252
non deesse patriae (łac.) – nie opuścić ojczyzyny. [przypis redakcyjny]
253
luterska wojna – tj. wojna trzydziestoletnia (1618–1648), konflikt między państwami protestanckimi a dynastią Habsburgów. [przypis redakcyjny]
254
wiktoria (z łac.) – zwycięstwo. [przypis redakcyjny]
255
koleśno – w kolasach, tj. w karetach. [przypis redakcyjny]
256
kopij – dziś popr. forma D. lm: kopii. [przypis redakcyjny]
257
wziąść – dziś popr.: wziąć. [przypis redakcyjny]
258
hajduk – zbrojny służący, lokaj. [przypis redakcyjny]
259
rajtar – średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną. [przypis redakcyjny]
260
absolutum dominium (łac.) – panowanie absolutne, władza absolutna. [przypis redakcyjny]
261
igne et ferro (łac.) – ogniem i żelazem. [przypis redakcyjny]
262
Jan I Olbracht (1459–1501) – król Polski w latach 1492–1501, w 1497 r. zorganizował wyprawę pospolitego ruszenia przeciko Turcji i pod Koźminem na Bukowinie (dziś płd. Ukraina) poniósł klęskę, którą miało przypłacić życiem ok. 5000 szlachty polskiej. [przypis redakcyjny]
263
Po bracie się pocieszył koroną i żoną – Jan Kazimierz ożenił się z Marią Ludwiką Gonzagą, wdową po Władysławie IV. [przypis redakcyjny]
264
podkanclerzy – mowa o Hieronimie Radziejowskim (1612–1667), wygnanym za spiskowanie przeciwko królowi. [przypis redakcyjny]
265
Marek Porcjusz Katon – w Rzymie było dwóch polityków tego samego nazwiska, pradziad, zwany Cenzorem (234–149 p.n.e.) i jego prawnuk, zwany Utyceńskim lub Katonem Młodszym (95–46 p.n.e.), obaj byli zagorzałymi obrońcami cnót obywatelskich i republiki. [przypis redakcyjny]
266
totam Rempublicam (łac.) – całą Rzeczpospolitą. [przypis redakcyjny]
267
krotofila a. krotochwila (starop.) – żart. [przypis redakcyjny]
268
salamandra – istota fantastyczna, opisana w XVI w. przez Paracelsusa, żywiołak ognia. [przypis redakcyjny]
269
Agamemnon (mit. gr.) – bohater Iliady, król Argolidy, wódz Greków w wojnie trojańskiej. [przypis redakcyjny]
270
tentować (z łac.) – próbować. [przypis redakcyjny]
271
deest (łac. desum, deesse) – jest niobecny, brakuje. [przypis redakcyjny]
272
kontempt (z łac.) – lekceważenie, pogarda. [przypis redakcyjny]
273
permisję (łac. permisio: pozwolenie) – zwolnienie. [przypis redakcyjny]
274
lubo (daw.) – chociaż. [przypis redakcyjny]
275
wziąść – dziś popr.: wziąć. [przypis redakcyjny]
276
potraw – łąka po sianokosach. [przypis redakcyjny]
277
Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) – król Szwecji w latach 1654–1660. [przypis redakcyjny]
278
język – jeniec, od którego można wymusić informacje. [przypis redakcyjny]
279
wziąść – dziś popr.: wziąć. [przypis redakcyjny]
280
wilią wyroju – tj. tuż przed wyrojeniem się, kiedy to część pszczół z młodą królową opuszcza ul, by szukać miejsca na nowe gniazdo. [przypis redakcyjny]
281
jaźwiec – borsuk. [przypis redakcyjny]
282
wziąść – dziś popr.: wziąć. [przypis redakcyjny]
283
Vivat Carolus Gustavus rex (łac.) – niech żyje król Karol Gustaw. [przypis redakcyjny]
284
veto (łac.) – nie pozwalam. [przypis redakcyjny]
285
konsystencja (z łac.) – tu: zakładanie obozu, obozowanie. [przypis redakcyjny]
286
egzakcja (z łac.) – pobór podatków. [przypis redakcyjny]
287
mane, tekel, fares (z aramejskiego) – policzono, zważono, rozdzielono; takie słowa miały się pojawić na ścianie w czasie świętokradczej uczty króla babilońskiego Baltazara, było to proroctwo śmierci Baltazara i upadku Babilonu (Dn 5, 1-31). [przypis redakcyjny]
288
spust – spuszczenie wody ze stawu w celu wyciągnięcia ryb. [przypis redakcyjny]
289
więcierz – pułapka na ryby, sieć lub kosz wiklinowy w kształcie długiego walca. [przypis redakcyjny]
290
febra – tu: choroba, objawiająca się dreszczami. [przypis redakcyjny]
291
zbarażczyk – tu: weteran spod Zbaraża; w obronie Zbaraża (1649) przed Kozakami Chmielnickiego i Tatarami brały udział wojska polskie pod komendą trzech regimentarzy i księcia Jeremiego