Dis nou weer ’n nuwe benadering.
* * *
Aangesien ons almal op die drumpel van die hiernamaals is, sou ’n mens ’n gereelde intog van predikante kon verwag, as voorbereiders vir die hiernamaals, miskien ’n afskepseltjie uit die boedel vir die Kerk, selfs ’n grote afskepsel, maar so ’n intog is daar nie. Af en toe ’n ouderling met ’n boekie. Eenkeer, net voor Kersfees, was hier ’n jong dominee met ’n paar inkopiesakke vol snoeperye en kos in die hand, maar hy moes die verkeerde ouetehuis op sy adreslysie gehad het, want die ontvangers was eerder geëmbarrasseer as dankbaar. Die kospakkies was seker bedoel vir minderbevoorregtes en is met dank van die hand gewys. Hoe ydel is die mens tog nie. Nie vir óns die kospakkies nie.
Daar sou wel ruimte vir bediening gewees het, en interessante variasies ook, want ons het mense van alle gelowe: vir rabbi’s, vir NG’s, vir Rooms-Katolieke, vir Anglikane, Metodiste en vir Gatjieponders. Die tai chi-lesse wat Dinsdagoggende in die eetsaal aangebied word, berei die weg vir Boeddhiste, Zen. Vreemd genoeg geen wegwysers na Islam nie, hoewel ’n vrou in ’n boerka ’n paar jaar lank ons ontvangsdame was.
Maar ten spyte van ons gemeenskaplike bestemming is die onderwerp van die hiernamaals taboe wat betref praatjies wat vir ons aangebied word. Praatjies oor beleggings, oor dieet, oor stokperdjies of oor Aanpassing – baie belangrik vir die oudag, Aanpassing – word soms in die eetsaal gehou, gewoonlik met klein opkomste. Ons het ook nie hiernatoe gekom vir praatjies nie, het ons? En die beleggings is sekerlik afgehandel. En ons dowe ore hoor niks wanneer die sprekers so binnensmonds praat nie.
* * *
Ons het hiernatoe gekom om die oorstappaadjie bietjie gemakliker te maak, miskien met ’n jaar of wat uit te stel. En nie vir ons families tot oorlas te wees nie. Miskien was ons net te bang om alleen in ons groot, leë huise te bly woon. Miskien het die elektroniese knoppies en paniekknoppies en diefalarms en tuinhek-interkoms ons net ’n bietjie deurmekaar gemaak. Dis vreeslik as jy jou hond in die huis vergeet en al die alarms is gestel en sy gestap deur die huis laat die alarms afgaan en hy is so verward, hy weet nie wat om te doen nie. Ek het eenkeer van die winkel teruggekom en die alarmstelselmanne buitekant in die motor sien sit, skrikkerig vir die donker, bewegende massa agter die vensterruite wat skaars gaan lê of hy is weer op, en die ding begin weer in sy ore skree.
Die oorstappaadjie? Op hede is die oorstappaadjie hoofsaaklik na die hospitaal oorkant die pad. Dis ’n besige pad. Die motors kom van Kloofstraat se kant met ’n vaart bultaf, van Buxton- en Rosmead- en selfs Moltenolaan, dis so steil daar’s nie maklik te stop nie. Daar’s ’n sebrakruising voor ons hek, maar kan ons ouerwordende, uit harde ervaring skeptiese siele glo dat die kruising die jagende gevaartes sal keer? Met ’n stewige verpleegster wat ons aan die arm het, is ons dapperder. Net oor die pad saamgaan. Dan kom ons reg, dankie. Voor ons lê en wag die gange, die trappe, die verwarring van verboude vloere, die bladtopografie van die hospitaal. Noem maar op, ons ken die pad. Ons sal die groot, verwarrende gange, die afdelings wat uit die middelste as uit konsertina, somtyds met blinkskoon swart-en-wit teëls as aanwyser bemeester: “Dankie baie, as ek net by die swart-en-wit teëls kan kom, ja, die nuwe afdeling, van daar af ken ek die pad.” Ons is dapper, ons sal aanstons, na langer of korter tyd, oor die pad terugkeer met ons groot, vierkantige, bruin koeverte onder die arm, met die x-straalfoto’s (deur die spesialis aangevra) wat die nuus, goed of sleg, sal uitskreeu aan ons huisdokters, wat ons nou dapper dra asof dit ’n nuwe rok of tjalie is, feestelik, en die hotelportier (ek bedoel die hospitaalportier) sal na vore kom en ons huis toe vergesel. Hy sal oor die sebrakruising stap, of daar motors kom of nie, en sy arms swaai en homself neerplak in die middel van die pad sodat die motors met skreeuende remme tot stilstand kom, dat die voorste bande net raak-raak aan die wit strepe, asof hy uitskreeu: Hou stil vir die kroon van die skepping, die juweel van die samelewing – die ou mens. Ons sal met ’n ligte trilling van ons lippe die oorkant haal, ons ’n oomblik lank stut teen die heining; die hekke sal oopswaai en ons sal binnegaan. Rasend om betyds by ’n badkamer te kom.
