Пісарчукоў сын Паўлюк пры гэтым усміхнуўся загадкава і паварушыўся на месцы, як бы штось муляла яму. А Мэндаль ужо з прыкметнай палёгкай сказаў:
– Дык вось вам і «Майн Кампф». Я неяк тута пераадолеў агіду і адкрыта, не тоячыся, прадставіў вам думкі Гітлера і іншых нацыстаў дзеля таго, каб усе вы маглі зразумець, з кім маем справу. Фюрэр хоча, каб людзі прынялі яго ў вобразе і ролі новага месіі. Куды тады падзенем Ісуса Хрыста?.. Гітлер перакананы, што дзейнічае менавіта ў духу ўсёмагутнага Творцы – тфу-у на цябе!.. «Змагаючыся за знішчэнне юдаў, я змагаюся за справу, Богам ухваленую». Як бы не так!
– Дзякуй, пане Мэндаль, вы шмат расказалі нам пра гэтага вылюдка, – мовіў гаспадар застолля, калі ўцякач з Хелма скончыў апавядаць. – Я нават не спадзяваўся на такую шчырасць і нязмушанасць гутаркі, якая, бадай, магчыма толькі перад страшэннай навалай ды судным днём.
– А ў лазні мы ўсе роўныя! – зазначыў Абко.
– Не забывайце, аднак, што мы за накрытым сталом і гаспадыня любіць чысты посуд. Сілкуйцеся…
– Дзякуй гаспадыні! У яе залатыя рукі і шчодрая душа.
– У беларусаў шчодрасць на першым месцы.
– А я вам пра шчодрага яўрэя раскажу, – прапанаваў Абко. – За сталом яўрэй частуе госця: «Бярыце хлеб, намазвайце маслам». Госць: «Ды я ж намазваю». Гаспадар: «Не, гэта вы накладваеце, а не намазваеце».
Застолле адгукнулася рогатам.
– Калі па шчырасці,– мовіў Пятро Пісарчук, – тое, пра што паведаміў нам пан Мэндаль, наводзіць на глыбокі роздум аб лёсе наўздзіў адметнага вашага народа і разам з тым паказвае, што яўрэі – не ягняты з боскіх пашаў, яны нярэдка выклікаюць дакор і нават больш моцныя пачуцці. Ці ж не так?
– Я вельмі шкадую, бацька, – падаў голас Павел, – што за гэтай пшыязнай размовай няма Барыса, от ён выказаўся б! Дарэчы, наш Хаім Вайцман – дойлід Сіёна!
– Ну – так… Галава, ліха матары, – сіяніст…
– Выбачайце, гаспадар Пятро, вы зацікавілі нас сваім закідам у наш агарод. Пасля Гітлера, можа, нам і варта пагадзіцца з чым-небудзь. Але ж вы гаварыце далей, мы слухаем вас, – папрасіў Борух.
– Я пчаляр, ведаеце, і пастаянна назіраю за пчалінымі сем’ямі. Сям’я пчол – гэта як крылатае грамадства, ды не абы-якое, а, канешне, тое, што ўсвядоміла сябе супольнасцю, нацыяй. Цяпер уявіце сабе, што ў вулей убіваюцца восы ці пчолы нейкай іншай пароды. Як адрэагуе на іх з’яўленне рой?
– Дасць ім дыхту!..
– Так, чужакоў заб’юць і выкінуць. Законы прыроды жорсткія: не лезь не ў сваё радство! Гэта я да прыкладу… Цяпер давайце разгледзім іншую сітуацыю. У рою, скажам, не хопіць сілы, каб перамагчы чужынцаў, а тыя крадуць мёд і ўсталёўваюць у вуллі свае парадкі. Што будзе з нашым роем?.. Ён загіне.
– Не