“Dan antwoord die begrafnisondernemer altoos met groot deernis.
“U sal verstaan waarom ek vra dat dié deel van die gesprek tussen ons bly.
“Nou, die aand ná die oproep . . . Ek het oudergewoonte gehoor hoe my buurman sy dag se gebeure verbaal notuleer. Daarna het hy, seker vir die honderdste maal, uitgewei oor sy groot obsessie: die chronometer, wat – en hier haal ek hom aan – ‘seker een van die grootste omwentelinge in die moderne seevaart’ teweeg gebring het. Volgens die horlosiemaker is die chronometer een van die ‘kernapparate’ wat uiteindelik direk, maar ook indirek, globalisering soos ons dit vandag ken, in die hand gewerk het. Kan u nou meer, Meneer die Voorsitter. ’n Paar wysertjies wat heen en weer tik. En siedaar! Globalisering. So het die buurman dit daardie aand weer oor sy geliefde chronometer gehad, en daar – soos uit die niet! – onthou ek die dag toe die vrou met die arm vol boeke hier staan. By die deur. Met die een of ander storie oor skipbreukelinge. ’n Jehova-getuie, het ek eers gedink. Maar toe nie, Meneer die Voorsitter. Toe nie!
“Hier is die boekie, as u daarna wil kyk. Die volgende oggend, die oggend ná die horlosiemaker se chronometer-relaas, het ek dit dadelik uit die boks met die plakker Nutteloos gaan haal. U sien, danksy my deeglike liassering en die stelsels wat ek hier in plek gestel het, hoef ek nooit na ’n ding te soek nie. Ek het met die boekie by my lessenaar gaan sit, daardeur geblaai.
“Daarna het ek natuurlik met die skrywer kontak gemaak. Vandag is daar op enige gegewe oomblik etlike van die boekies hier in die museum beskikbaar. Ek wil my verstout om te sê dis te danke aan my toewyding aan die onderwerp oor die laaste paar jaar dat daar vandag so ’n lewendige belangstelling in dié boekie is. Hierdie eksemplaar is egter my persoonlike eiendom. So, as u nie omgee nie, wys ek dit net vir u.
“Daar is foto’s in. ’n Magdom foto’s. En sketse. Van Skipskop is daar ook ’n handgetekende kaart, kompleet met ’n lysie wat aandui wie waar gewoon het. Dit was ’n ware vonds vir my navorsing! Goud het ek raak geboor toe ek maar gehoop het op ’n ou skulpie of twee.
“Dit was op daardie oomblik, toe ek daar in my kantoor deur die boekie sit en blaai, dat ek gedink het: Miskien kon ek tóg ’n uitstalling bou. En dán nooi ek die joernalis om die museum te besoek! Die ruimte hier in die voorportaal was, soos u weet, destyds onderbenut.
“As ek die uitstalling in die instapportaal installeer, het ek gedink, sou dit die eerste ding wees wat besoekers by hulle aankoms sien. Dit sou die trots van die museum kon word. Die kroonjuwele! En dan vloei dit sommer natuurlik oor in die skeepswrakafdeling. Die brekende golwe en die meeu se gekrys hoor ’n mens buitendien tot in die voorportaal. Die ideale klankbaan vir ’n Skipskop-uitstalling!
“Ek het ’n nuwe dokument op my rekenaar oopgemaak.
“Miskien kon ek selfs van iewers af ’n CD van daardie David Kramer-liedjie bestel, het ek gedink. Dan kon ek die Geluide van die see, soos wat die vorige museumkurator op die kasset geskryf het, soms daarmee afwissel.
“Kan u u my opgewondenheid indink? Daardie dag toe ek eensklaps meer het om te doen as net afstof en uitvee en wag op besoekers wat nooit opdaag nie. Ek het ’n projek gehad!
“Ek het begin tik. Ter voorbereiding op vandag se vergadering het ek die dokument wat ek daardie dag opgestel het, uitgedruk. Hier is dit, Meneer. Sal ek vir u voorlees?
“Projek: Skipskop-uitstalling (2012)
“BESKIKBAAR:
“Skets van stigter
“Portret van stigter se vrou
“Boek met inligting
“Ek het teruggeskuif in my stoel. Vir meer sou ek buite die grense van die museum se mure moes gaan soek. Veral as ek ’n uitstalling wou aanpak. Ek sou van iewers vandaan stukke geskik vir uitstalling moes bekom. Miskien, het ek gedink, sou iemand aan die museum ’n meubelstuk of twee kon leen. ’n Ou tafel of ’n stoel. Dalk ’n paar skulpe wat nog van Skipskop af kom. Enigiets wat tot ’n uitstalling sou kon bydra. As dit op ’n uitstalling sou neerkom.
