…Onlar gədiyi aşdılar. Kiçik təpənin ətəyində on iki at otlayırdı. Hamısı da xamda yeyib səmrimiş seçmə Qarabağ atlarına oxşayırdı. Oruc ağa onları görəndə xəyaldan ayıldı. Ətrafına göz gəzdirdi. Hər yan kimsəsiz idi. Artıq düşərgə də, təlim keçən əsgərlər də görünmürdü, təpələrin arxasında qalmışdılar. Ağa düşündü: «Bir dəli şeytan deyir…» Qeyri-ixtiyari olaraq cilovu azca geri dartdı. At sahibinin qəsdini başa düşmüş kimi qulaqlarını şəkləyərək kiçik ilxıya baxıb kişnədi. Ağanın qəlbində gənclik coşqunluğu baş qaldırmışdı. O, qoca vaxtında özünü bir də imtahana çəkmək fikrinə düşmüşdü. Üzünü yanınca atını yorğa sürən İsgəndərə tutdu:
– O atları görürsənmi?
İsgəndər onun səsinin titrədiyini duydu. Fikrindən nələr keçdiyini bilib məqsədini başa düşdü, Ağaya heyrətlə baxdı. Ondan gözləmirdi. İsgəndər onu bu qəsdindən döndərmək, yayındırmaq istədi.
– Ağa, bəlkə göz olan var!..
Kişi təkrarən ətrafa boylandı. Qəti qərara gəlmiş kimi hökmlə israr etdi:
– Ayə, o yana hayla. Yiyəsinə xəbər çatana kimi biz Sac dağını aşacayıq.
Ağa yaşına uyuşmayan bir çevikliklə atını sürüb məqsədini irəlidə gedən cavanlara da bildirdi. At çapmaq, silah işlətmək, qoçaqlıq göstərmək həvəsində olan uşaqlar himə bənd imiş. Heç nəyin fərqinə varmadan atları qabaqlarına qatıb qovmağa başladılar.
İsgəndərlə Oruc ağa da onların arxasınca götürüldü. Tez-tez də qanrılıb geri baxırdılar.
Atlar mənzil döydükcə ayaqlarının zərbindən Ceyrançölün bağrı yarılırdı. Sanki cıdıra çıxmışdılar. Biri o birindən geri qalmaq istəmirdi. Qarşıdakı yalı yenicə aşmışdılar ki, bu zaman arxa tərəfdən hay-haray və at ayaqlarınIn tappıltısı eşidildi. Oruc ağa da, İsgəndər də eyni bir vaxtda qanrılıb geri baxdılar. Arxada əmələ gələn toz dumanı içərisində dallarınca gələn bir dəstə atlı göründü: Kişilər atları daha bərk səyirtdilər. Oruc ağa onlardan irəlidə çapan cavanlara qışqırdı.
– Dalımızca kazaklar gəlir. Atları qamçılayın! Tez olun! Tez, tez!
Atların surəti bir az artdı. Lakin anlar bir-birinə calandıqca, dəqiqələr ötdükcə kazaklarla onların arasındakı məsafə daralırdı. Ağ yala çatar-çatmaz atışma başladı. İsrafillə Kərəm yenə qabaqda ilxını qovur, İsgəndərlə Oruc ağa onları qoruyur, atlarını çapa-çapa qanrılıb çiyinləri üstündən gülləni-gülləyə calayırdılar…
Bu ara arxadan atılan güllələrdən biri Oruc ağamın papağını yaladı. Kişini dəhşət götürdü. Xəta qıl yazmışdı. «Ya allah, bizi bu dardan qurtar. Özüm heç, İsrafilə bir xəta toxunmasın!»
Kazaklar onları haqlamaqda idi. Birdən qarşıda dərin bir qolpun qaraldı. İrəlidə dördnala çapan atlar ehtiyatlandı. Qulaqlarını şəklədilər. Təntiyib kişnədilər. Və birdən qolpunun qırağına dirənib bir-birinə qısılaraq, burulğan kimi bir yerdə dövrə vurdular. Lakin irəlidə gedən İsrafil dayana bilməzdi. Dayanmaq ölüm demək idi. İrəli də getmək təhlükəli idi, əjdaha kimi ağzını açmış dərin uçurum onları uda bilərdi. İsrafil hiss elədi ki, Sarı atın gözü qolpunu almışdı. Buna baxmayaraq, at eni təxminən dörd-beş arşın olan dərənin üstündən o üzə sıçrayanda İsrafil gözlərini yumub özünü uçurumun dibində yerə dəyəcəyinə hazırladı. Lakin yaxşı təlim görmüş Sarı at sahibini darda qoymadı. Qolpunun üstündən quş kimi süzüb o taya düşdü. Büdrədi, amma yıxılmadı. Arxadan dabanbasaraq .gələn Kərəm, Oruc ağa və İsgəndər də qarşıdakı təhlükədən salamat qurtardılar. İlxı o tayda qaldı.