’n Groter avontuur, maar dis net in krisistyd, is die MRI, die skandering in die tonnel. Daarvoor is ’n familielid of ambulans of David Klein nodig, om ons na die ander hospitaal in die stad te neem. Om ons vlak langs die oprit uit Loopstraat af te laai, te gaan na ’n kamer wat soos ’n kelder lyk, en die deur staan oop sodat jy kan inkyk na die wit gevaarte wat soos ’n yslike blink, wit kanon se loop daar op hok gehou word, waarin jy moet kruip, wat my laat dink aan die kanon in Pagel se sirkus waaruit die nar geskiet word. Of liewer, jy moet plat op jou rug lê en dan word jy in die tonnel ingekatrol. Moet net nie rondkyk in die tonnel nie. Hou jou oë bottoe. En sê ’n gesangvers op.
En deesdae is die koevertdraery nie meer nodig nie, want die dokters lig mekaar elektronies oor ons kwale in en ons is nie lank terug in die kamer nie of die telefoon lui en die huisdokter wil met jou praat.
* * *
En uitpraat met ’n hartsvriendin oor ’n koppie tee in haar woonstel? Nie so maklik met ’n vreemdeling nie. ’n Gawe van Bo is as daar reeds iemand uit jou ou lewe hier woon, of as ’n ou vriendin van buite, wanneer sy ook alleen agtergelaat word, hier intrek.
Soos verwag kan word, omdat ons almal oud is, word daar in die gange of op die klein verandas oor siekte gepraat.
Dis ’n gevaarlike paadjie wat jy nou loop, ’n smal bruggie bokant ’n afgrond. Maar as jy daaroor kan kom, wag daar miskien iets moois.
Eintlik is dit te verwagte dat jy ’n siekte in jou verlede moet hê. Maar waarmee ek nie kan meepraat nie, waarvan ek terugdeins, is dié met die nimmereindigende fisieke pyn. ’n Mens kan pyn in oë lees. Daar is twee goed wat ek in oë kan lees: ’n vrou wat pas swanger is en dit nog nie vir seker weet nie, en ’n vrou met pyn. Aan die eerste vermoë is daar in die plek waar ek nou woon nie meer behoefte nie, en van die tweede skram ek weg. Daardie pyn wat met die horlosie saamloop, in skofte van vier ure, of as die pille baie sterk is, ses ure. Dagin, daguit, nagin, naguit. Ek wil my op die grond voor haar werp, haar voete soen.
* * *
’n Ouer mens word net stil van pyn. ’n Kind gooi sy lyf rond, skreeu en huil dat die trane oor sy gesig drup as hy seerkry. ’n Kind “sit aan”, skree harder, druk die trane uit omdat hy verligting wil hê en sal kry; daar is baie soorte verligting – lekkers, ’n speelding, drukkies, soentjies, beloftes. En vir langdurige pyn sal daar miskien ook verligting kan wees. Maar die ouer mens het nie die krag om te huil of te skree nie, en weet lankal daar is nie durende verligting vir die pyn nie. En dat dit geakkommodeer moet word. Om baie dinge te leer akkommodeer is die vereiste van oudword. Ek hou nie van die woord “aanpas” nie, “versoen met” is miskien beter, maar dit dui aanhoudendheid, sonder einde, aan. In die woord “akkommodeer” is daar hoop, dis tydelik, dit gaan verby. Drink net die pynpille gereeld, soos voorgeskryf, en op ’n dag sal jy skielik besef: Dis nie meer nodig nie, dis verby. Jy kan dit nie glo nie, drink maar tog ’n halwe, jy vergeet selfs die halwe, en: dis weg.
* * *
Ons woon in ’n klofie of glooiing tussen Tafelberg en Leeukop. Dus, daar’s ’n stukkie grond agter die ouetehuis en ’n tuin en ’n stroompie en baie bome, selfs ou, ou palmbome met goudgeel dadels in trosse wat tussen die skerp blare deur hang en akkers wat op jou kop val en eekhorinkies wat op die skerppuntblare van palmbome wieg en van die een na die ander spring. Die ou tuin. Met ’n hekkie na die agterste straat en dan ’n klein entjie tot in Kloofstraat.
My nuuskierigheid por my aan, wat beteken “pril” soos in “prille jeug”? Ek kry die Engelse sinoniem “prime of life” (bedenklik) en prime, dus pril, funksioneer ook as werkwoord. Iemand kan “pril”. Ek kom af op interessante betekenisse vir hoe jy ’n baie jong kind pril: In die grondverf sit. Grondeer. ’n Grondlaag gee, kruit op die pan gooi. Insuur. Ons voorvaderlike sprekers was darem slim. ’n Baie jong kind grondeer. ’n Grondlaag gee. In die kol. “Insuur” gee my baie groot plesier. “Kruit in die pan” nog vuriger plesier. Dit pla my dat ek nie my kinders ge-“pril” het nie. Of my kleinkinders nie. Lyk my hulle “kruit in die pan” moes maar vanself kom.
*