy self amper om. “Saam met jou ma gekerm oor ’n badkamer en nou kom pis jy in die kombuis!” Pa klap my teen my kop dat ek binne-in die pie op die vloer val. “Sies, wat se vieslikheid is dit?” Hy skree op my. “Nou was jy eers die vloer en dan loop was jy jou lyf behoorlik in die bad.” Sy tong sleep.
Toe Pa omdraai en na die sideboard toe stap, slinger hy so dat hy teen die tafel vasloop. Hy moet nog baie dronk wees van vroegaand se drinkery. Hy maak die sideboard se deure oop en moet laag buk om die brandewynbottel, wat Lena aspris diep onder in die kas gebêre het, uit te haal. Hy verloor sy balans en val op sy knieë op die vloer, maar hy staan vloek-vloek op. Die bottel hou hy hoog in die lug. Toe Pa weer regop is, sit hy eers die bottel op die tafel neer en toe haal hy ’n skoon glas van die rak bo die sideboard af. Die deure van die kas skop hy met sy hak toe. Toe gaan sit hy by die tafel. Hy het die brandewynbottel in een hand en die glas in die ander een. Hy skink bietjies-bietjies van die drank onder in die glas en slaan dit elke keer met een sluk weg. Net so skoon. Ek tel. Hy doen dit vyf keer voor ek klaar is met die vloer. Toe ek by hom verbystap badkamer toe met die blaker met die kort kersie in my hand, skop hy na my bene, maar hy skop mis. “Gaan was jou, die hele wêreld stink na pis om jou.”
Ek wens Ma Bella was hier om vir my water warm te maak in die groot koperpot. Maar sy en die katkoppie lê onder die peperboom onder die modder. Hulle wag vir Liewe Jesus.
Ek het net in die koue water in die bad gaan sit toe ek die deurknop hoor draai. Dis Pa. Hy staan in die badkamer se deur en kyk vir my. Ek voel skaam en hou my hande voor my kaalgeit. “Jy hoef nie toe te hou nie, die molle stoot nog nie eers nie,” lag hy onbeskof en met die uitgaan ruk hy die deur toe. Die wind wat die deur maak, waai die kers se vlammetjie dood.
Ek klim vinnig uit die water en voel in die pikdonker vir die handdoek wat ek op die bankie langs die wasbak neergesit het. Dankie tog, ek vat dit gou raak. By die deur moet ek weer voel vir die deurknop. Ek gebruik die handdoek om die knop vas te vat, want my hande is nat. Die knop draai maklik en ek pluk die deur oop en hardloop in die donker na my kamer toe.
Lena bêre altyd my nagklere onder my kopkussing. Ek kry dit en trek dit sukkel-sukkel oor my nat lyf aan. Pa snork al weer in Pa en Ma Bella se kamer toe ek onder my komberse inklim. Die trane loop sommer vanself by my oë uit en ek trek my kop toe. Ek huil oor Nero, oor Ma onder die modder saam met die katkoppie en ek huil oor die donkerte. Ek huil oor ek bang is vir Pa en vir die molle wat nog nie stoot nie en ek huil omdat ek nie weet wat dit beteken nie.
Ek is bly toe die vakansie verby is. Ma Bella is twee weke ná Nuwejaar dood. Wimpie het elke dag vroeg werf toe gekom, maar ons het nie baie gespeel nie. Ons het die meeste van die tyd net naby mekaar gesit. Partykeer was ons in die koelte onder die adamsvyeboom in die tuin, partykeer agter die skuur onder die afdak of onder die wilgerbome langs die dam agter die beeskraal. Ons het nie eers baie gepraat nie, ons het net gesit. Lena en Dora was in die huis. Hulle het die huis skoongemaak en kos gekook.
Ek het weggebly van Pa af. Hy het sommige dae al soggens, net nadat die volk vir melktyd ingeval het, die sideboard oopgesluit, die brandewynbottel uitgehaal en sy eerste dop geskink. Dan het hy die bottel net daar in die kombuis op die tafel neergesit en was hy kort-kort deur die oggend in die huis. Elke keer het hy ’n dop brandewyn weggesluk. Amper elke middag so vieruur se kant het Pa lankal op sy arms op die tafel gelê en snork en dan het Lena vir Moos geroep om hom in die bed te sit. Moos moes al Pa se aandwerk doen. Hy het die diere versorg, die volk se wyn gegee en die skuur en die kelder se slotte elke aand toegedruk voor hy oor die grootsloot huis toe is. Pa moes self weer in die oggend oopsluit, want niemand het gewaag om die bos sleutels uit sy broeksak te haal nie. Niemand sou ook waag om deur die dag wyn in die kelder te gaan steel nie, want Pa het gesê hy weet presies hoe lank die vat moet hou en as dit voor die tyd leeg raak, sal almal maar saam moet boet. Daarom het die drinkers mekaar dopgehou.
