Hoe lief kan jy hê? Hanna se verhaal van verlange, vervulling en verlies raak ons intens. Ons moet so baie laat gaan. Kinders. Lewensmaats. Ouers. Soms meer as een kort na mekaar. Of gelyktydig. Laat gaan het mos baie gesigte. Soms het dit te doen met afstand of dood. Soms met vryheid. En grootword. ’n Mens kan ’n kind laat gaan, selfs al bly hy nog onder jou dak.
Soms vra of eis die lewe ook dat jy iets anders laat gaan. Miskien jou werk, of jou droom. Jou vermoë om iets te doen of te skep; iets wat jou lewe definieer en sin daaraan gee. Dalk iets of iemand wat jou identiteit vorm en jou ten diepste vervul. En die verlies daarvan, wanneer jy daardie mens of belewenis moet laat gaan, sal jou swaar tref. Dit sal beteken dat jy nie net die verlede laat gaan nie. Ook die toekoms. Jou drome van hoe dit kan wees. Jou redelike verwagtings en uitsien na wat goed en selfs wonderlik sou kon wees. Miskien is dit een van die redes hoekom ouers so intens treur wanneer hulle kinders sterf.
Wat vir ons die grootste ekstase bring, stel gewoonlik ook die hoogste eise aan ons liefde. En wat ons hart die stukkendste kan breek, is immers ook dit wat ons op die diepste moontlike maniere verruk en vervul. Om jou hande dáárvan te lig en te laat gaan … Ons weet. Ons verstaan Hanna se storie maar te goed.
Soms moet ons selfs vir God op ’n manier “laat gaan”, veral soos ons dink Hy behoort te wees of hoe ons wens Hy was. Daardie kinderdae-Jesus wat maklik was om in te glo, want Hy was so eenvoudig en goed, so eendimensioneel: kwaad vir die baddies, lief vir die goodies. Met ’n gepaste wonderwerk weggesteek in sy Almags-hoed, gereed vir elke moontlike dilemma. Of dalk die teenoorgestelde: ’n Fronsende kwaai Koning-diktator met streng reëls en helse swaar strawwe. Eendimensioneel en skrikwekkend. Selfs weersinwekkend. Maar iewers langs die pad word elke gelowige, soos Hanna, gekonfronteer met God se komplekse andersheid, sy swye en sy onverklaarbaarheid. Met ongekaarte grys areas van die lewe en van geloof waarvoor daar nie sommer maklike, eenvoudige antwoorde is nie. En waar ongemaklike vrae meer en werkliker is as ou sekerhede. Wat ons verstaan van God betref, sal, en behoort die kwilt altyd te klein te wees. Te min. Te min begrip vir hoe en wie Hy is. En veral ook te min verstaan van ons mens-waarde in sy oë.
Dit is soms, dikwels, vir ons nodig om ’n bietjie wyer-te-waag en te laat gaan sodat ons op nuwe maniere kan vind. In sulke gevalle is laat gaan nie noodwendig sleg nie. Die nuwe-vind kan op ander maniere wonderlik wees; meer bevrydend as die ou-weet. Veral as die nuwe-vind en wyer-waag die kwilt van liefde en genade – waaronder jyself skuil en waarmee jy ander toemaak – groter en omvattender maak.
Wat gebeur in ’n mens as jy laat gaan? Wat gebeur byvoorbeeld met jou liefde – as jou kind sterf, of as iemand kosbaar weggaan of aanbeweeg? Word jou liefde vir daardie persoon minder? Word dit meer? Of word dit anders? Kan opregte liefde – vir God of mens – ooit ophou of wegraak? Of bly dit onuitroeibaar?
Wat verhoed dat ’n mens laat gaan, laat los, jou hande lig en vrylaat wanneer jy moet? Is dit vrees? En indien so, waarvoor, vir wie? Of is dit dalk die gerusstellende groef van gewoonte wat jou keer om te waag? Dalk is dit die onuitgedaagde gevaar van vooropgestelde idees. Miskien is dit die gekneldheid van te klein drome. ’n Gebrek aan waagmoed, geloof, vertroue – in God, of in jouself, of in die persoon wat jy laat gaan. Ook hier is die beeld van ’n te klein kwilt toepaslik. Of dalk is dit omdat jy, soos Hanna, uiteindelik, na baie jare se soek en smag uiteindelik vervuld voel, asof die kwilt uiteindelik groot en warm genoeg is!
Om dan dié mees vervullende weer af te staan, wanneer jy reeds die pyn van ontbering so goed ken en so lank moes verduur: dít vra ’n groot gees en ’n nóg groter liefde. Groter, dikwels, as wat jy dink jy kan wees.
Hoe lief kan jy hê? Weet jy? Hoe sal enige mens weet voordat jy tot jou uiterstes gestrek word? Verby jou eie selfopgelegde, onontginde grense. Verby die grense wat ander se inperkende voorwaardes en verwagtings om jou span. Verby die grense van vandag, en soos dit nou is. Of nog altyd was. Tot by ’n “laat gaan” waar jy God en mens meer, anders, dieper, vreesloser, standhoudender, en met onbevange oorgawe lief kan hê.