“In daardie stadium het ek uiteraard nog nie mooi geweet hoe en wát nie. Hoe weet ’n mens waarna jy soek as jy nie weet wat jy daarmee wil maak nie? Hoe weet ’n mens wat jy wil maak as jy nie weet wat jy tot jou beskikking het nie? ’n Kernprobleem sou wees om mense te vind wat meubels of aandenkings hét, én wat bereid sou wees om dit aan die museum te leen. Mense is mos maar heilig op hulle goed, Meneer die Voorsitter.
“Ek het my opsies oorweeg. Ek kon fotostate uit boeke maak. Veral dié boek met die foto’s en sketse sou handig te pas kom, het ek gedink. Maar besoekers wil nie lees in ’n museum nie. Hulle wil kyk. Hulle wil op ’n visuele vlak sién hoe die verlede gelyk het. Ek hoef dit sekerlik nie vir Meneer te sê nie, maar vandag se mense is lui verbruikers van inligting.
“Miskien kon ek ’n advertensie in die plaaslike koerantjie plaas, het ek gedink. Daarin kon ek vra vir skenkings, of selfs tydelike lenings. Adverteer vir items vir ’n Skipskop-uitstalling.
“Ek het ’n nuwe lysie begin. Bo-aan het ek getik: Skipskop – plan tot uitvoering. En daaronder: Advertensie in Suidernuus om te vra vir skenkings of lenings.
“Maar ek is ’n vrou wat nugter is oor my probleme, Meneer die Voorsitter. Ek het besef ek sou nie net op ’n advertensie kon staatmaak nie. Daar is immers altyd die moontlikheid dat niemand op jou advertensie reageer nie.
“Verdere opsies moes bedink word. Ek moes elke moontlikheid ondersoek. Maniere bedink waarop ek die verlede betekenisvol sou kon uitbeeld sonder dat besoekers te veel hoef te lees of te dink. Dit moet vir besoekers maklik wees om ’n uitstalling te verstaan. Om ’n insiggewende museumuitstalling aanmekaar te sit en aan te bied, is ’n kuns, Meneer die Voorsitter. Dit is nou maar een ding wat nie twee is nie! Om aan mense so ’n geïnterpreteerde weergawe van die verlede te bied – klaar verteer. Dit sit nie in enigeen se broek nie!
“So. Gestel ek kry inderdaad geen antwoord op my advertensie nie, het ek gedink. Hoe beeld ek dán ’n dorp uit wat nie meer bestaan nie? Sonder inligting. Sonder voorwerpe wat die dorp en sy geskiedenis illustreer? En dít boonop sonder enige begroting!
“Ek het probeer dink aan museumuitstallings waardeur ek self in die verlede aangegryp is. Tentoonstellings wat my op my reise deur Suid-Afrika, en ook deur die wêreld, aangegryp het. Ja, Meneer die Voorsitter. Daar wás ’n tyd toe ek myself ’n wêreldreisiger kon noem. En as ’n vrou wat haar beroep ernstig opneem, loop ek nooit by ’n museum verby nie. Nie toe nie, en nie nou nie. Trouens, ek sal afdraai, letterlik uit my pad gaan, as ek weet daar is ’n museum om te besoek. Of ’n kerk. Baie kerke, veral in Europa, hoef vir museums g’n tree terug te staan nie. Soos die St. Paulus-katedraal in Londen, of die Sacré-Coeur in Parys. Maar nie net die beroemdes nie, hoor. Ek onthou byvoorbeeld nog net so goed, in ’n agterstraat van ’n woonbuurt in Buenos Aires, in Argentinië, die klein huismuseum ter ere van Carlos Gardel, vader van die tango.
“Baie museums in Suid-Afrika het natuurlik ook aangrypende uitstallings. Daar is die grotes, Meneer die Voorsitter. Die Apartheidsmuseum, die Voortrekkermonument, die Joodse Museum in Kaapstad, die Kasteel. Maar daar is ook die kleineres. Dink maar aan die Uilhuis op Nieu-Bethesda.
“Party uitstallings vergeet ’n mens gou. Ander vergeet jy nooit nie.
“Soos die Pangaman in Pretoria. Ek het die Pangaman-uitstalling as kind tydens ’n skooluitstappie gesien. Al die pad van Bloemfontein af het ons gery in die skoolbus. Watter museum was dit tog? Die Polisiemuseum, dink ek. Die Pangaman was treffend omdat hy by ons soveel vrees ingeboesem het. Die vrou daar in haar motor, haar gesig vertrek in ’n geluidlose gil. En skuins voor haar, met sy gesig na die motor gedraai sodat besoekers slegs sy rug kon sien, die groot man in die blou oorpak. Sy hand omhoog met ’n panga daarin. Nou nog, Meneer die Voorsitter, ná al die jare, as ek in die donker alleen iewers moet heen in my Uno’tjie, dan dink ek aan hom.
“Maar natuurlik sou die doel van my uitstalling