Ons het smiddags saam van die skool af huis toe gery. By haar huis het ons albei afgeklim en die fietse verder gestoot, asof dit die eerste klaarmaak is vir die groot totsiens sê. Ons het ons fietse teen die klein Oranjestraat-bultjie uitgestoot, dan weer opgeklim, en sy’t na die een kant af en ek na die ander kant af huis toe gery. En by die huis het ek my boeketas neergegooi, my halflou tee uit die oond gehaal en gedrink, foon toe geloop, die buis opgetel en ons gesels het weer begin.
My broer sê: Wat skinder julle al weer so baie? Ek sê vir hom ons skinder nie, ons bespreek die lewe.
Omdat ons al twee gedugte lesers was, het ons altyd dinge gehad om te bespreek. Nou nog neem ons vir mekaar boeke. Kort voor sy dood het ek en Klaas by hulle gaan eet, by hulle vakansiehuis in Simonstad. Klaas het vir Truida se man, Jan, ’n boek geneem, Geskiedenis van Harrismith, wat sy pa jare gelede geskryf het. Dit was vir Jan tot groot plesier, want die boek is uit druk en hy het ’n plaas by Harrismith en stel belang in die plek. Ek probeer om nie aan sulke voorvalle terug te dink nie. Ek probeer ’n lewe sonder Klaas lei.
* * *
’n Gerug doen die ronde dat die siek Ingelsman dood is. Hy is twee nagte gelede oorgestoot hospitaal toe en is toe daar oorlede. Ek het nie eens geweet hy is sieker nie. Dis ’n skok as dinge so agteraf gebeur, sonder dat iemand daarvan weet. As ek in die gang kom, voel dit my hy sal nog altyd van agter sy toe deur uitkom om my voor te keer. Op sy wankelende manier. Al is ons, soos die verpleegster sê, almal hier om dood te gaan, is dit tog ’n skok as dit met iemand so vlak by jou gebeur. Ek hoop hulle verkoop gou die woonstel, want dis nie lekker om elke dag hoeveel keer by die leë een te moet verbyloop nie. ’n Mens verwag hom om treetjie vir treetjie uit te kom en die gang oor te steek na die balkonnetjie. Ons vloer is afgeskeep, ons het die kleinste balkonnetjie, as een mens daarop sit, is dit al genoeg, twee moet knie teen knie sit. As hy daar sit, kan ek nie ook daar gaan sit nie.
Daar word niks opgeplak oor ’n verassing of ’n diens of ’n “wake”, waarvoor hulle vandag so lief is, wat vir hom gehou gaan word nie. Nie eens ’n klein samekoms in ons eetkamer nie. Die eetkamer is ’n baie groot vertrek en hulle stoot die stoele in rye met ’n plek waar ’n spreker kan staan. Daar’s selfs ’n klavier. En die werksters, kamerwerksters sowel as eetkamerwerksters, staan op die trappies en por mekaar aan, maar met stywe gesigte, en hulle sing ’n paar liedere soos “Amazing Grace” wat daar bo trek met die hoë note skeef en krom en ’n paar sniknote hier onder, sodat die voorste tweetjies tissues uit die moue moet trek om die oë mee af te vee. Daar’s nie altyd ’n dominee nie, maar dikwels net ’n ouer man wat uit die Bybel lees of iets stigteliks sê. Of hulle die mens goed geken het of nie, al die inwoners gaan gewoonlik na die diens, want dis iets om te doen, en die kombuis maak toebroodjies en skons en koekies, wat ’n verandering is.
Baie van die ou mense voel hulle sal tevrede wees met ’n bymekaarkom in die eetkamer van die plek, eerder as ’n kerkdiens. Dan is jy darem verseker van ’n opkoms, sê hulle – wie is nog sterk en ondernemend genoeg om êrens na ’n kerkdiens te gaan? Waar daar geen parkering is nie. En dit miskien reën en koud of winderig is. Selfs dié wat nog hulle motors het, is skrikkerig om te ry, en om ander op te laai, veral as die kerk in die stad of ’n onbekende woonbuurt is.
Maar ’n mens kan plan maak, dink ek. ’n Mens hoef nie in die Groote Kerk te wees nie. Daar’s kleiner kerkies naby. Maar ek dink nie ’n mens moet alle rituele sommer weggooi nie. ’n Mens het die ritueel van ’n kerk en ’n orrel en ’n dominee in swart pak en beffie en mense in hulle beste klere nodig. Ek sal selfs gaan vir die dodemars. Dat almal net ’n oomblik lank in die mond geruk word. Met ’n besef van verganklikheid. Hulle eie ook. Die dood word nie meer plek gegun nie. Selfs ou mense moet oefeninge doen en handevol pille sluk, net om ’n paar jaar langer ’n soort skynlewe te lei. Net nie doodgaan nie. En jy’s tog nie ’n hond om net toegegooi te word nie.
