Die onvergeetlike foto: ’n verskrikte man kyk direk in die kamera deur ’n bril wat wit kolle lig onder sy oë gooi. Dis Eddie, al lyk dit nie soos hy nie. Daar is geen sweem van die urbaniteit, die humor, die wellewendheid nie. Net vrees.
Die rebelle het hom ’n ruk aangehou, en hom toe vermoor.
Professor Bruwer het laatmiddag op 13 Maart 1967 ’n vlug in Port Elizabeth gehaal Oos-Londen toe. Die vliegtuig – die Rietbok – het in stormweer in die see neergestort, en al die passasiers is dood.
Dié twee manne sou my in Londen, en in al die jare daarna, deurentyd bybly.
Die swaelstertmanel
Die dag nadat die sekretaris van buitelandse sake my ingelig het dat ek Londen toe verplaas word, is daar ’n ligte kloppie aan my kantoordeur, en – liewe hemel! – meneer Fourie se gesig verskyn in mý lewe! Hy’s dan een van die heel groot grootkoppe! Waarvoor sou hy by mý kom aanklop? Ek spring orent.
“Geluk,” sê meneer Fourie, “jy kan lekker voel dat jy die plum job in die Diens kry. Dis ’n veertjie in jou hoed!”
“Dankie, Meneer …” Dis al wat ek kan uitkry, want ek kan aan niks anders dink om vir dié belangrike man te sê nie. Boonop voel ek self nie Londen is eintlik die plum job nie. Ek sou baie liewer Parys of Rome wou gehad het. Maar ek dink nie nóú is die plek of tyd om dit te sê nie.
“Hoe lank —”, begin meneer Fourie, maar uit verbouereerdheid begin my mond praat voordat my ore klaar geluister het.
“Nou maar so ’n jaar en ’n half, Meneer, ek —”
“Nee, man, ek bedoel van kop tot voetsole. Voete en duime.”
Ek voel my gesig warm word. “O, ekskuus Meneer, so omtrent vyf voet agt … en amper ’n half. Vyf voet agt en ’n half.”
“Perfek!” glimlag meneer Fourie. “Kom sien my môreoggend halfagt. Jy weet mos waar my kantoor is. Net daar naby die minister s’n. Sien jou môre.”
Ek weet waar dit is, ja. Ek het dié kordate kokkedoor al dikwels daar sien uitstap na die minister se kant toe, of haastig by die minister uitkom met ’n papier in die hand.
Meneer Fourie is skaars weg toe steek my grootbaas Boy Viljoen sy kop by my deur in.
“My magtag, mannetjie, lyk my jy’t ge-arrive! Selfs die adjunksekretaris kom bring hulde aan jou! Wat wou hy hê?”
“Ek weet nie, meneer Viljoen, maar hy gaan my môre sê.”
“Wat dit ook al is, jy moet maar kyk of jy dit kan doen. Brand Fourie is ’n ou wat jy aan jou kant wil hê. Definitief nie téén jou nie!”
Die volgende oggend halfagt, terwyl die gange nog stil is, klop ek aan meneer Fourie se deur en stap huiwerend in. Hy staan op van agter sy lessenaar, kyk my vriendelik genoeg maar vorsend in die oë om my ongemaklik te laat voel, groet my met die hand, en sê: “Kom sit.” Op ’n rusbank staan ’n groot bruin reistas met die deksel oopgeslaan. Binne lyk dit swarterig en ek kan nie raai wat daarin is nie.
“Nou ja, weer eens geluk! Dis ’n pos waar jy jou merk kan maak. Ek was ook daar gestasioneer, ná Berlyn, en as jy goeie werk in Londen doen, maak dit baie deure vir jou oop.”
“Berlyn?! Was Meneer in Berlyn?” In Suidwes het ek by my ouers se Duitse vriende baie oor Berlyn gehoor, daardie wonderlike stad wat later in die oorlog so totaal vernietig is.
“Ja, ek was daar toe Hitler sy opgang gemaak het, en ek was daar toe die oorlog uitbreek. Ons moes letterlik vlug – ontruim word Holland toe, en daarvandaan af Engeland toe. Skaars kans gehad om ons goed in te pak. Soos daai koffer wat jy daar sien staan.”
Ek kyk na die groot swaar leertas met sy koperknippie in die middel en die twee leerbande wat aan die voorkant met gespes vasgebind word, behalwe dat die een gespe vermis is.
“Jy weet seker dat jy spesiale klere in Londen gaan nodig kry?”
“Meneer?”
