’n Held van weleer
Oom Frik du Preez vertel, man, hier op my oudag bel ’n man van ’n garage my. Meneer Du Preez, sê die man. Ons wil u graag borg met ’n bakkie.
Ek dink: A, nie sleg nie. In my speeldae was daar mos niks van sulke dinge nie. Jirder, ons moes selfs ons kouse en toks self koop.
Gaan dit my iets kos? vra ek.
Nee, Meneer, sê hy. Ons wil net ons naam by Meneer se naam op die bakkie hê.
Nee, nee, sê ek vir hom. Ek soek nie my naam op die bakkie nie. Ek’s nie ’n windgat nie.
Maar die kêrel hou vol, my naam sal op die bakkie moet staan. Later toe sê ek vir hom: Jong, dis so ’n bleddie lekker bakkie, skryf maar my naam op, maar skryf hom klein.
Ek kry toe die bakkie. Man, en hy ry lekker. Een oggend ry ek met hom dorp toe. Mafikeng toe. Ek hou daar by Mega City stil, en toe ek uitklim, sien ek uit die hoek van my oog ’n man kyk na my, en hy kom nader – ’n jongerige swart man. Hy kom staan voor my, hierdie outjie, en hy is baie vriendelik, en hy vra: Are you Mister Frik du Preez?
Ek sê vir hom: Yes, my friend. I’m Frik du Preez. How are you? Hy sê vir my: I’m fine, Mister Du Preez. It’s a honour to meet you. It’s really a big honour.
Thank you very much, my friend, sê ek en ons skud hand, en toe ek so wegstap, dink ek: Rugby is darem ’n wonderlike ding. Ek het in ’71 al uitgetree en hier weet ’n swart outjie op Mafikeng van my. Ek draai om en stap terug na hom toe. Ook maar ydel, sien. Ek vra vir hom: My friend, are you a big fan of rugby? How do you know I’m Frik du Preez?
Hy kyk so na my, daai mannetjie, en hy glimlag, en hy leun so half terug, en hy sê: I read it on your bakkie.
Fanie
Fanie is nou ’n ateïs – ’n ateïs en ’n evolusionis. Of dis hoe hy homself op sy Facebook-blad beskryf.
Ek het jare laas met Fanie gesels, maar ek lees soms wat hy op Facebook skryf. Ons is al lank Facebook-vriende. Ons was saam op skool in die jare sewentig, hoewel ons tóé nie juis vriende was nie.
Ons was ook saam in die Sondagskool, ek en hy. Iewers het ek ’n foto van ons katkisasieklas wat geneem is die dag toe ons in die kerk aangeneem en voorgestel is. Trots staan ons daar saam met Dominee op die moederkerk se trappe.
Nou glo Fanie aan Charles Darwin eerder as aan God. Hy glo alles in die heelal is die gevolg van evolusie en natuurlike seleksie, soos Darwin dit beskryf het.
Op sy Facebook-blad is ’n foto’tjie van Darwin met sy baard.
Ek weet nie of Fanie Darwin se boeke gelees het nie, maar dit lyk wel of hy al van Richard Dawkins se boeke gelees het. The God Delusion. The Selfish Gene. Dawkins is omtrent die enigste skrywer na wie Fanie verwys wanneer hy op Facebook oor sy ateïsme skryf.
Fanie glo Dawkins, so wil dit soms vir my lyk, nes hy eens op ’n tyd vir Dominee geglo het. Toegewyd. Met oorgawe.
Fanie is kwaad. Dit blyk oor en oor uit wat hy op Facebook skryf. Hy is kwaad vir die Nasionale Party. Hy is kwaad vir Dominee. Hy is kwaad vir die kerk. Ons is mislei, sê hy. Hoe kon die kerk gesê het apartheid is nie sonde nie?
Hoe kan mense steeds glo alles wat in die Bybel staan, is letterlik waar? vra hy graag. Hoe kon ’n slang met Eva in die Paradys gesels het? Hoe kon Noag al die diere in die ark gekry het? En Jesus se maagdelike geboorte? Belaglik!
Ek het al met Fanie op Facebook probeer redeneer, maar dis moeilik om met Fanie te redeneer, want dit is asof dit nie met jóú is wat hy praat nie. Hy praat met iemand wat nie jy is nie, en daardie persoon is Die Christen.
