Tipe 1-diabetes
Tipe 1-diabetes kom minder algemeen as tipe 2-diabetes voor. Tipe 1-diabetes ontstaan as gevolg van ’n absolute tekort aan insulien weens skade aan die eilandjies van Langerhans in die pankreas waar insulien geproduseer word. Hierdie toestand is onomkeerbaar en tipe 1-diabete is baiekeer nie oorgewig nie. Insulieninspuitings, saam met ’n gebalanseerde dieet, is ’n belangrike deel van die behandeling. Ongekontroleerde hoë bloedglukose kan op lang termyn bydra tot skade aan die bloedvate, met die gevolglike voorkoms van hartvatsiektes, nierskade, nierversaking, diabetiese retinopatie (oogskade), neuropatie (aantasting van die senuwee-eindpunte) en amputasie van die laer ledemate weens swak bloedtoevoer en gangreen. By kinders met swak gekontroleerde tipe 1-diabetes kom ketoasidose (’n toestand wat die gevolg is van energieproduksie uit vet pleks van glukose), groeivertraging en vertraagde puberteit ook voor.
Tipe 2-diabetes
Tipe 2-diabetes is die algemeenste vorm van diabetes en daar is ’n genetiese verband, wat beteken dat die siektetoestand in families voorkom.
Die simptome en diagnose van tipe 2-diabetes word dikwels vir tot sewe jaar misgekyk hoewel die wanfunksionering van die betaselle reeds teenwoordig is. Lank voordat ’n persoon dus daarvan bewus is, kan chroniese verhoogde bloedglukose reeds bydra tot skade aan die bloedvate, met die gevolglike voorkoms van hartvatsiektes, beroerte, nierskade, nierversaking, diabetiese retinopatie (oogskade), neuropatie (aantasting van die senuwee-eindpunte) en amputasie van die laer ledemate weens swak bloedtoevoer en gangreen in later jare.
Tipe 2-diabetes hou dikwels verband met vetsug en ’n onaktiewe leefstyl, hoewel eersgenoemde nie altyd by ouer pasiënte teenwoordig is nie. Die ontstaan van tipe 2-diabetes is dikwels die metaboliese gevolg van te veel vet in die buik, spierweefsel en lewer. Hierdie vervetting, in kombinasie met hoë bloedglukose, dra by tot betaselwanfunksie, verhoogde bloeddruk, ’n tipiese bloedvetprofiel (lae HDL, verhoogde trigliseriedvlakke, verhoogde LDL) en insulienweerstandigheid. HDL, oftewel hoëdigtheidslipoproteïen, is die “goeie” cholesteroldraer en help met die skoonmaak van die are. LDL, die laedigtheidslipoproteïen, is die “slegte” cholesteroldraer wat die aarwande laat aanpak.
Met insulienweerstandigheid word die insulienproduserende betaselle van die pankreas oorgestimuleer om te veel insulien af te skei in ’n poging om die bloedglukose binne normale perke te kry. Ten spyte van die verhoogde sirkulerende insulien kom dit voor asof die liggaamselle ’n weerstand ontwikkel teen die normale werking van insulien.
Emosionele en fisieke stres kan ook ’n bydraende faktor van tipe 2-diabetes wees. Die liggaam word aan verhoogde fisieke stres blootgestel wanneer lang werkure tot erge uitputting lei. Indien maaltye in hierdie tyd oorgeslaan word, kan dit bydra tot die weerhouding van voedingstowwe vir die instandhouding van die liggaamsweefsel en moontlik ook inflammasie veroorsaak.
Verslanking, ’n gesonde leefwyse, gesonde eetgewoontes en gereelde oefening word as belangrike aspekte van die behandeling van tipe 2-diabetes beskou. Medikasie word dikwels bygevoeg ooreenkomstig die persoon se bloedwaardes. Na gelang van die aard van die betaselwanfunksie begin mense met tipe 2-diabetes deesdae baie vroeër met insulienterapie om agteruitgang op lang termyn weens die toestand te vertraag.
Waar tipe 2-diabetes vroeër as die siekte van “ouer mense” beskou is, word die toestand toenemend by kinders waargeneem en word aanbeveel dat sulke kinders na ’n spesialis verwys word.
Swangerskap-diabetes
Swangerskap-diabetes ontstaan as gevolg van hormoonveranderings tydens swangerskap. Hoewel die toestand ná die baba se geboorte gewoonlik spontaan verbeter, bestaan die moontlikheid dat vroue met swangerskap-diabetes mettertyd tipe 2-diabetes sal ontwikkel. Dit is belangrik om bloedglukose tydens swangerskap te beheer met ’n gebalanseerde maaltydplan en ook ná die baba se geboorte steeds gesonde eetgewoontes te handhaaf.
