Təsəvvür edin ki, ayağa qalxıb pəncərəyə gedə bilən və ya bayıra çıxıb pilləkəndə oturub tütün yandıra bilən. Ölümdən qorxmağa ehtiyacı olmayanı və ya qarşı tərəfdə nə ilə qarşılaşacağını düşünməyən. Orada, öldürdüyü bütün insanlarla orada görüşsə bəs? Onları nə qədər olduğunu saymamışdı.
Ruben dərindən nəfəs aldı. Bəlkə də yenidən nəfəs almağa ehtiyac duymadı. Otaqda kölgələr işıqlandı, eyni zamanda Rubenin içində nəsə işıqlandı, o, çoxdan görmədiyi fiqurları görməyə başladı. Yoxsa bu, insanlar idi? O, inanılmaz dərəcədə isti idi, buna görə də yorğanı üzərindən atmalı oldu.
Elof oyandı, bütün dəhşət dərhal onun üzərinə çökdü. Evdəki bütün səsləri eşitmək üçün qulaqlarını dikdi, onlar Elofa nə etmək lazım olduğunu söylədilər. Elof İvarın orada olduğunu yoxlamaq üçün başını çevirdi. İvar hələ oyanmamışdı, yatanda ucadan burnunu çəkirdi. İvarın əlləri çirkli idi və saçları hər tərəfə dağımışdı. İvar yatanda hər şey yaxşı idi, dünən gecə hər şey qaydasında olub, İvar işəməmişdi. Bu gecə hər şey sakit idi. Elof Rubenin yataq otağında necə oyandığını eşitdi, gecə ərzində bir az sakitləşən öskürəyin yenidən sürətləndiyini eşitdi. Bu öskürək tezliklə bütün evdə narahatlığa səbəb olan yeganə şey oldu, Elof buna nifrət edirdi. Amma bu gün öskürək Elofu sakitləşdirdi və o, çarpayıdan sürətlənərək həsirlərin arasından irəli atıldı.
Elof odun sobasında ocaq yandırmağa tələsdi, indi suyu qızdırır, atası üçün çovdar unu sıyığı qaynadırdı. Bəlkə də, o, bu gün bir az yeyə bilərdi.
Lakin sonra Rubenin boğuq səsini eşitdi və Ruben ona qışqırdı. "Elof, gəl" deyə qışqırdı və Elof odun öz-özünə sovuşacağına ümid edərək qapını odun sobasına çırpdı.
Elof atasının otağının qapısını açıb hündür astanadan bacardığı qədər ehtiyatla addımladı. Otaq nə qoxuyurdu? Öskürək iyi, atanın bədəninin və yataq dəstinin iyi gəldi, sonra başqa bir şey var idi, onun da iyi gəlirdi. Bəlkə də qara qanın qoxusu gəirdi, qapıdan içəri girəndə üfunət qoxusu az qala Elofu vuracaqdı.
“İvar haradadır?” Ruben soruşdu, “Onun arxasınca get, o da gəlməlidir”.
Elof tələsik oğlanların çarpayısının dayandığı o biri otağa getdi. İvarı çarpayıdan qaldırdı. İvar tərəddüd etmədən arxasınca getdi, o, heç oyaq da deyildi, oğlanlar atasının yatağına getdilər.
"İndi sizə bir şey deyim, uşaqlar. Siz mənim oğlan-larımsınız. Bunu həmişə xatırlamalısan.” Ruben rahat nəfəs aldı. "Şkafın üstündə, yuxarıda, orada döş şəkəri olan bir qab var." Ruben güclə danışırdı, sözlərin boğazında formalaşması demək olar ki, mümkün deyildi. Oğlanlar onun nə dediyini eşitmək üçün irəli əyildilər. Elof Rubenin nə danışdığını başa düşmədi, heç vaxt döş qəndinin dadına baxmamışdı, bunun nə olduğunu bilmirdi. İvar Elofun çiyninə söykəndi.
"Mən öləndə şəkəri götürüb yeyə bilərsiniz."
Elof nə deyəcəyini bilmədi. Atası da öləcəkdi ki, bu tezliklə olacaq? O, təşəkkür etməlidir? O, Elofla İvarın tək yaşayacağını nəzərdə tuturdu? Elof heç nə soruşa bilmədi, sözlərin olacağı yer tamamilə boş idi. Elofun içində ancaq suallar var idi, az qala suallar onu havaya uçurdu. Elof əlləri ilə gözlərini ovuşdurdu. İndi aydın görməli, düşünməli və lazım olanı söyləməlidir.
Ruben gözlərini yumub yenidən çarpayıya batdı.