3. Iewers is Dawie
Hulle het min foto’s van hom. Seker oor hulle nooit verwag het dat hulle hom so finaal sou verloor nie. As hulle dit vooruit kon weet, sou hulle hom sekerlik uit elke moontlike hoek en in elke moontlike bui afgeneem het. Maar nou ja, dit was lank voor digitaal en geld was so skraps.
Op een van haar foto’s, die ene wat sy self geneem het, sit hy – iewers op ’n Bolandse plaaswerf met bloekoms – op ’n rooibruin perd. Hyself dra ’n geelbruin broek en ’n sjokoladebruin trui. Die baie bruine laat dit byna soos ’n sepia-kunswerk lyk, verewig, soos ’n standbeeld: regoprug-generaaltjie op sy ros. Die foto is van die sykant geneem. Die perd kyk stiksienig vorentoe. Hý draai sy nek en kyk reguit, ernstig na die kamera; na haar. Voor dié lewende bruin beeld poseer hulle ousus en niggies in ’n ry.
Op haar ander foto, die familiefoto, sit hy kruisbeen heel voor. Oë toegeskreef teen die lig. Blink polshorlosie trots na die kamera gedraai. ’n Verjaardagpresent. Sy skat hom op so tien jaar. Dit moes dan kort voor sy groot weggaan gewees het.
Haar ma bewaar ’n vergroting van hom in ’n laai saam met vergrotings van haar en haar suster. Voltallig, die drie kinders.
Hulle het min foto’s van hom, maar in haar kop het sy baie kiekies gebêre: sy eerste, huiwerige instap in hulle huis. Was hy toe maar net vyf? Die maer witkop dingetjie? Ogies uitsonderlik groen; nuuskierig, waaksaam. Jare later was hulle vol verwarring, verskeurdheid, ontnugtering. En haar ma s’n vol pyn.
Sy het nog ’n onthoufoto van sy handjies, skurf van speel in die sand met klippies en stokkies. Daar was nie juis speelgoed by kinderhuise daai jare nie. Wat hy by húlle gekry het, of dit nou ’n karretjie of ’n koekie was, het hy dadelik gehol en onder sy kopkussing gaan wegsteek. Bang iemand vat dit.
Sy onthou sy sproetjies. Dit het hom gelyktydig onskuldig én onnutsig laat lyk. Sy haasbekkie en effe oneweredige tandjies. En later, toe hy begin rek, die bleek beentjies met die te groot knieë. Sy onthou hoe hulle in die tuin speel – aan-aan en wegkruipertjie en cowboys en kroeks – en hoe hulle lag. Hoe hulle instorm kombuis toe vir rooi koeldrank. Dan weer uit tuin toe … Die deur wat dawerend agter hulle klap.
Sy het ’n hartfoto van haar ma wat langs hom op die bed sit, skuins gestut teen ’n kussing, en vir hom slaaptydstories lees. Hy en Ma by die eetkamertafel, hulle twee koppe oor die wiskunde gebuig. Hy en Ma voor die klavier terwyl hulle “Chopsticks” speel.
Hy en Pa wat die blou Peugeot was. Hy en Pa wat bal skop en krieket oefen. En foto’s van hulle hele gesin saam wat snap speel of rummy; vetkoek eet op die wildtuinvakansie. Hulle lag op die meeste van haar foto’s. Die enigste kwaaifoto is die ene waar sy hom aan die ore beet het en sy kop teen die badkamerteëls kap – sy was so woedend; sy het gedink haar ma het vir hom liewer geword as vir haar. Sy het nie verstaan nie. Haar ander bakleifoto’s is weg. Sy moes hulle opgeskeur het in haar kop toe hy weg is. ’n Mens kies om liewer die lekker te hou, soos die kere wat hy vir rukkies kon, wou terugkom. Elmboë op die kombuistafel, koffie en beskuit soos altyd, terwyl hy vertel van die skool, die army, sy planne …
Hy het verlede week 50 geword. Iewers. Hulle het ’n groot bos rose gekoop, alles onthou, en hom gedenk.
4. Troos my met ’n teddie
Onverwags, een aand in die Baai, sit tannie Monica weer my kindertydteddie op my onthou-skoot neer: my swartsnoetbeertjie met die begrypende blink ogies, die styfgestopte boeppensie en die sagte, gladde leerpootjies wat ek soms vasgehou het soos ’n maatjie se hand.
Monica is nie regtig ’n tannie nie, al raak-raak sy aan 80. Die ewige kind in haar lag vir die ouderdom; speel in haar stem wat sag is en vol troos, nes haar beertjies. Sy maak hulle met die hand. Deesdae net vir die kerk se kermis of vir die een of ander verdienstelike fondsinsameling. Maar vroeër jare, toe haar hande nog sterker kon vat en haar oë nog fyner kon kyk, het sy teddies gemaak vir getraumatiseerde kinders en verrinneweerde vroue.
Seker so 15 jaar gelede sleep Monica se suster haar