“Maar verkoop jy nie jou werk in jou eie kunsplek nie?” wil Berna weet. “Dis mos meer gespesialiseerd.”
“Juis, en daarom loop baie Rensdallers wye draaie sodat iemand hulle tog nie dalk daar sien ingaan nie. Jy moet hierdie mense uit die grond uit opvoed vir kuns. Begin by hulle broodmandjies,” besluit sy, en tik op haar eie maag wat iewers onder die klere wegskuil.
Berna het nie lus vir ’n kragmeting met woorde nie. Daarvan het sy genoeg in haar lewe gehad, tot pas voor haar vertrek nog met Julia Joubert. Die minagting wat die meisie het vir hierdie gebakwinkel en vir die vroue wat hulle met sulke dinge ophou, is in elk geval opsigtelik. “Kom maar liewers self na die vergadering vanaand,” nooi sy. “Daar sal ’n bestuur gekies word, en hulle sal besluit wat hier moet kom of nie moet kom nie.”
“O nee, my gesig sien jy nie hier nie.”
Jou gesig sien ek in elk geval nie, dink Berna misnoeg; net ’n bleek maskertjie wat jou ware self bedek. Maar, nou ja, van maskers is geen mens vry te spreek nie. Sy probeer dus geduldig wees. “Hoekom nie? Niemand sal jou vereenselwig met die breë, bakkende tantes nie. Trouens, die meeste van hulle, breed of smal, pas glad nie by die stereotipiese beeld nie. Hulle lyk maar soos ek en jy.” Die laaste ’n bietjie moedswillig.
“Dink jy ek sal vir miesies De Vries die genoegdoening gee om my uit te werp?” vra Nerida Nel nydig. “Sy probeer mos haar bes om tussen my en haar seun in te kom. Ek hoor dan glad hulle soek self vir hom vrou.” Sy bekyk Berna op en af met ’n blik wat alles moet sê wat uitgelaat is.
“Dan het jy ook die storie gehoor,” sê Berna met ’n glimlag wat, so hoop sy, nie siekerig lyk nie. “En dan is dit seker tyd dat ek jou ook gerusstel, soos ek jou liewe vriend Roux gerusgestel het. Ek het nie kom man soek nie. Ek kon een in die stad gekry het … my baas self, ryk en aantreklik en jonk … as ek hom wou gehad het.” Smeer dit op jou brood, juffrou Nel. Jy hoef nie te weet dat my ryk jong baas ’n loslyf en manipuleerder is nie.
“Wys my die weduwee wat nie man soek nie,” daag die ander meisie. Haar pupille is uitermate groot en die irisse vreemd kleurloos. Vroetelend steek sy ’n sigaret aan.
“Hier staan een,” sê Berna, en druk haar wysvinger teen haar bors … wat, so merk sy tot haar genoegdoening, heelwat voller as dié van juffrou Nel is. “En kan ons nou persoonlike sake uitlos en oorgaan na besigheid? Kom jy vanaand, of nie?”
“Ek sê jou, ek gaan nie die skynheilige ou feeks kans gee om my te verneder nie. Dis omdat sy self agter die deur staan … al die reëls van owerspel ken …” Dan bedink die meisie haar, asof sy bang is dat Berna sal gaan klik.
Maar dis gesê, en die uitlating tref Berna met ’n skok. Wat op aarde moet dit beteken? Vele dingetjies skiet haar meteens te binne, vrae, ontbrekende antwoorde. Sy werp dit van haar af nadat Nerida Nel weg is. As Lammie ’n verlede het, het dit niks met haar te doen nie. Die vrou is goed vir haar en haar kinders. Tog bly die lastige gevoel dat sy iets miskyk, iets eenvoudigs, wat al die leemtes moet opvul en die rafelrande saamtrek.
En asof dit verband hou, kom laas nag se gebeure weer sterker na vore. Gebeure? Daar was immers geen gebeure nie, dit was hoogstens ’n verwarde naggevoel. En in die nag is mens se gedagtes en gevoelens nie logies nie, eintlik nikswerd. Dit besef jy sodra die eerste lig alles tot die werklikheid terugroep.
Dit word ’n lang dag, maar Berna is hoogs tevrede toe sy en Lammie teen tienuur die aand tuiskom. Dawie het gebly om ’n oog oor die kinders te hou. “Ek het hulle maar in die bed gaan sit toe hulle te vaak word,” vertel hy met die trots van ’n Armstrong wat die eerste tree op die maan gegee het. “Mientjie het dadelik geslaap, maar Ronnie wou nog weet wat die verskil is tussen ’n beroerte-aanval en ’n beroemde aanval.”
“Dis oor ons vanmôre met brekfis gesels het oor ou tante Roos se beroerte,” onthou Lammie, en sy begin vir Dawie met kleur en geur vertel van die geslaagde vergadering en die algemene entoesiasme wat heers oor die nuwe Koskas.