Oğlanlar otaqdan çıxdılar. İvar özü də fərqinə varmadan oyanmışdı. O, ağlamağa başladı. – Sakit ol, – deyə Elof fısıldadı və ocağı yandırmaq üçün odun sobasına getdi. Səssizliyə, soyuğa baxanda bilirdi ki, yanğın hələ başlamamışdır, əvvəldən başlamalı idi. Qapını açıb içəridəki odunları bərk üfürdü. Küllər ətrafda fırlandı və Elof bir az öz-özünə söydü: "lənətə gələsən." Elofun artıq on yaşı var idi və dünyanın bütün söyüşlərini bilirdi.
İvar qucağında pişiyi mətbəx masasının altında oturmuşdu. Pişik özünü həm daha isti, həm də daha rahat hiss edirdi.
“İvar, sən tualetə getməlisən!” Elof İvara baxdı. İvar hələ çox danışmırdı və onun dediklərini Elofdan başqa kiminsə başa düşməsi demək olar ki, mümkün deyildi.
İvar günahkar gözlərlə Elofa baxdı və Elof artıq gec olduğunu anladı. Anasının toxuyub bitirdiyi sonuncu xalça olan stolun altındakı cır-cındır xalçaya İvarın sidiyinin bir neçə desilitr daha udmasına icazə verilmişdi.
–Lənətə gələsən!
Elof İvara daha da ucadan qışqırmalıdır, bəlkə bu kömək edərdi.
Elof İvar və özü üçün son tikə çörəyi çıxartdı. Orada çörək qabından başqa çox şey qalmamışdı. Sabah o, Liza-Qretanın yanına getməli və ondan onlar üçün yenə çörək bişirə biləcəyini soruşmalıdır. Və ya ən pis halda qonşulardan birinə, ya da Baat xalaya. Baat, deyildiyi kimi, bir neçə kottec uzaqda yaşayırdı, böyük əlli əri və üç kiçik uşağı var idi. Kənddə Rubenin tək bacısı qalmışdı. O, insanların gözünün içinə baxmırdı, ən azı Elofun. O, heç kimə kömək edə bilmirdi, Ruben hələ həyətdə olduğu müddətdə ona bu barədə demişdi. Baatın qayğıları çox idi.
Kömək istəmək bir az vaxt apardı, amma məcbur idi, əks halda İvar acından öləcəkdi. Və o da, əlbəttə, həmçinin atası da. Amma ata demək olar ki, heç nə yemirdi, bir neçə həftədir ki, çörək yeməmişdi. Elof qərara gəldi ki, bu, Liza-Qreta olmalıdır.
Liza-Qreta qardaşı Qamb-Hanes ilə Ruben və oğlanlarla eyni bağdakı kiçik bir kottecdə, Vesterbekin bağında yaşayırdı. Onlar Rubenin köhnə qohumları, bibisi və əmisi idi. Lisa-Greta və Qamb-Hanesə çatmaq çətin idi, onların eşitmə qabiliyyəti zəif idi və tez-tez bir-biri ilə dava edirdilər.
Liza-Qreta özü oğlanlara çörək gətirirdi, indi isə gecikmişdi. Elof bilirdi ki, Liza-Qreta artıq özü deyil. Son vaxtlar o qədər qəribə olmuşdu ki, sol qolu artıq işləmirdi və sadəcə qəribə şeylərdən danışırdı.
"Qan, ən pisi budur" dedi Liza-Qreta. "Qan, bir insanda bu qədər qan ola bilər."
Qamb-Hanes adətən qəzəbli idi və tək qalmaq istəyirdi. Hara gedirdisə, tüfəngi də özü ilə aparırdı. O, uzun illərdir ki, Liza-Qreta ilə danışmırdı, yalnız o, ona sataşsa və ya onu əsəbiləşdirsəydi. Sonra İncilini və ya başqa bir şeyi ona atmağa çalışırdı, lakin çox nadir hallarda vura bilirdi.
Elof çörəyi ikiyə böldü, bərabər hissələrə ayırmağa çalışdı. Ən böyük dişləməni İvar aldı, o, çox ac idi. Elof çörəyi yavaş-yavaş çeynəyərək, onun ağzında böyük, sərt bir parça olmasına icazə verdi.
"Ana" deyə Elof düşündü, çörək parçası ağzında böyüyən kimi.
“Ana.” Nə qədər çalışsa da, son gündən və anasının gözlərinin parlamasından başqa heç nə xatırlamırdı. Bütün bunların ortasında mətbəxin döşəməsinə yıxıldı. Ancaq xatırlamaq istəyirdi, xatırlamalıdır. Demək olar ki, hər gün unutmamaq üçün xatırladığı