Ingekorte glukosetoleransie of prediabetes
Mense met ’n ingekorte glukosetoleransie het verhoogde bloedglukosewaardes, maar nie sodanig dat dit as diabetes gediagnoseer kan word nie. Hierdie siektetoestand staan ook as prediabetes bekend. Die behandeling van die toestand sluit in gesonde eetgewoontes, gereelde oefening en langtermyn-gewigsbeheer. Ingekorte glukosetoleransie kan verbeter, konstant bly, of in tipe 2-diabetes ontwikkel.
Sensitiwiteit vir suiker
Tydens konsultasies kom ek dikwels mense met allergieë teë by wie suiker of sukrose en verfynde koolhidrate ongemak veroorsaak. Hierdie ongemak kan wissel van skielike moegheid, hoofpyn, migraine, buikongemak, buikopsetting en winderigheid tot los stoelgange.
In die geval van ware sukrose-intoleransie is daar ’n tekort aan die ensiem sukrase, wat sukrose in glukose en fruktose moet afbreek. Die simptome van hierdie siektetoestand is onder meer diarree en opgeblaasdheid, wat veroorsaak word deur gisting en gasproduksie in die maagdermkanaal. Hierdie sensitiwiteit vir suiker hou nie verband met diabetes nie, maar lyers vind wel baat by ’n suikervrye dieet.
Wat word beskou as goed gekontroleerde diabetes?
Soos voorheen genoem, kan bloedglukosevlakke wat oor ’n lang tydperk skommel of hoog bly, die vate beskadig wat bloed aan die hart, niere, oë en senuwee-eindpunte voorsien.
Hoewel die vastende bloedglukosewaardes belangrik is, word toenemend gekyk na die bloedglukosewaardes twee uur ná ’n maaltyd.
SEMDSA gee in hul 2012-riglyne die volgende ideale vingerprikwaardes vir bloedglukose:
| Jonger diabete sonder komplikasies | Meerderheiddiabete | Ouer diabete met komplikasies | |
| Vastend | 4,0-7,0 mmol/l | 4,0-7,0 mmol/l | 5,0-8,0 mmol/l |
| Twee uur ná ete | 4,4-7,8 mmol/l | 5,0-10,0 mmol/l | < 12,0 mmol/l |
’n Gedeelte van die rooibloedsel bekend as hemoglobien word beïnvloed deur die hoeveelheid glukose wat in die bloedstroom teenwoordig is. Dit is raadsaam om gereeld die HbA1c-toets te laat doen. Soos reeds genoem, is die HbA1c ’n merker wat aandui hoe doeltreffend jou bloedglukosebeheer die voorafgaande drie maande was. Dit behoort elke ses maande herhaal te word. Dit is die ideaal om die HbA1c so laag moontlik te hou sonder om hipoglukemie te veroorsaak.
SEMDSA* gee die volgende riglyne vir HbA1c-waardes:
| Jonger diabete sonder komplikasies | Meerderheid diabete | Ouer diabete met komplikasies |
| < 6,5% | < 7,0% | < 7,5-8% |
Goue reëls vir die beheer van diabetes
•Berus daarin dat diabetes by jou gediagnoseer is.
•Verstaan wat diabetes is en wat die behandeling daarvan behels.
•Gebruik jou medikasie soos voorgeskryf en gesels met die lede van jou diabetiese versorgingspan as jy onseker voel.
•Verstaan en ken die beginsels van goeie voeding en pas dit elke dag toe.
•Hou jou bloedglukose in bedwang deur:
–’n gebalanseerde dieet volgens jou behoeftes te volg, of
–’n gebalanseerde dieet te volg, insulieninspuitings en/of diabetiese pille te gebruik soos voorgeskryf, en
–tesame met jou behandeling ook gereeld oefening te doen.
•Hou noukeurig rekord van jou bloedglukoselesings, veral indien dit baie wissel.
•Wees eerlik as jy oortree met die verkeerde eetgoed en nie die medikasie korrek gebruik nie.
•Hou jou liggaamsgewig binne 10% van die ideale gewig vir jou lengte of handhaaf ’n liggaamsmassa-indeks (LMI) – ’n aanduiding van gesonde gewig – van onder 25 kg/m2.
•Versorg jou voete gereeld. Meld dadelik indien seertjies of skaafplekke nie wil genees nie en laat ’n verantwoordelike persoon jou toonnaels knip.
•Laat jou bloeddruk gereeld die lede van toets as jy las van hoë bloeddruk het.
•Wees so aktief moontlik.