My ma het by die trappies af en entjies in die straat saamgestap met haar vriendinne wat naby woon, dan omgedraai huis toe. Gewag tot ek ook binne is voordat sy die hekkie toegeklap het.
Dis vreemd, ek het na die Berghof-aftreeoord gekom om veiliger te wees as in die groot familiehuis bo die Molteno-reservoir, en ongeag hoeveel keer dit voorspel is dat ek moeilikheid soek as ek alleen om die dam loop, het dit vyf-en-dertig jaar lank nooit gebeur nie. En nou, hier by die “veilige hawe”, gebeur dit. Veiligheid is ’n illusie.
* * *
Die ou man in die hoekkamer op ons vloer kom selde uit. Hulle sê hy neem sy middagete by die Mount Nelson, of soms in die Mediclinic se kafeteria. Ons dog eers dis aansit, dat ons oues in die eetkamer nie goed genoeg is vir hom nie. Maar ons was verkeerd. Dis omdat hy stokdoof is. Hy keer my voor met uitgestrekte, maer, bewerige arms. “My twin,” sê hy bly. Krom soos hy is, probeer hy my teen hom vasdruk. Die tweeling-storie kom daarvan dat ek die twee woonstelle oorkant mekaar aan die einde van die gang het. Hy het my soms by die een, dan weer by die ander, sien uitkom. Nou keer hy my voor. “My twin,” sê hy. Ek probeer hom misloop, stap ’n draai as hy op die stoepie sit.
“Kom praat ’n bietjie met die ou man,” sê die verpleegster. “Hy’t vandag ’n groot terugslag gehad.”
Ek gaan sit op ’n stoel langs syne, voor die grootskerm-TV wat sonder klank voortspeel, soos in die meeste kamers.
Hy’t ’n fynbesnede gesig en is rooi van vel soos die ander Ingelsmanne wat hier bly, dié wat hulle lewens aan die gladde administrasie van die Britse Ryk gewy het: staatsamptenare, weermag, handel, noem maar op, dam op hier in ons aftreeoord. Hulle is gevoelig vir die fluktuerende rand-sterling-wisselkoers, hulle kla baie maklik oor die skamele pensioen, het nie kind of kraai in die land nie. Ek kry hulle jammer, maar dink ook: Wat soek hulle hier, hoekom is hulle nie “home” toe nie, nou moet óns instellings hulle oppas.
Hy’t die oggend na die Tuine-winkelsentrum gery saam met meneer David Klein, die taximan wie se donkerblou Cressida, met die geel liggie op die dak en die tarief op die kant geskryf, gereeld by ons hek staan. Meneer Klein is goed met ou mense; hy kan sonder om te betaal die sentrum binnery om ons af te laai, op voorwaarde dat hy in minder as tien minute weer daar uit is. Hy kan ook by die sentrum inry om ons weer op te laai. Hy versterk ons wankelende harte as ons uit die taxi geklim het en die buisligte van die sentrum wat so heen en weer skiet ons oë vreemde tweelingligte laat sien wat ons koppe weet nie daar is nie, wanneer ons net-net wil begin duiselig voel. Hy vat ons aan die elmboog, neem ons ’n paar stappies die sentrum binne, druk ons aan die elmboog en sê: “Wag nou net vir my hier op hierdie bankie, moenie self buitentoe probeer kom nie. Oor so ’n uur, nè?” Dan het ons die moed om die dwalende menigte binne te loop. Toe sy my ouderdom was, het my ma g’n voet op ’n roltrap gesit nie, maar ek ry hom loshande.
Dit blyk dat die Ingelsman bank toe gegaan het, en toe na Pick n Pay om sy bietjie goedjies te koop. Blikkies koffie het op hom neergestort toe sy hande mistas, maar hy’t gebuk, alles in sy karretjie gelaai en dit ingestoot gekry by een van die betaalpunte. Hy’t vasgeklou aan die karretjie en net voordat dit sy beurt was, word dit donker voor hom en hy val daar neer, saggies, sonder gedoe. Toe hy bykom, lê hy op ’n enkelbedjie in ’n kamer, en ’n vrou met ’n wit baadjie het sy pols beet, en ’n ander een neem sy hartslag. Hy’t orent gekom en gevra dat hulle hom neem na die bankie waar meneer Klein hom sal kom oplaai.
Stadig en voetjie vir voetjie, en sy’t hom nie gelos totdat sy meneer Klein sien aankom nie – hulle ken hom al met sy ou mense by die sentrum – en meneer Klein het met die sakke in die een hand en die ander hand onder die ou man se arm hom by die sentrum uitgelei.