Kazaklar qolpunu adlamadılar, atları saldırdıqlarına görə artıq təqibi mənasız saymışdılar. Kiçik ilxını qabaqlarına qatıb geri qayıtdılar.
Artıq şər qarışmaqda idi. Günəş üfüqdə yaratdığı al mənzərənin ahənginə qovuşub yavaş-yavaş əriyirdi.
Onlar bələnlər aşdılar, dərələr endilər, düzlərə çıxdılar və axır gəlib «Arıx evinin acısına» çatdılar. Artıq təhlükə sovuşmuşdu. Demək olar ki, onlar böyük xəta-bəladan qurtarmışdılar. Hamı ürəyində allaha şükür eləyirdi. Amma tək Oruc ağa qəmli, qüssəli görünürdü. Qaş-qabaqlı halda dilləndi:
– Bir az burda dincimizi alaq! – Atın cilovunu çəkdi. Qan-tər içində olan kəhər dayanıb fınxırdı. Hamı kişinin təklifinə əməl eləyib atdan yerə endi.
Kəsəmənə az qalmışdı, kənd Kürün o tayında idi. Ağzı Kürə açılan bu dərə ilə acı su axıb çaya qovuşurdu.
Oruc ağa yovşan kolunun üstündə oturdu. Həyəcandan yenə ürəyi döyünürdü. Lakin bunun çox da fərqinə varmadı. Onu ayrı fikir çulğamışdı. Fikri-zikri Ağ yalda qalmışdı. Ürəyində bir ağırlıq, beynində bir durğunluq hiss edirdi. Qıllı, çal qaşları düyünlənmişdi. Buradan kəndin baş tərəfində, Kürün geniş açılmış qolları arasında böyük bir cələ vardı. Ağa bu cələni təzə almışdı. Hər gün onun seyrinə çıxırdı. İndi isə ora gözünün ucu ilə də baxmırdı. İsgəndər dedi:
– Aradan yaxşı çıxdıq, şükür bir qan-qada olmadı. Ağır-ağır başını tərpədən ağa dillənmədi. İsgəndər kişini nədənsə alındığını hiss etdi.
– Maşallah, uşaqlar da diribaş tərpəndilər, özlərini itirmədilər.
Kərəm atının yalmanına sığal çəkdi.
– Bizi dardan bu atlar qurtardı.
Oruc ağanın dərdi içini yandırırdı. Ürəyini saplağından üzən bu dərdi desinmi, deməsinmi? Niyə desin? Gözləri kordurmu, görmürlərmi?
İsrafil də nəsə demək istəyirdi ki, birdən atasını təzə görmüş kimi təəccüblə ona baxdı. Gözlərini döyə-deyə soruşdu:
– Ağam, papağın hanı?
İsrafilin səsindəki həyəcan nidası İsgəndərlə Kərəmi də heyrətləndirdi. Nəzərlər ağaya dikildi. Bəlkə kişi papağı çıxarıb yanına qoymuşdu? Baxışlar onun yan-yörəsində dolaşdı. Yox, qaragül Buxara papaq gözə dəymədi. Görünür bu vurhavurda, bu qaçhaqaçda papağın nə vaxt, harada düşdüyündən heç kəsin xəbəri olmamışdı. Bəlkə kişinin özü də bundan xəbərsiz idi? Yox, ağa elə bayaqdan ona görə alınıbmış. Kədərli halda bildirdi:
– Ağ yalda güllə yerə saldı.
Hamı məyus oldu. Araya soyuq sükut qondu. İsgəndər xəyalında Oruc ağanı günahlandırdı: «Taqsır özündədir. Əgər sənin fitnən olmasaydı, heç belə işə düşməzdik».
Kərəm fikirli-fikirli gəldiyi yollara boylandı.
Sükutun