“Die werk wat jy moet doen, het baie meer seremoniële pligte as meeste van die ander poste. Jy sal dikwels na die Commonwealth Relations Office toe moet gaan, en na Westminster Abbey en die paleis en sulke plekke. En jy sal formele geleenthede soos Ascot moet bywoon waar jy manel en pluiskeil en handskoene en sulke goed moet dra, en ook minder formele geleenthede waar jy net pin-stripe trousers en short black jacket moet dra, en dalk ’n bowler. Alles hels duur.”
En ek het juis net een pak klere wat ek elke dag dra, dink ek. Ek wou ’n tweede koop voordat ek Londen toe vertrek, maar met my maandelikse salaris van twee-en-dertig pond tien sjielings (voor belasting) is die kanse nul. En nou’t ek boonop by mnr Boy Viljoen gehoor: Londen is een van die poste waar die buitelandse dienstoelae te klein is – die manne daar kan nie die mas opkom nie.
Meneer Fourie wag nie op my nie. “Ek het vir jou ’n oplossing. In hierdie koffer is ’n volledige uitrusting van álles wat jy ooit gaan nodig kry. Dis ook van die beste materiaal en die beste snit; dis voor die oorlog in Berlyn gemaak deur een van die heel beste snyers, een na wie al die diplomate altyd gegaan het. Dit lyk my jy’t omtrent my lyf. Pas aan, en as dit reg is vir jou, sal ek jou die lot laat kry vir twintig pond. Dit sal jou ’n fortuin spaar!”
Ek sit nog en wonder wat om te doen of sê, toe’s meneer Fourie op die been. Hy haal ’n swart baadjie uit die oop koffer en hou dit soos ’n stiervegter oopkant na my toe uit. Ek staan op, trek my eie baadjie selfbewus uit, en steek my arms in die baadjie. Dit sit lekker, al voel dit ’n bietjie swaar.
“Dis suiwer wol,” sê meneer Fourie. “Beter kry jy nie. Knoop toe voor. ’n Diplomaat se baadjie moet altyd toegeknoop wees. Daar’s hy! Ja-nee, hy sit reg! Perfek, eintlik. Wat sê jy?”
“Ja, perfek, Meneer. Ek weet net nie —”
“Probeer gou hierdie morning coat,” sê hy asof ek glad nie begin praat het nie, en ek moet weer die een baadjie uittrek en ’n ander aantrek in hierdie bisarre ritueel in die adjunksekretaris se kantoor. En dan nóg ’n baadjie, ’n lange met pante wat lyk soos ’n kriek se stert.
“Dis nou weer ’n aandmanel,” sê meneer Fourie. “Jy sal my nie glo nie, maar ek het hierdie ding aangehad toe ek een aand saam met Hermann Goering was. Jy weet mos, hy sou Hitler se opvolger gewees het as hy nie drooggemaak het nie. Nou gaan ek jou iets vertel wat niemand weet nie. Daardie aand sê Goering skielik vir my: ‘En hoe gaan dit met die Boertjie hier in Duitsland?’ Op Afrikaans! Ja, sy pa was Duitse goewerneur in Suidwes, en as kind was Goering daar en het hy bietjie Afrikaans leer praat!” Hy kyk my met opgehewe wenkbroue aan asof hy ’n respons verwag, maar al wat by my opkom is “Jislaaik, Meneer”, en ek weet sommer dit is nie heeltemal vanpas nie.
Meneer Fourie kyk na die baadjie en vat-vat aan my skouers. “Nee, lyk my hulle is almal nommerpas,” sê hy.
“Meneer, ek weet net nie —”
“Toemaar, dis eenvoudig. Daardie manelbaadjie is morning dress, soos jy Ascot toe sal dra. Die ander een is jou aandmanel. Albei dra jy met pin-stripe trousers, en as jy kan, met kunsleerskoene – daai blinkes, jy weet mos. Kanse is goed dat jy na ’n Commonwealth Ball by Buckingham-paleis genooi sal word, dan moet jy hierdie aanduitrusting dra. En as jy graag met prinses Margaret wil dans, onthou – jy moet voor die tyd die koningin se seremoniële sekretaris vra, en as hy dink dis jou beurt sal hy jou naam op ’n lysie sit en dan kan jy een keer om die vloer met haar ’n draai gooi. Jy moet net nie die fout maak om haar styf te probeer vashou nie, dan skop hulle ons dalk uit die Commonwealth uit.”
“Ek sal onthou, Meneer. Maar ek weet net nie waar ek nou twintig pond in die hande gaan kry nie … Ek …”
“Toemaar, dis nie ’n probleem nie. Ek sal reël dat die departement ’n pond ’n maand van jou salaris aftrek, as jy saamstem, dan’s dit binne twintig maande verby. Eintlik een-en-twintig, want ek sal die koffer vir ’n pond bygooi.”