“Ümid edirəm ki, ölməmişdən əvvəl onunla görüşə biləcəyəm”.
"Kiminlə?" Elof soruşdu.
"Oskar Östman."
Elof Liza-Qretanın Oskar haqqında danışdığını xatırlaya bildiyi qədər eşitmişdi, lakin onunla heç vaxt görüşməmişdi. Qamb-Hanesin onun adının çəkilməsini ilk dəfə eşidirdi.
Oskar Östman Peterburqda anadan olmuş Lisa-Qreta və Qamb-Hanesin qardaşı oğlu idi. Valideynlərinin hər ikisi difteriya xəstəliyindən öldü və Qamb-Hanes kiçik uşağı özü ilə evə, Kimoya qaytardı.
“Oskar burada küncdə bizimlə vaxt tapmır, Oskar dünya ilə məşğuldur”.
"Harada?"
"Liza-Qretanın pulu var, görürsən, rianın arxasında çox şey basdırılıb."
Oskar Liza-Qretanın özününkü kimi olmuşdu. O, əmanətlərini təhsil almağa qoymuşdu, o, riyaziyyat üçün erkən böyük istedad göstərdi. Kimo məktəbinin müəllimi Lisa-Qreta və Qamb-Hanes-i təkidlə tələb etmişdi ki, əgər imkanları olsa, Oskarı xaricə göndərməli olacaqlar. Vaasa və Helsinkidəki texniki universitetlərə, Stokholm və Peterburqdakı xidmətlərə. Liza-Qretanın qənaəti çox faydalı oldu.
O vaxtdan bəri Oskarın Qamb-Hanes və Liza-Qretanı ziyarət etməyə vaxtı yox idi, lakin yay ortalarına Milad kartları və uzun məktublar göndərdi.
"Mənə nə olacaq?" Elofdan soruşdu.
»Sənin yer üzündəki yerin burada idi. İndi bilmirəm.”
Elof və İvar evdə tək qaldılar. Heç kim onların hara köçəcəyini bilmirdi. Qamb-Hanes və Lisa-Greta çox yaşlı idi və kənddə onlarla başqa heç kim maraqlanmamışdı.
"Biz özümüzü öhdəsindən gələ bilərik" dedi Elof ucadan.
Ata rianda tabutda uzanıb cənazəni gözləyirdi. Çox sakit idi. Elof evin ətrafında gəzdi və bütün pəncərələrdən bayıra baxdı. O, özünü dünyaya baxan evin özü kimi göstərdi, bütün pəncərələr onun gözüdür. O, çardaqda, soyuq küləkdə, gedən qohumların qoyub getdiyi bütün cır-cındırların və əşyaların arasında idi. Demək olar ki, hər kəs nə vaxtsa Amerikaya, İsveçə, Helsinkiyə səyahət etmişdi. Ölənə qədər. Bəzən evə gəlirdilər. Liza-Qreta və Qamb-Hanes kimi. Canları baqajlarında evə.
Ev yolu iki yerə bölən çayı və bərbad körpünü görürdü. Elof anasının çaya çox yaxınlaşacaqlarından qorxduğunu xatırladı. Bir dəfə sahilə çox yaxın oynayanda qadın onları xəbərdar etdi və onu danladı. Muskrat gördüyünü, onu tutmaq niyyətində olduğunu, çaya düşmək olmadığını izah etsə də, anası sakitləşmədi. Təbii ki, Elof o vaxt onun qəzəbli gözlərini xatırladı. Oğlanların öləcəyindən qorxan o idi, lakin özü üçün qorxmalı idi.
Ev o biri qırmızı evləri, qonşu fermaları görürdü. Necə hər şey bu qədər adi görünə bilərdi? Ev həmişəki kimi orada dayanmışdı. İnsanlar gəldilər, getdilər, yaşadılar və öldülər. Evin vecinə deyildi. O, mənzərəyə baxdı, çox yavaş-yavaş hansısa düyünlə çürüyürdü, lakin heç kim bundan xəbərsiz idi. Elof anasının dəzgahı olduğu otağa keçdi.
O, dərsdən evə gələndə döyülmə səslərini eşidirdi, o döyüb döyəndə, paltardan, süfrədən, dəsmaldan kəsdiyi cır-cındır xalçaları toxuyanda səslər bütün evdə əks-səda verirdi. Elof dəzgahda oturdu və bütün saplara toxundu, parça çırpıldı, anasının köhnə paltarından sonra zolaqları gördü. Ortaya düşmüşdü, üzərində işlədiyi xalça bitməmişdi, gözləri qırılmış, zərbələr susmuşdu.
