Redaktor prowadząca
Anna Kędziorek
Redakcja
Ewa Pajestka-Kojder
Redakcja techniczna
Zofia Kosińska
Korekta
Michał Zgutka
Tłumaczenie tytułów opracowań na język angielski, francuski i niemiecki
Karol Muszyński
Tłumaczenie tytułów opracowań na język rosyjski
Ina Szumska
Projekt okładki i stron tytułowych oraz rysunki
Ireneusz Sakowski
Ilustracja na okładce
Laurentius de Voltolina, Liber ethicorum des Henricus de Alemannia, ok. 1233 r.
Skład i łamanie
Marcin Szcześniak
ISBN 978-83-235-1385-2
© Copyright by Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
00-497 Warszawa, ul. Nowy Świat 4
www.wuw.pl; e-mail: [email protected]
Dział Handlowy WUW: tel. (48 22) 55-31-333; e-mail: [email protected]
Księgarnia internetowa: www.wuw.pl/ksiegarnia
Leonowi Petrażyckiemu
oraz przyszłym pokoleniom
socjologów prawa
Przedmowa
Socjologia prawa jako dziedzina wiedzy akademickiej istnieje w świecie około stu lat, a więc stosunkowo krótko w porównaniu z naukami o rodowodzie sięgającym zamierzchłej przeszłości. Współcześnie jest ona wykładana w wielu renomowanych uniwersytetach, m.in. w Oxfordzie, Berkeley i Paryżu, w Bolonii, Salerno i Mediolanie, w Tokio, Kobe i Osace, w Oslo, Helsinkach i Turku, w Amsterdamie, Kopenhadze i Lund, w Grazu, Zurychu i Bazylei, w Burgos, Antwerpii i Brukseli, w Bielefeldzie, Berlinie i Frankfurcie, w Salonikach, Kordobie i Lizbonie, w Stambule, Singapurze i Mexico City, w Pradze, Lubljanie, Rydze, Krakowie i Warszawie oraz w dziesiątkach albo nawet setkach innych uczelni. Istnieje przeto znaczna liczba podręczników socjologii prawa, wyborów tekstów i monografii zagadnień szczegółowych. Jednakże nie został dotąd opublikowany encyklopedyczny przewodnik po najważniejszych problemach socjologii prawa wraz z sylwetkami jej najwybitniejszych przedstawicieli. Książka ta ma ambicję wypełnić istniejącą lukę. Jest bowiem pierwszym w świecie kompendium wiedzy socjologicznoprawnej.
Podjęte zadanie edytorskie bynajmniej nie było łatwe. Granice socjologii prawa nie są wyraźnie zakreślone. Jest ona typową dyscypliną z pogranicza dwóch odrębnych, w pełni autonomicznych nauk: socjologii i prawa. Ponadto problemy, którymi zajmuje się socjologia prawa, są także podejmowane w prawoznawstwie i szczegółowych dziedzinach wiedzy o prawie, w socjologii, psychologii, nauce o państwie, ekonomii, by wymienić tylko niektóre dyscypliny. Części zagadnień wspólnie podejmowanych z innymi dyscyplinami socjologia prawa nadaje swoiste znaczenie, odmiennie niż inne nauki je interpretuje albo w innych kontekstach je sytuuje. Kanon swoistych zagadnień i problemów socjologicznoprawnych jest w tym kompendium uwzględniony, inne natomiast zagadnienia z obszaru pokrewnych nauk, do których socjologia prawa nie wnosi odmiennych znaczeń czy interpretacji, zostały pominięte. Pominięto również pojęcia i zagadnienia, które można znaleźć w każdej popularnej encyklopedii, słowniku czy leksykonie, także typową terminologię socjologiczną i prawniczą.
Geneza pojęć, którymi posługuje się lub które zaadoptowała socjologia prawa, jest bardzo zróżnicowana. Pochodzą one z różnych okresów historycznych i różnych języków. Rodowód jednych sięga dość odległych czasów, inne zostały wprowadzone do języka akademickiego i niekiedy potocznego stosunkowo niedawno. Również niektóre nurty teoretyczne i kierunki badawcze w socjologii prawa wprowadziły, w większym lub mniejszym zakresie, nowe wyrażenia i koncepcje. Te, o których można sądzić, że się utrwaliły, są w tej publikacji uwzględnione. Mówiąc najkrócej, książka rejestruje problematykę i słownictwo charakterystyczne dla dawniejszej i współczesnej socjologii prawa.
