Socjologia prawa. Отсутствует

zajmują znaczące miejsce. Fakty prawne – podobnie jak religijne, moralne czy ekonomiczne – należy badać i analizować jako zjawiska społeczne, a więc w cechach konstytutywnych społeczeństwa trzeba szukać ich genezy i form, w jakich się przejawiają. Socjologię empiryczną można zbudować – twierdził Durkheim – tylko przez odwołanie się do faktów. To samo odnosi się do empirycznej socjologii prawa. Zawdzięcza ona autorowi Zasad metody socjologicznej wyraźne stwierdzenie, że prawo powstaje, rozwija się i przekształca w konkretnym społeczeństwie; siły działające w społeczeństwie mają decydujący wpływ na to, co prawo stanowi i jak jest stosowane. Skoro przestępstwo i zbrodnia występują zawsze i wszędzie, należy je traktować i badać jako normalne fakty społeczne. Również pogląd Durkheima, że prawo jest stałym czynnikiem organizacji życia społecznego i że zmienia się wraz ze zmianą sytuacji społecznej, jest powtarzany w wielu współczesnych podręcznikach socjologii prawa. Dziedzictwem myśli Durkheima jest ponadto teza mająca współcześnie rangę prawdy oczywistej, że przekonania, które w systemie społecznym zyskują status przekonań podstawowych i powszechnych, zostają z reguły przekształcone w zasady i normy prawne.

      Literatura: Roger Cotterrell, Emile Durkheim. Law and Moral Domain, Edinburgh University Press, Edinburgh 1999; tenże, Emile Durkheim. Justice, Morality and Politics, Ashgate, Farnham, UK–Burlington, VT 2010; Andrzej Kojder, Czytając Durkheima… Co klasyk socjologii ma do powiedzenia o prawie, w: Prawo – władza – społeczeństwo – polityka. Księga jubileuszowa profesora Krzysztofa Pałeckiego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006, s. 313–326; Steven Lukes, Durkheim. Życie i dzieło, tłum. Ewa Klekot, Ewa Szul-Skjoeldkrona, Oficyna Naukowa, Warszawa 2012; Gianfranco Poggi, Durkheim, Oxford University Press, Oxford 2000; Maria Serafimova, Stephen Hunt, Maria Marinor, Vladimir Vladov (red.), Sociology and Law. The 150th Anniversary of Emile Durkheim (1858–1917), Cambridge Scholarly Press, Cambridge 2009; Jerzy Szacki, Durkheim, Wiedza Powszechna, Warszawa 1964.

Andrzej Kojder

      Zobacz także:

      Anomia; Kara; Prawo a historia; Przestępstwo; Sankcja; Władza.

      Dyskryminacja

(ang. Discrimination, fr. Discrimination, niem. Diskriminierung, ros. Дискриминация)

      Dyskryminacja (z łac. discriminatio, rozróżnienie) oznacza odmienne traktowanie osób znajdujących się w podobnej sytuacji w sposób arbitralny, tj. nieuzasadniony obiektywnie i racjonalnie. Wyraża się w różnicowaniu na podstawie tzw. cechy chronionej, prowadzącym do nierówności wobec prawa lub nierównej ochrony prawnej. Cechą chronioną może być płeć, rasa, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religia lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, niepełnosprawność, wiek lub orientacja seksualna. Cecha chroniona, stanowiąc kryterium odmiennego traktowania jednostki, leży u podstaw różnych form dyskryminacji: rasizmu (rasa), seksizmu (płeć), homofobii (orientacja seksualna), ksenofobii (pochodzenie narodowe), ageizmu (wiek), handicapizmu (niepełnosprawność).

      Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka, stanowiąca od chwili jego urodzenia podstawę przysługujących mu wolności i praw pozwalających na pełne uczestnictwo w życiu społecznym, jest źródłem normatywnego obowiązku ochrony jej przez państwo i jednocześnie wyznacza standard równego traktowania jednostek. Równe traktowanie wyklucza dopuszczalność dyskryminacji, która uznana jest za kwalifikowaną postać naruszenia zasady, w myśl której wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swej godności i prawach.