Elof heç vaxt olmadıqları kottecə girdi, qonaqlar orda yatırdılar, bəlkə nə vaxtsa orada kimsə yaşayıb, heç kim xatırlamırdı. Otaq boş və kimsəsiz idi. Elof qapını açanda toz otağa keçdi. Pəncərə budaqları böyüyüb şüşə şüşələrə toxunan yasəmənə baxdı.
Elof İvarın harada olduğunu bilmirdi, yoxa çıxmağı yaxşı bacarırdı, qonşu oğlanlarla oynayırdı, Liza-Qretanın içində idi, çay boyu gəzirdi. İvar həmişəki kimi uşaq idi. Sanki ana və ya ata heç vaxt olmayacaqdı, İvar həmişəki kimi oynayırdı. Sanki ata-anasını artıq unutmuşdu.
Elof oyaq yatırdı, evdə və çöldə hərəkət edən hər şeyi dinləyirdi. O, gözlərini yumanda Rubenin üzündən başqa heç nə görmədi, qırxılanda və Qamb-Hanes tabutun qapağını bağlayanda necə görünürdü. Deyəsən hələ də nəsə demək istəyir. Elof bunu eşitməyi çox istəyirdi.
Elof indi yalnız özü idi. Bəlkə də zəifləməsəydi, ağlamağı dayandırsaydı, ona kömək edərdilər. Bu, onun yeganə şansı idi.
Elof gecə yarısı oyandı. Bilirdi ki, saat üçə az qalmışdı, yuxuya getməzdən əvvəl həmişə zalda üç dəfə zəng vururdu və bəzən dördü, hətta beşi də vurmağa vaxt tapırdı. Elof uzanıb müxtəlif şeylər düşünürdü. Həmin gecə öskürərək oyandı.
O, Qamb-Hanesin xəyal hekayəsini düşündü. Qamb-Hanes Milad lotereyasına gedərkən və kilsənin kirəmitli sobalarında ocaq yandırmaq növbəsi ona çatanda. O, at və kirşə ilə erkən başlamışdı. Qaranlıqda yolda Qamb-Hanes yuxuya gedəndə birdən yolda yanında bir adamın qaçdığını gördü. At kimi qaçan adam, belə adam yox idi. Qamb-Hanes kişinin üzünü görməyə çalışdı, onun kim olduğunu, lakin o qədər qaranlıq idi ki, kişi üzünü Qamb-Hanesdən çevirdi. Amma adam elə bil atın qaçmasına kömək etdi, onlar bir anda Kimodan Kyrkbynə girdilər. Onlar kilsəyə yaxınlaşanda Qamb-Hanes kilsənin artıq parıldadığını gördü. Kimsə orada olub kafel sobalarını və çilçıraqlardakı bütün şamları yandırmışdı. Qamb-Hanes ona kömək edən şəxsə təşəkkür etmək istədi, lakin kişiyə tərəf dönəndə o, getdi. Kilsədə heç kim yox idi, amma orada artıq isti və rahat idi. Qamb-Hanes keşiş gələnə və yüksək kütlə başlamazdan əvvəl kürsüdə bir müddət yatmağa vaxt tapdı.
Qamb-Hanes həmişə deyirdi ki, o vaxt yanında liman var idi. Kişinin üzünü göstərmək istəməməsi deyildi, üzünün yox olması idi. Qamb-Hanes buna əmin idi. Qamb-Hanes qorxmadığını, onunla dəfələrlə və müxtəlif formalarda görüşdüyünü söylədi. Onlar köhnə dost idilər, Liemann və Qamb-Hanes və buna görə də o, kömək almışdı. Ancaq hələ Liemann ilə dost olmayan hər kəs üçün bilməli olduğunuz şeylər var idi. Əgər ondan xilas olmaq istəyirsənsə, bunu ona aydın şəkildə izah etməli idin. Sakitlik, ən dərində, kifayət idi. Və qorxma-malısan, qorxunun şişməsinin qarşısını almalısan, panik etmə. Onda siz hələ də öz həyatınıza nəzarət edə, onunla hələ də getmək istəmədiyinizi sübut edə bilərsiniz.
Elof qorxdu. Limanın onların otağında görünəcəyindən qorxurdu. Qorxurdu ki, Ruben orada oyanıb evə qayıdar.
Qamb-Hanes də bu haqda danışmışdı ki, o, cəsədlərinin yatdığı yerin yanında çarəsizlikdən ağlayaraq dayanıb ölən birini görüb. Bütün bunlar cəsədlər yer üzündə olmamışdan əvvəl mümkün idi, sonra da ruhlar hələ də öz yerini axtarırdılar. Yer üzündən çıxış yolu.
Elof əlləri ilə göz qapaqlarını zorla tutmalı oldu. O köhnə şkafın arxasında kölgə olan limanı görmək istəmirdi, pəncərəyə dəyən budaqları görmək istəmirdi. Çürüyən