Wybór i dobór konkretnych zagadnień wymagały szczególnie skrupulatnego namysłu i starannej selekcji. Redaktorzy książki wiele czasu poświęcili, by spośród kilkuset wstępnie wytypowanych zagadnień wybrać te, które z jednej strony są reprezentatywne dla narracji socjologicznoprawnej, a z drugiej mogą się okazać przydatne w dydaktyce uniwersyteckiej, w opracowywaniu racjonalnych programów dla naukowej polityki prawa i w ogólnym oświeceniu społeczeństwa, a zwłaszcza przedstawicieli mediów.
Książka jest pomyślana jako kompendium rzetelnej wiedzy, problemów i pojęć używanych we współczesnej i nieco dawniejszej socjologii prawa w wymiarze światowym. Zamieszczone w niej opracowania, uporządkowane alfabetycznie, stanowią konstytutywne składniki wiedzy socjologicznoprawnej i mają – w większości wypadków – ugruntowane miejsce w refleksjach socjologów prawa. Poszczególne opracowania, które składają się na książkę, są krótkimi esejami, przedstawionymi w postaci problemowej, zazwyczaj o objętości kilku stron. Każde opracowanie prezentuje omawiany problem w sposób maksymalnie syntetyczny i treściwy, a zarazem przystępny i komunikatywny.
Treść książki odzwierciedla w jakimś stopniu rozwój socjologii prawa w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat jej istnienia. Dodatkowym powodem jej ukazania się, poza względami dydaktycznymi, jest brak polskojęzycznych opracowań przedstawiających całościowo problematykę socjologii prawa, a także spore trudności w dotarciu do najnowszej zagranicznej literatury socjologicznoprawnej.
Autorami poszczególnych opracowań są zarówno osoby, które profesjonalnie, w roli pracowników naukowych wyższych uczelni, zajmują się socjologią prawa, jak i te które swoją tożsamość naukową sytuują w innych dziedzinach wiedzy społecznej i humanistycznej, np. w kryminologii, socjologii polityki, socjologii dewiacji, historii prawa, filozofii prawa. Współautorski udział w książce reprezentantów innych dyscyplin naukowych świadczy o interdyscyplinarności współczesnej socjologii prawa, a także o tym, że wątki socjologicznoprawne są zawarte w twórczości uczonych polskich i zagranicznych, którzy zapewne nie byliby skłonni zgodzić się ze stwierdzeniem, że są reprezentantami socjologii prawa. Wśród autorów poszczególnych opracowań są profesorowie o światowej renomie, a także młodzi pracownicy naukowi, którzy niedawno uzyskali doktorat albo – jak w jednym wypadku – doktorat dopiero przygotowują.
Kim są adresaci tej książki? Są nimi w pierwszej kolejności studenci, którzy w programie studiów mają socjologię prawa, a także ich nauczyciele akademiccy. Lecz nie tylko oni. Także studenci socjologii i studenci prawa oraz pokrewnych dyscyplin społecznych i humanistycznych, którzy poszukują odpowiedniego repetytorium ułatwiającego utrwalenie i poszerzenie pożytecznych wiadomości. Ponadto osoby zainteresowane miejscem i funkcjonowaniem prawa w społeczeństwie: dziennikarze, publicyści, nauczyciele i politycy (jeśli jeszcze coś czytają poza biuletynami partyjnymi), oraz osoby pragnące wiedzieć więcej, także ci wszyscy, których od czasu do czasu nawiedza myśl, że wiedza z pogranicza prawa i socjologii jest niezwykle przydatna w pełniejszym rozumieniu problemów otaczającego świata.
Obawa, że nawet uważna lektura sporych fragmentów książki nie ujawni wszystkich walorów socjologii prawa, wydaje się w pełni uzasadniona. Warto więc te walory pokrótce przedstawić, aby Czytelnik miał pełniejszy obraz tego, jaką rolę w nauce pełni współczesna socjologia prawa i jakie cele stara się osiągnąć.
Obecność socjologii prawa na różnych kierunkach studiów, przede wszystkim prawniczych, trwa już tak długo, że można ją traktować