Soms laat Fanie jou voel asof dit jy persoonlik is wat Galileo in die vyftiende eeu bespot het toe hy gesê het die aarde is nie die middelpunt van die heelal nie. Dit is ook jy, Die Christen, wat mites in kinders op skool se koppe wil indwing. Dis ook jy wat glo ’n pastoor met ’n pienk das kan ’n tante tydens ’n opwekkingsdiens in ’n tent op Stilfontein van kanker genees.
Mense sê dikwels lelike dinge vir mekaar op Fanie se Facebook-blad: sowel ateïste as Christene. Fanie is self ook nie altyd baie verdraagsaam nie. Hy het al gedreig om mense van sy blad af te gooi. Dit is asof alle Christene vir Fanie fundamentaliste is.
Jy kan hom probeer vertel dat jy as ’n Christen ook nie meer glo alles in die Bybel is letterlik waar nie, maar dit beteken nie vir jou God bestaan nie. Jy kan vir Fanie probeer sê daar is iets heiligs in twyfel, maar hy stel nie regtig daarin belang nie.
Eintlik wens ek ek en Fanie kan mekaar iewers ontmoet en gesels, man tot man, mens tot mens. Dis nou as hy my nie voor dan op Facebook unfriend nie.
Huisbesoek
Iewers tussen die tweede en die derde beker koffie stol die woorde in Marius se mond. Hy lig sy hand en vee oor sy oë.
Ons sit by ’n tafeltjie in Café Grace. Hy bly ’n hele ruk stil en druk en druk aan die suikersakkie in sy hand.
“Ek kry oor en oor dieselfde nagmerrie.” Hy kyk vlugtig na my. “Ek droom ek staan op die preekstoel en terwyl ek preek, begin my tande uitval – een vir een. Later begin my tong sleep en my stem raak al hoe sagter, en hoe harder ek wil praat, hoe meer val my tande uit. Totdat ek later tjoepstil is. Magteloos.”
Marius is al vir sestien jaar ’n NG predikant. Ons het op Facebook met mekaar begin gesels en ontdek ons woon minder as twintig kilometer van mekaar af. Dit is die eerste keer dat ons mekaar in lewende lywe ontmoet.
“Ek weet nie meer wat mense van ’n predikant wil hê nie.” Hy druk weer aan die sakkie suiker. “Soms dink ek hulle soek net ’n pel – ’n pel wat hulle laat goed voel oor hulself. Baie wil ook hê jy moenie meer huisbesoek by hulle doen nie. Jy ontmoet hulle in ’n koffieshop.
“Party stuur vir jou ’n SMS. Bid asseblief vir my, Dominee. Wat doen jy dan?” Hy sit die sakkie suiker neer. “Jy kan baie van hulle ook niks meer leer nie; almal het Google. Een ouderling, ’n moeilike oubaas, bel my nou die aand: ‘Dominee, jy’t vandag op die kansel gesê Damaskus is in die huidige Iran. Ek’t op Google gaan kyk: Damaskus is in Sirië.’” Hy bly ’n ruk stil. “Dis dieselfde oubaas wat reguit vir my gesê het: ‘Jy kan oor enigiets preek, Dominee, behalwe oor homoseksualiteit en Belhar. Anders werk ons jou hier uit.’ Fok.”
Hy glimlag flouerig. “Jammer, daar sê ek dit: fok.”
“Fok,” herhaal ek om hom beter te laat voel.
Hy neem ’n sluk van sy koffie. “Jy’t gesê jy’s op antidepressante?” Hy kyk oor sy beker na my. “Watter?”
“Lorien.”
“Ek’s op Venlor. Was eers op Wellbutrin.”
“Ek was ook al op Wellbutrin.”
Hy sit die beker weer neer. “Dalk is ek net uitgebrand. Kort-kort sit ’n vrou voor jou: ‘My man drink, Dominee.’ ‘My man verneuk my, Dominee.’ Anderdag sê ’n vrou vir my: ‘My man slaan my, Dominee’. Voor ek kan keer, vra ek vir haar: ‘Hoe hard slaan hy jou, Mevrou?’”
Hy sit weer die beker neer en vat na die voosgevatte pakkie suiker. “Ek sit eergister in die hospitaal by ’n vrou. Kanker. ‘O, die pyn, die pyn,’ kla sy terwyl sy my smeek: ‘Dominee, praat met God, sê vir Hom Hy moet my kom haal.’ Ek bid vir haar, toe staan ek op en stap na die kraamsaal waar ’n ander gemeentelid haar pasgebore babatjie vashou, en vir my sê: ‘Kyk sy ou toontjies, Dominee. Is dit nie te cute nie?’” Hy bly weer ’n ruk stil. “Toe begin ek huil.