Toe my verplasing uiteindelik kom, was ek verheug om te hoor Eddie Dunn en sy vrou gaan medepassasiers wees op die Stirling Castle wanneer ons op 23 Augustus 1959 Engeland toe vertrek. Eddie was via Engeland op pad na een of ander buitelandse sending waar Spaans gepraat word. Op die dokke in Kaapstad loop ek toe boonop ’n ander bekende uit my verlede raak: professor Bruwer, skrywer oor Suider-Afrika se swart stamme en my volkekunde-dosent toe ek pas na matriek ’n jaar of wat op Stellenbosch was. Ek het op universiteit altyd aan sy lippe gehang, en het uitgesien na die geleentheid om lank en lekker met hom te gesels gedurende twee hele weke op see.
Op die dokke koop ek Die Suiderland, en toe ek die voorbladberig sien, koop ek sommer nog twee. “BRITTE GEBELGD OOR SA-GESANT”, skreeu die voorblad. Die koerant se Londense korrespondent sê dit gons in Whitehall oor dr Verwoerd se aanstelling van dr AJR van Rhijn as die nuwe gesant in Londen. Hulle meen die Suid-Afrikaanse eerste minister behandel Brittanje met minagting. Om ’n bejaarde, uitgediende politikus wat nie meer goed genoeg vir die kabinet is nie in die Unie se allerbelangrikste diplomatieke amp te plaas, is gewoon ’n belediging vir Haar Majesteit en haar regering. Dis bereken om die boodskap oor te dra dat Suid-Afrika geen erg het aan die gewaande intieme band met Brittanje en die Statebond nie. En, word daar gesê, die nuwe gesant het in Duitsland gestudeer, praat glo Duits stukke beter as Engels, en was sterk gekant teen Suid-Afrika se deelname aan die Tweede Wêreldoorlog. Dis verbluffend dat die Britse regering en die paleis ingestem het tot dié benoeming, want kort tevore het Nederland geweier om ’n nuwe Suid-Afrikaanse ambassadeur te aanvaar omdat hy Duitsland gedurende die oorlog goedgesind was.
My hart sink, want dr Van Rhijn gaan my baas wees in Londen. Ek gaan ten nouste met hom saamwerk van die dag dat hy – ’n maand later as ek – voet aan wal sit. Ek het al gehoor ’n privaat sekretaris is iemand wat álles vir sy baas en sommer die baas se vrou en kinders en familie en vriende moet doen. Tydens die bootvaart lees ek die berig herhaaldelik deur. Hoe nou gemaak? Ek het werklik nie lus om by goed soos Jodehaat en die nyd tussen Engelsman en Duitser betrokke te raak nie.
Eddie Dunn sus my: “Don’t get carried away about these little things, Nasie. It all comes out in the wash.”
Ek gryp die geleentheid aan.
“Eddie, help me please! How would you set about the job I’ve been given?”
So begin ’n lang en kosbare gesprek. Behalwe dat ek en Eddie op die boot die dubbelspelkampioene in die tafeltenniskompetisie word, sit ons ure en gesels terwyl ons vrouens hulle elders doenig hou – Sarie in ons kajuit besig om op te gooi, want sy was ’n hele ent swanger, oggendsiek, én seesiek. Soos ’n welwillende oom probeer Eddie my touwys maak in die weë van ons diplomatieke diens, en van wat in my nuwe werk van my verwag gaan word. Hy vertel my baie van hoe moeilik die verhouding tussen beroepsdiplomate en politieke aanstellings soos dr Van Rhijn kan wees. En van die sinisme wat ’n posvereiste by die diplomaat is.
“Diplomacy, somebody once said – misquoting Von Clausewitz – is the continuation of war by other means. Don’t be bluffed by the pomp and ceremony and the old-world decorum. As a diplomat you are hell-bent on getting your country’s interest served, en vir ons Rooinekke in die Diens word dit nou by die dag moeiliker. Ons tel glad nie meer nie, en die Broeders is maar suspicious oor ons. Maar ’n outjie soos jy, you’ve got it made, even if you aren’t really an establishment type. As for the likes of me, we keep our heads down and make the best of whatever competitive advantage we’ve got – in my case, my Spanish connections.”
“Why must you keep your heads down?”
“Because we’re different, Boetie. Anders. We are hostages to history. Die Broeders is nie baie … hoe sê mens … verdraagsaam oor mense wat nie soos hulle is nie. Fortunately, it is possible to be ‘anders’ and to hang in there, like me. Maybe, who knows, like you too. Just don’t be too anders, my young friend.”