Dis nogal ’n idee, dink Berna terwyl sy agter die rekenaar inskuif om al die gegewens te verwerk en te stoor. Hulle kan die plek noem: Nuwe Koskas. Of nee wat, na ’n tydjie sal dit tog maar weer afgekort word na Koskas. So speel sy met gedagtes en idees, haar brein te aktief om los te knoop sodat sy kan gaan slaap.
Dis Lammie wat haar met ’n koppie kookmelk kom bederf en bed toe jaag. “Mens kan nie alles in een dag doen nie,” vermaan sy ernstig. Sy en Dawie is eindelik uitgesels, en sy kan nie anders nie as om na te dink oor die harmonie tussen die twee nie. Dis waar, hulle kritiseer mekaar onvermoeid, maar sonder angel of werklike kwade bedoelings. Lammie en Dawie is lief vir mekaar, en dis die hele storie. As Nerida Nel net nie daardie kwaadwillige opmerking gemaak het nie.
Toe Berna in haar buitewoonstel kom, staan sy na die slapende tweeling en kyk. Dit behoort haar met vreugde te vul om die tweetjies so pragtig slapend daar te sien lê, snoesig en rosig, elk in ’n eie smal bedjie aan weerskante van hare in die ruim kamer. Dit is egter dieselfde onrus van verlede nag wat aan haar knaag sonder dat sy dit kan verklaar. Sy staan doodstil op die ovaal, roomkleurige los mat, terwyl sy haar gedagtes en gewaarwordinge probeer uitsorteer. Sy hou nie van onverwerkte gegewens nie, veral nie as dit jou gemoedsrus en doeltreffendheid aan bande lê nie.
Sy kyk in die slaapvertrek rond. Venster, dak, mure; niks besonders nie. Vloer … die mat onder haar voete. Dan sien sy dit, reg tussen haar skoenpunte: die ronde silindertjie sigaretas. Sy is self nie ’n roker nie, maar probeer uitwerk wat daar moet gebeur alvorens die as op so ’n manier val. Die roker moet ingedagte gewees het. Hy het vergeet om te teug of om die aspuntjie af te tik, sodat dit gegroei en gegroei het tot ’n silindertjie en ongesiens afgeval het. Daarna het hy in sy spore omgedraai en uitgestap (of uitgesluip, liewer?). Indien hy vorentoe getree het, sou hy die as waarskynlik vertrap het.
Wie die roker ook al was, hy het nie kwade bedoelings gehad nie; altans, nie voorlopig nie. Maar sê nou hy het, dalk onbedoeld, die plek met sy argeloos hangende sigaret aan die brand gesteek? Hy het na die slapende kinders gestaan en kyk, soos wat sy nou doen. Dalk is hy nog iewers buite, dalk kruip hy hier in die slaapvertrek weg. Growwe hoendervleis slaan oor Berna se arms uit, sodat sy haar moet omhels om die onaangename sensasie te verlig. Haar vel voel soos skuurpapier waar sy daaroor vryf.
Verlede nag se gewaarwording is meteens swaar in haar kop, in haar geheue, deur haar hele wese. Was dit sigaretrook wat haar uit haar diep slaap opgetrek het? Oorhaastig, met rukkende bewegings, lig sy die afhangende beddegoed om onder die drie beddens te loer. Haar eie is ’n dubbelbed, en sy kon nie protesteer en sê hoe eindeloos groot en leeg ’n dubbelbed teen voordagmôre kan word nie. Dis al wat Dawie en Lammie nog te spare gehad het, en dit bied sommer ’n geleentheid aan kleine lyfies om snags by haar in te klouter.
Sy deursoek elke hoekie wat moontlik ’n booswig kan verberg, maar vind tot haar bewerige verligting niks. Die kamerdeur kan nie sluit nie, tensy dit ’n nuwe slot kry, wat bra onnodig was. Maar Dawie het vir haar ’n grendel aan die binnekant laat aanbring, wat sy snags kan toeskuif. Nie dat toesluit hoegenaamd op Rensdal nodig is nie, het hulle haar verseker. Die deur was dus natuurlik ongesluit nadat Dawie die kinders vroeër vanaand in die bed kom sit het. Van nou af sal sy die grendel deurentyd ophou en die ander buitedeur, wat wel kan sluit, gebruik wanneer sy die woonstel verlaat. Die twee vertrekke is met ’n middeldeur verbind.
Van aan die slaap raak, is daar natuurlik geen sprake nie, en dit word ’n gewoonte. Berna lê uur na uur wakker. Verwarde indrukke van die skrik van laas nag en vanaand, asook van die dag se knaende bedrywigheid, Nerida Nel se besoek en die vergadering, marsjeer soos afkopspoke deur haar gemoed.
Niemand in hierdie huis rook nie, keer die sirkelgedagte maar weer terug. Dit was ook nie die stink dampreuk van ’n zol of goedkoop sigaret, wat mens met ’n gewone rondloper sou assosieer nie. Wie ken sy wat rook, en wat genoeg belang sal stel in haar en haar kinders, om hier te kom rondsnuffel? Nerida het vandag gerook. Of Roux rook, weet sy nie. Christiaan Hartogh rook, en die firma se