209
sekundować (z łac. secondo, secundare: pomagać, towarzyszyć) – ochraniać, bronić. [przypis redakcyjny]
210
kontent – zadowolony. [przypis edytorski]
211
in medias res (łac.) – do rzeczy, do sedna sprawy. [przypis edytorski]
212
jagody (daw.) – policzki. [przypis redakcyjny]
213
konfuzja – zakłopotanie [przypis edytorski]
214
familiant – szlachcic z bogatego i wpływowego rodu. [przypis redakcyjny]
215
substancja (z łac.) – majątek, dobra materialne. [przypis redakcyjny]
216
despekt (z łac.) – obraza. [przypis redakcyjny]
217
Gradyw (mit. rzym., z łac. gradivus: kroczący naprzód) – jeden z przydomków Marsa, boga wojny. [przypis redakcyjny]
218
liszka (daw.) – lis. [przypis redakcyjny]
219
podwika (starop.) – kobieta. [przypis redakcyjny]
220
trosków – dziś popr. forma D. lm: trosk. [przypis redakcyjny]
221
piatyhorska chorągiew – oddział średniozbrojnej jazdy w wojsku litewskim. [przypis redakcyjny]
222
periculum in mora (łac.: niebezpieczeństwo w zwłoce) – niebezpiecznie jest zwlekać. [przypis edytorski]
223
mierzyn żmudzki – koń żmudzki, rasa konia domowego, hodowana na Litwie i Żmudzi, głównie do prac rolnych i do zaprzęgu; mierzyn – koń średniego wzrostu, niezbyt wielki. [przypis redakcyjny]
224
jasyr (z tur.) – niewola tatarska. [przypis redakcyjny]
225
de publicis (łac.) – o sprawach publicznych. [przypis edytorski]
226
emulacja (z łac.) – tu: niezgoda, konflikt. [przypis redakcyjny]
227
polityczny (z łac.) – tu: cywilizowany, przestrzegający prawa. [przypis redakcyjny]
228
Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna. [przypis redakcyjny]
229
Birże (lit. Biržai) – miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów. [przypis redakcyjny]
230
wiktoryja (daw., z łac.) – zwycięstwo. [przypis redakcyjny]
231
frukt (z łac.) – owoc, tu w M. lm wg odmiany łac.: frukta – owoce. [przypis redakcyjny]
232
lubo (daw.) – chociaż. [przypis redakcyjny]
233
turbować się (z łac.) – martwić się. [przypis redakcyjny]
234
polityka (z łac.) – uprzejmość, dobry obyczaj. [przypis redakcyjny]
235
aza (starop.) – czyż. [przypis redakcyjny]
236
zbarażczyk – tu: weteran spod Zbaraża; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. [przypis redakcyjny]
237
komunik – jazda, kawaleria. [przypis redakcyjny]
238
wiktoryja (z łac.) – zwycięstwo. [przypis redakcyjny]
239
rapt (z łac.) – porwanie. [przypis redakcyjny]
240
łyczek (daw., pogard.) – mieszczanin. [przypis redakcyjny]
241
subiectum (łac.) – obiekt. [przypis edytorski]
242
spostponować (z łac.) – obrazić, zlekceważyć. [przypis redakcyjny]
243
Dzikie Pola – płd.-wsch. część Ukrainy, poniżej porohów Dniepru, niezamieszkany step, oddzielający Sicz Zaporoską od Chanatu Krymskiego, miejsce, gdzie chronili się zbiegowie. [przypis redakcyjny]
244
legacja (z łac.) – poselstwo. [przypis redakcyjny]
245
Gustaw II Adolf (1594–1632) – król Szwecji w latach 1611–1632, uzdolniony dowódca i reformator armii. [przypis redakcyjny]
246
Koniecpolski, Stanisław (1591–1646) – hetman wielki koronny w latach 1632–1646, kasztelan krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich wodzów. [przypis redakcyjny]
247
piechota łanowa – wojsko zaciężne narodowego autoramentu, złożone z chłopów z dóbr królewskich, szlacheckich i kościelnych, powoływanych po jednym z każdych 15 łanów, tj. z ok. 200 ha. [przypis redakcyjny]
248
nad chłopy (daw.) – dziś popr. forma N. lm: nad chłopami. [przypis redakcyjny]
249
zbarażczyk – tu: weteran spod Zbaraża; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. [przypis redakcyjny]
250
inkaust