Ek het Pa elke nag in die badkamer in die donker hoor pie en winde breek. Dan, het ek geweet, sal hy in die gang af by my kamerdeur verby loop kombuis toe. Hy sal die lamp op die tafel aansteek en die sideboard oopmaak. Die nag se geluide klink deur ons hele huis, want ons huis is nie te groot nie. Ons het net twee slaapkamers, die voorhuis, die badkamer, die spens, die kombuis en die wye gang. Op die voorstoep is die stoepkamer en om die huis se hoek aan die hoenderhok se kant is die buitekamer. Ons huis het nie meer ’n eetkamer nie, want ek slaap in die ou eetkamer. Lena het my vertel dat die sideboard en die eetkamer se tafel al baie lank gelede in die kombuis ingedra is.
Ek was een middag ná skool nog besig om my kos by die kombuistafel te eet toe Lena my begin aanjaag. Dora het skottelgoed gewas en Ma Bella het bietjie gaan lê. “Toe, toe, toe, roer jou, jy moet klaar eet, Carli, ek wil die vloer onder die tafel skoonmaak,” het sy gesê, “die middag stap aan.” Sy het met die besem in haar hand langs my kom staan. Toe word ek vies. Ek het my bord kos gevat en op die agterstoep by die tafel gaan sit. “Ekskuus, kindjie, ek wou jou nie wegjaag nie.” Sy het agter my aangekom, die besem teen die stoep se muur staangemaak en langs my kom sit. Dora het ook uitgekom. Lena het gesug en toe met Dora gepraat. “Dit bly darem maar sleg so sonder eetkamer hier in Grootvlei se huis. Ons bly onder mekaar se voete in.”
“As vrekkerigheid dodelik was, Lena, was hier nou net ’n klomp spoke op hierdie werf,” het Dora gesê.
“Voorwaar, voorwaar,” het Lena geantwoord.
“Waarvan praat julle?” Ek het nie verstaan nie. Toe verduidelik Lena vir my.
“Die eetkamer van die plaashuis moes ’n slaapkamer word net voor jou pa gebore is. Ouma Sarie wou opsluit ’n babakamer hê. Die voorhuis was te klein, daar kon nie meer meubels inpas nie, daarom is die sideboard en die eetkamer se tafel in die kombuis ingedruk. Hierdie een,” sy het met haar vingers op die agterstoep se tafel gedruk, “was eers die kombuistafel. Die oubaas het daardie tyd gepraat van nog ’n kamer aanbou aan die agterkant van die huis, maar ounooi Sarie wou nooit kopgee nie. Dis net ’n vermorsing van bakstene en sement, elkeen het tog sy lêplek, het sy glo gesê. Daar het nooit iets van ’n aanbouery gekom nie. Moos het die storie by die plaasvolk gehoor toe ons hier op Grootvlei aangekom het. Ons sukkel al hierdie jare so aan. Die kombuis is so vol, g’n mens kan behoorlik in al die gate kom om skoon te maak nie.”
“Nou het ons twee darem ook nie dun latlyfies wat maklik buig nie, Lena,” het Dora gelag, “maar dis dêm ongemaklik om te staan en skottelgoed was vandat ons baas die kombuistafel enige tyd van die dag as ’n bar counter gebruik. Dit raak darem net te handuit as die slimstories van die pêlle om die tafel begin baard kry soos die bottel sak. Sulke tye maak ek my skaars, want dit voel partykeer of ek nie my bek langer sal kan hou nie.”
Hulle het by my bly sit en gesels tot ek klaar geëet het, niks meer haastig nie.
“Ek wil bad voor jy saans huis toe gaan,” het ek die oggend ná die kouewaterbad vir Lena gesê.
“Dankie tog, jou tong is t’rug,” het Lena uitgeroep. “Natuurlik. Jy soek ’n bietjie warm water, anders skuim die seep sleg, nè, Carli-kind.”
Ek het haar niks gesê van Pa se dinge die vorige aand nie. Van toe af kry Lena my badwater elke middag reg. Sy kom sit by my op die bankie langs die bad en sy help my om my hare en my lyf te was. Sy help my ook om my af te droog en my pajamas aan te trek. Sy praat nie van molle wat nog nie stoot nie en ek vra ook nie.
Ek het elke oggend ná die begrafnis gaan kyk of die grondhoop onder die peperboom nog toe was, tot die laaste dag van die