Selfs begraafplase is outyds. Meer modieus is ’n langnekkruik waaruit die as soos ’n slang uitloop wanneer die kruik onderstebo gehou word. Soos Ina Rousseau s’n daar op die ou brug oor die Eersterivier op Stellenbosch. Die seremonietjie kan mooi wees. As jy gelukkig is en die wind die as nie skep nie. Van my kinders se vriende het al gesê hulle ma se as is teen hulle gesigte gewaai.
My boksie as moet aan die kant van my man se graf ingespit word. Nie diep nie, net toe. Ek wil nie diep begrawe word nie. Maar darem ook nie in die wind in gestrooi nie.
* * *
Wanneer ek op my eensaamste is, is wanneer die wind so loei deur ons gebou. Dan lê die wolke dik oor Tafelberg, hulle val oor soos swaar matte. As daar êrens iets op ’n kiertjie oop is, loei die wind daardeur. Agter die hysbak op die vyfde vloer, as die vensters nie goed toegemaak is nie, sommige trek skeef, huil die wind soos ’n doodsbode deur die gebou.
In die huis waar ek en Klaas gewoon het, het die wind ook gewaai, maar nie so hard of so moedswillig nie. Die wolke het op die mik tussen Tafelberg en Duiwelspiek gaan lê en dan daarvandaan neergestort soos lemurs na hulle dood toe. Dan het die hond in sy houthuis op die voorstoep begin huil en só aangehou dat Klaas op sy kaal voete uitgegaan het om hom binnekant in die voorportaal te laat kom slaap. Hy het soms dan die kombers hoër oor my getrek, en soms het ek al lesende aan die slaap geraak en dan het hy versigtig die boek uit my hande geneem en die bril van my gesig afgehaal. Soggens terg hy my: Hou jy jou bril op om beter in jou drome te kan sien?
Ek onthou nie wind uit my vroegste tyd nie. Die Pêrel kry min wind. Daarom is dit in die somer so warm, het my ma gesê. En reën dit so baie in die winter en word die grond nie droog nie, maar bly nat.
By die see waai dit, nie in die Pêrel nie. Wind is die seevakansies se duiwel.
Ons hou in die Strand vakansie in ’n huis wat my pa gehuur het, ’n klein outydse plekkie aan die seefront met ’n stoep wat my ma laat sê het: Ek kom net Strand toe om tee te skink. Want die mense loop in rye langs die pad verby en kyk in na waar my pa sit en daar is altyd ’n oudstudent of bekende by wat die hele ry mense laat indraai en kom handgee en dan rondkyk of daar nog stoele is, want almal kom sit. Dis maar van die Strand, sê my pa terwyl ons van die leë koppies aan die terugdra is, almal is op die uitkyk vir ’n ou bekende.
Ons swem net voor die huis. Ons kan oor die straat loop, nadat my ma eers gekyk het en dan met ’n stootjie op die rug vir ons sê: Toe, loop nou, die pad is skoon. Later kom sy met die handdoeke en ’n kussing en haar boek. Ek het klaar my baaikep op. Ons kyk na die mense en ons loop in die vlak water. Soms gaan sit ons by ander kinders in die vlak water om gewoond te raak aan die koue see. Ons sien my ma kom en sy gaan sit op die sand en strek die arms uit en ons weet wat sy sê: Oh, what a beautiful morning, vanmiddag waai die wind weer. Children, enjoy the sea.
Ons mag nie te diep ingaan nie, anders sal my pa of ma, hoewel hulle nie swemklere aanhet nie, die branders instorm om ons aan die arm uit te trek. Hulle swem nooit. Ander ou mense swem vroeg in die oggend as daar niemand is om na hulle te kyk nie, maar hulle swem nie eintlik nie, hulle baai net. As ek bibber van die koue, gooi my ma ’n handdoek oor my skouers en begin my droogvryf. Ek probeer wegruk, maar sy hou te styf vas. My broer het al lankal weggeruk, hy verdwyn met sy vriend, en my ma kan hom maar net agternakyk, en aanhou kyk terwyl sy my vryf.
My beste van die see is die sementstutte onder die pawiljoen. Die ingang is gelyk met die pad, en ’n mens kan inloop en dan met die stoep heeltemal rondom die pawiljoen loop wat ver in die see steek. Met laagwater kan ons van die strand se kant onder die pawiljoen inloop en dan klim op die sementstutte wat toegegroei is met seewiere en allerhande soorte skulpe wat klou aan die rowwe sement. Dit is donker daar en die see maak vreemde geluide wat swiesj-swoesj tussen die pilare deur, soos ’n sweep klap en dan weer terugtrek. Dis koud ook, en somtyds grou die branders gate uit onder langs die stutte van die pilare en die gate word ál hoe groter en die branders kom ál groter en harder en hoër, totdat die water oor ons wat vasklou slaan en ons sopnat is.
Nou word ek bang en ek wil uit hierdie donker, nat swiesjende water wegkom en ek los die sementstut en probeer spring, maar die water slaat my terug in die gat, maar ek kom regop en dit slaat my weer plat,