Ben-Hur. Lew Wallace

yılı boyunca Ben-Hur’u sahnelemeye devam eden ve oyun haklarını elinde tutan Klaw ve Erlanger ile Lew ve Susan’ın tek çocuğu olan ve Wallace edebî mülkiyet hakkını taşıyan Henry Wallace, yeni kurulan Metro-Goldwyn-Mayer’la Ben-Hur’un filme çekilmesi için bir anlaşma yapmışlardır. Film İtalya’da çekilecektir, aslında bazı kareler orada çekilmiştir, ama bu süreç o kadar elverişsiz, bütün sonuçlar o kadar üzücü şekilde kötü olmuştur ki, yapım işi Hollywood’a taşınmış ve filmin yönetmenliği Fred Niblo’ya verilmiştir. Yine film William Young’ın sahne oyununun düzenini izlemiş, ama karakter seçimi ve filmin sayısız muhteşem efektinin teatral bir başarıyla sahnelenmesi duygusal bir incelik ve zarafetle gerçekleştirilmiştir. Ben-Hur’un senaryosu, Wallace’ın olay örüntüsünde, İras’ın rolünün ve Yahuda’nın tavırları üzerindeki etkisinin azaltılması dışında herhangi bir değişiklik ya da ilave yapmamıştır. Bu devam edecek bir akımdır. Eğer okur romanı okuduktan sonra Ben-Hur’un film versiyonunu görmek isterse, Kevin Brownlow’un baştan aşağıya yenilemesi ve Carl Davis’in modern partisyonuyla bu 1925 yılı sessiz versiyonu -performansları, Wallace’ın metnine sadık oluşu, işçiliği ve bütünüyle dramatik çekiciliğiyle- tercih edilebilir bir seçenektir.

      Kaçınılmaz şekilde Ben-Hur’un sesli ve renkli versiyonu da olmak zorundadır. Yine bu film de Metro-Goldwyn-Mayer tarafından yapılmıştır, ama bu sefer 1925 yılı sessiz versiyonunda asistan olan William Wyler yönetmiştir. Bu 1959 yılı versiyonunda, Wallace’ın romanında çok daha radikal bir operasyon yapılmış ve ima ya da benzetme yoluyla antiemperyalizm üzerine odaklanma tehditkâr Sovyet İmparatorluğu’na yöneltilmiştir. Filmin rötuşlarından biri İras’ın sonunda ortadan kaybolması konusunda yapılmış, İras’ın cinsel yıkıcılığı Messala’ya taşınmıştır. Bu yıkıcılığın tam olarak nasıl kurtarılacağı, filmin birkaç senaryo yazarından biri olan Amerikan romancı Gore Vidal ile filmin Yahuda’sı Charlton Heston arasında tartışma konusu olmuştur. Perdeye yansıyan sonuç, Yahuda ile homoseksüel bir ilişki peşine düşen Messala’nın -belki çocukluklarına kadar giderek- başarısız olup reddedilince sadist bir intikamcı hâline gelmesi olmuştur. Stephen Boyd’un başarılı bir şekilde canlandırdığı Messala’nın kötülüğü şimdi basit bir Romalı kibri ve ön yargısından çok daha motive edicidir. Baskıcı Roma/Sovyet İmparatorluğu, dalgalanan bayraklar ve Pontius Pilate’ı oynayan Frank Thring’in tehditkâr performansıyla çok büyük bir şatafat içinde canlandırılmıştır. Bu Ben-Hur versiyonu, en iyi film ve en iyi aktör de dâhil, yedi dalda Oscar kazanmıştır. Zaman zaman Ben-Hur’un 1988 yapımı kısaltılmış çizgi film versiyonu uydu ve kablo tv kanallarında gösterilmektedir. Roman her iki filmden de çok daha zengin ve ilginçtir.

      Wallace’ın karakterlerini oluşturması kaçınılmaz olarak, Ben-Hur’un “ciddi” bir edebiyat eseri mi, yoksa bir anlamda “popüler edebiyat” olarak tanımlanarak zayıflatılmış mı olduğu sorularına yol açmıştır. Ben-Hur’un “yüksek edebiyat” olup olmadığı nihayetinde önemli değildir. Kuşaklardır okurlara keyif ve bilgi veren, iyi yazılmış, iyi işlenmiş ve iyi araştırılmış bir hikâyedir ve edebî durumuna ilişkin eleştiriler, eserin üzerine söylenenler kadar eski moda bir tutumdur..