Hom versigtig by die tuiste afgelaai en met sy inkopiesakke na die hysbak geneem. “I’ll be fine, Mister Klein, no, really, I’m fine,” het hy gesê en die knoppie na sy vloer gedruk. En net daar, toe die hysbak begin roer, stort hy weer ineen. Hy het teen die hysbakdeur geval sodat dit nie kon toegaan nie en die hysbak nie kon opstyg nie. Die verpleegster het hom gekry waar hy daar lê.
“Kom gesels ’n bietjie,” sê die verpleegster, “dat hy net sy selfvertroue kan terugkry … ’n bietjie gesels sal hom help.” Ek weet daar is net twee siele in die wye wêreld met wie hy ’n verbintenis het: sy broer in Australië, te oud om die vliegtuigrit na hom toe aan te pak, net soos hy self te oud is om na sy broer te gaan. En sy dogter in Wallis. “She begs me to come home, she says there’s a place for me at a retirement home close to her. And my medical costs will be free. Here I have no medical aid.”
“Dis ’n wonderlike uitkoms,” sê ek vir hom. Hy kry ’n hoesbui, hy het kwaai emfiseem, hy sluk ’n bietjie water wat ek by sy mond hou, terwyl ek sy arme ou kop wat so wankel met my arm steun. Die spore op sy rooigevlekte voorkop lê diep en sy valerige oumensoë is twee smalgetrekte skrewe waaruit die kleur heeltemal verdwyn het. In die houding van die kop, in die fyn heen en weer skud daarvan, lees ek duideliker as in woorde: I can’t decide.
Op vyf-en-neëntig het my ma gesê: Decisions, decisions, decisions. Why must I make decisions? Sy was ’n eiewys ou dame.
Because you don’t trust my decisions, sê ek vir haar.
Because you’re a mere child, sê sy.
If you can’t decide whether to send Hettie chocolates or flowers for her birthday, sê ek, send both.
Sy’s in haar skik: Proves my point, you’ve got no logic.
Dis ’n leeftyd later. Ek sit met die siek, skraal Ingelsman in sy deftig gemeubileerde kamer, voor ’n grootskerm-TV met uitgedoofde klank. Ek het vir hom tee gemaak en die hitte streel sy keel, en die koppie verwarm sy vingers.
Sy asem is nou effens rustiger. “Wales is beautiful, but the climate … is damp.”
“Your daughter will be nearby.”
“I don’t much like her husband.”
Hy is baie doof. Ek probeer my sinne kort hou dat ek nie so hoef te skree nie, my kop is seer van die skree, hy beter nou besluit, magtag.
Ek dink dis die vliegtuigrit Engeland toe waarvoor hy nie kans sien nie. Kan ek hom dit kwalik neem? Ek vlieg nie eens meer Transvaal toe nie.
My laaste vliegtuigrit, op ses-en-tagtig, was na Johannesburg vir my oudste kleindogter en naamgenoot se troue. Ek het skaars gesit, my blou kussings reg geplaas onder my, of die motore van die vliegtuig word aangeskakel; die hele blikkarkas gaan aan die sidder. Die ander passasiers sit terug en slaan koerante oop, krap in die sak voor hulle vir die vlugtydskrif, maar ek kan nie die siddering uit my lyf afweer nie. Dit voel vir my elke gewrig word beskadig, my hele gebeente ruk saam. Vlieg is nie meer vir ons nie, vir my en jou nie, hoor ek my liggaam teësinnig vir my sê.
Die liggaam kan minder verduur, is nie meer aanpasbaar nie. Selfs die kanale in my ore protesteer. ’n Paar uur nadat ons geland het, voel ek nog asof ek vlieg, die terra firma is nie meer firma nie, dit loei nog in vlae verby my kop. Dankie vader vir die lughawe se rolstoel.
* * *
Op pad terug Kaap toe van Wellington af, waar ons by Freddie en Katrien my skoonsuster Jeanne se verjaarsdag gevier het, wil die kinders my verras. Ons draai op in Nantesstraat, want hulle wil die kleinkinders wys waar hulle kom vakansie hou het by hulle oupa en ouma.
Die straat geval my nie meer nie. Dis toegebou: Die erwe met die groot tuine, soos ek hulle geken het, is opverdeel, die tuine is verkoop en op elke nuwe erf is ’n tweede, moderner huis gebou. Die nuwe, lelike huise, pers, geel en donkermaroen, verdwyn uit my gesigsveld, ek druk hulle weg. Ek verwerp hulle. Dit was nie só nie, sê ek vir my kleinkinders. Eers later sak my ontsteltenis.
Soos in water wat stil word, verskyn die prente in my kop. Die straat waar ek grootgeword het, kan nooit vernietig of weggevee word nie. Kyk, daar word die bewende omlynings stil, kry die sypaadjie motorbruggies, die voortjies, die tuinomheinings hulle stewigheid, hulle bestaan terug. Ek hoor my bal