      Akceptacja dla przyrodzonej godności człowieka wyklucza usprawiedliwianie jakiejkolwiek formy dyskryminacji istniejącymi w danym środowisku wartościami kulturowymi i religijnymi. Niemniej przyjęte normy społeczne, obyczaje i utrwalone postawy, wzmacniane zwłaszcza istniejącymi stereotypami, powodują, że dyskryminacja nadal stanowi poważny problem społeczny. Istniejące przejawy dyskryminacji spotykają się niekiedy z lekceważeniem ze strony stosownych organów państwa. Funkcjonariusze publiczni odpowiedzialni za przeciwdziałanie nieuzasadnionemu nierównemu traktowaniu sami bowiem podzielają powszechnie występujące w społeczeństwie przekonania. Przeszkodą w skutecznym zapewnieniu wszystkim grupom społecznym równych szans są przede wszystkim postawy ludzkie i środowiskowe, będące odzwierciedleniem stereotypów i uprzedzeń.

      Silnie zakorzenione są zwłaszcza uprzedzenia wobec grup społecznych, których problemy długo nie mogły trafić do otwartej debaty publicznej. Uwidaczniają się w przypadkach dyskryminacji ze względu na płeć, w tym tożsamość płciową, oraz dyskryminacji ze względu na orientację seksualną. Tożsamość płciowa definiowana jest jako głęboko odczuwane wewnętrzne i indywidualne doświadczenie płci społecznej, która może lub nie odpowiadać płci określonej przy urodzeniu, włączając w to osobiste odczucie własnej cielesności (które może prowadzić do modyfikacji wyglądu zewnętrznego lub biologicznych funkcji metodami medycznymi, chirurgicznymi lub innymi) i inne formy wyrażania własnej płciowości przez ubiór, mowę czy maniery (Zasady Yogyakarty). Natomiast orientacja seksualna to zdolność każdej osoby do rozwinięcia głębokiego uczuciowego, emocjonalnego i seksualnego pociągu oraz intymnych i seksualnych związków z osobami innej płci lub tej samej płci, lub różnych płci (Zasady Yogyakarty). Skreślenie w 1973 r. przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne homoseksualizmu z listy chorób psychicznych oraz podobne działanie podjęte w 1992 r. przez Światową Organizację Zdrowia nie spowodowały zmiany postaw społecznych ani zaniku uprzedzeń i dyskryminacji mimo powszechnej prawnej dekryminalizacji stosunków homoseksualnych.

      Poprawa warunków życia prowadząca do wydłużenia jego średniej długości, a w konsekwencji do wzrostu populacji osób starszych wymaga zmiany postaw społecznych wobec starości. Krzywdzący stereotyp osoby starszej jako ograniczonej intelektualnie i fizycznie powoli zastępowany jest przekonaniem o wartości posiadanej przez nią wiedzy i doświadczenia. Wzrastający udział osób w podeszłym wieku w życiu publicznym, zwłaszcza w środkach społecznego przekazu, otwartość w prezentowaniu problemów, z jakimi się borykają w codziennej egzystencji, wpływają na stopniową zmianę świadomości, wzmacniając przekonanie o znaczeniu ich aktywizacji społecznej. Obok dominującego w sferze medialnej przekazu, promującego młodość niezakłóconą żadnymi ułomnościami, stopniowo pojawia się obraz osoby starszej szczęśliwej, nadal aktywnej zawodowo lub społecznie. Nieuzasadniona izolacja osób starszych została uznana za przejaw ich dyskryminacji.

      Ewolucja postaw społecznych widoczna jest wobec osób niepełnosprawnych. W mniejszym stopniu koncentruje się uwagę na ich naruszonej sprawności fizycznej, umysłowej lub intelektualnej, w większym na usuwaniu barier utrudniających im udział w życiu społecznym. Za przejaw dyskryminacji została uznana odmowa tzw. racjonalnego usprawnienia, przez które rozumie się konieczne i odpowiednie zmiany i dostosowania mające na celu zapewnienie osobom niepełnosprawnym możliwości korzystania z wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz ich wykonywania na zasadzie równości z innymi osobami (Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych). Z racjonalnym usprawnieniem związane jest tzw. uniwersalne projektowanie, oznaczające projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania (Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych).

      Dyskryminacja stanowi także naruszenie zasady sprawiedliwości. Nieuzasadnione, odmienne (najczęściej gorsze) traktowanie danej grupy społecznej z jednej strony rodzi poczucie krzywdy, z drugiej, utrudniając dostęp do edukacji, służby zdrowia, zawodu, polityki, sfery publicznej, prowadzi do jej izolacji społecznej, a w konsekwencji wykluczenia.

      Społeczne odrzucenie naraża osoby należące do grup dyskryminowanych na różne formy przemocy: od agresji słownej po przemoc fizyczną. Istniejące uprzedzenia i stereotypy