      KAYNAKÇA

      Ben-Hur’un konusu üzerine çok az eleştirel literatür olduğu için bu kısa kaynakça ilgili kaynakları listelemektedir.

      Lew Wallace’ın hayatı

      Lew Wallace, Lew Wallace: An Autobiography (New York: Harper&Brothers, 1906).

      Robert E. Morsberger ve Katharine M. Morsberger, Lew Wallace: Militant Romantic (New York: McGraw-Hill, 1980).

      Wallace’ın başlıca kaynakları

      William Smith, William Wayte, G. E. Marindin, A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, 2 cilt (London, 1842, 1848).

      William Smith, Dictionary of Greek and Roman Geography, 2 cilt. (London, 1854).

      Araba yarışları ve Roma oyunlarının modern arkeolojisi

      John Humphrey, Roman Circuses: Arenas for Chariot Racing (London:Batsford, 1986).

      Daniel P. Mannix, Those About to Die (London: Panther Books, 1960).

      William Young’ın yasal sahne uyarlaması (1899) ve Kalem’in telif hakları ihlali (1907)

      David Mayer, Playing out the Empire: Ben-Hur and other Toga Plays and Films (Oxford: Clarendon Press, 1994).

      Fred Niblo’nun 1925 yılı Ben-Hur sessiz sinema versiyonu

      Bu muhteşem filmin video kopyaları Warner Home Video’da bulunmaktadır.

      Kevin Brownlow, “The Heroic Fiasco-Ben-Hur”, The Parade’s Gone By (London: Sphere Books, 1968), bölüm 36, sayfa 431-81.

      William Wyler’in 1959 yılı filmi

      Oskar ödüllü bu filmin video kopyaları MGM/UA Home Video’da bulunmaktadır.

      T. Gene Hatcher, Ben-Hur in Spite of Everything, yakında çıkacak.

      Bruce Babington ve Peter William Evans, Biblical Epics: Sacred Narrative in the Hollywood Cinema (Manchester and New York: Manchester University Press, 1993).

      Charlton Heston, In the Arena: An Autobiography (New York: Simon &Schuster, 1995).

      Gore Vidal, Palimpsest: A Memoir (New York: Random House, 1995).

      Animasyon Ben-Hur filmi, 1988

      Al Guest ve Jean Mathieson tarafından yönetilen, yazılan ve hazırlanan Emerald City Productions.

      Diğer “Toga” Romanlar

      Edward Bulwer Lytton, The Last Days of Pompeii (London, 1834).

      Kardinal Nicholas Wiseman, Fabiola; or, The Church of the Catacombs (London, 1854).

      George John Whyte-Melville, The Gladiators: A Tale of Rome and Judea (London, 1863).

      Wilson Barrett, The Sign of the Cross (Preston, 1896). Oyun yazarı ve başrol oyuncusunun oyunundan alınmıştır.

      Henryk Sienkiewicz, “Quo Vadis?”: A Narrative of the Time of Nero (London and Boston, 1896).

      Lew Wallace/Ben-Hur web sitesi

      Indiana Tarih Derneği Crawfordsville’deki Wallace Müzesi’nden bir web sitesi yayınlamaktadır. http://www.ihs1830.org/wallstud. htm

      LEW WALLACE KRONOLOJİSİ

      1827 Lewis (Lew) Wallace Indiana Brookville’de doğar.

      1837 Babası David Wallace eyalet valisi seçilir. Aile Indianapolis’e taşınır. Lew Wallace Hükûmet Binası Kütüphanesi’ne sık sık gitmeye başlar.

      1837-42 Genç Wallace çeşitli okullara gider, oyunlarda oynar, bir macera romanı yazmaya kalkışır, ama yayınlanmaz. Wallace’a çalışması ve dikkatli araştırma yapması için ömür boyu ilgisini esirgemeyen Profesör Hoshour’un nüfuzu altına girer.

      1842 Teksas’ın bağımsızlığını desteklemek için Meksika ile savaşan Teksas donanmasına katılmak üzere evden kaçmaya kalkışır. Yakalanır ve eve döner. Prescott’un Meksika’nın Fethi kitabını okur.

      1844 Yerel bir gazetede siyasi muhabir.

      1845 Yerel bir milis şirketine katılır, sonra Meksika Savaşı’na gönderilen Indiana alayı için nişancılardan oluşan bir şirket kurar. Teğmen olur. Bir çatışmaya katılır ve General Zachary Taylor’ın yürüttüğü seferberlikten rahatsız