Ek nooi professor Bruwer om te kom saamgesels. Die bonkige, ernstige ou man met die heserige stem vertel ons lank en in groot besonderhede, asof ons studente is, hoedat die vasteland van Afrika allermins homogeen swart is – dis talryke swart volkere wat deur kolonialisasie in onnatuurlike groeperings ingedwing is. Dáárvan kan net moeilikheid kom. Suid-Afrika het nou, met dr Verwoerd aan die stuur, die geleentheid om te bou op wat basies reeds dáár is en nie die pad te volg van olie en water te probeer meng nie.
Eddie Dunn toon heeltyd hoflike belangstelling teenoor die professor, maar sê nie veel nie. Wat hy wel sê of vra, is dikwels effens tergend, maar die professor gaan onverstoord voort. Ek kan nie veel bydra nie, want ten spyte van my jaar in sy klasse voel ek steeds onkundig oor dié dinge. Professor Bruwer kom agter dat hy ons nie na wense oorgehaal kry nie. Hy begin ook lig spottend praat.
“Julle mense wat veronderstel is om ons land in die wêreld daar buite te verteenwoordig behoort darem wragtag meer te weet oor julle eie landgenote! Glo my gerus maar – dís waaroor die politiek van nou af sal gaan: ras, en die verhoudinge tussen die rasse. Ruimtelike ordening! Ek dink ons enigste hoop lê daarin dat ons die volkstrots van elke stam ontwikkel, dan kan ons hulle aanmoedig om hulle eie politiek te bedryf. Anders gaan ons onder.”
Eddie het stilweg hieroor geglimlag, en nie geantwoord nie. Maar daardie laaste oggend in Southampton, terwyl die skip vasmeer, staan ek en hy eenkant vir ’n afskeidsgeselsie. Ons het professor Bruwer reeds gegroet, en omdat Eddie en sy vrou deur vriende ingewag word terwyl ek en Sarie die trein Londen toe moet haal, moet ons ook nou totsiens sê. Ons het geheg geraak aan die ouer egpaar – albei seker oor die veertig – en beloftes is reeds uitgeruil van mekaar vorentoe weer sien.
“Is jy toe bekeer?” vra Eddie Dunn my met ’n skewe glimlaggie.
“Ek … ek dink nie so nie, Eddie. Om eerlik te wees, ek is eintlik maar ’n bietjie deurmekaar oor alles. Ek dink nie ek verstaan die hele ding behoorlik nie. Al die goed oor Suid-Afrika se swart stamme en koninkryke is fassinerend, maar dis vir my so al asof dit nie is waaroor die politiek nou gaan nie.”
“Quite perceptive, young fellow,” sê my kollega. “Dis definitief nie waaroor dit nou gaan nie. Ek dink jy sal dit gou in Londen uitvind. You’ll discover that nobody in Britain can afford to show any sympathy with the things your professor friend has been trying to tell us.”
Dan tuur Eddie Dunn in die verte en sê gewigtig: “It’s going to be hard, my young friend. We’re entering a period when it’s not going to be all fun to be a South African diplomat. I’m okay, I’m getting on. But it’s going to be a lot tougher for you, you know. You’re young, you’re ambitious, you’re an Afrikaner – but you don’t strike me as having all the credentials to succeed in the eyes of your masters in the Union Buildings, at least not yet. And at a personal level I’m not sure I want you to have them. Anyway, London’s going to be a rough ride, but an interesting one. Good luck!”
Van toe af het ek nog meer van ’n spesiale gevoel teenoor Eddie Dunn gehad, en volle vertroue dat hy my nie teenoor die base sou ontmasker as ’n “onbekeerde” nie. Maar ek moenie hier en nou te veel maak van my bedenkinge van destyds nie, want ek was werklik maar ’n snotkop. Daar was eerlikwaar nog lank nie juis intellektuele wroeging by my nie. Ek was te jonk, te naïef, te oppervlakkig, maar darem nie té vatbaar vir my gerespekteerde professor se prediking nie.
Ek sou nóg vir Eddie Dunn nóg vir professor Bruwer ooit weer sien. Ek het iewers ’n foto van my en Eddie met ons spaantjies in ons hande toe ons die prys vir die groot tafeltennistriomf op die wye oseaan ontvang. Ek het nóg ’n foto, een wat in my geheue ingeprent is. Dis ’n dowwe afbeelding van Eddie wat op die voorblaaie van koerante wêreldwyd was toe ’n linkse rebellegroep in El Salvador hom in November 1979 ontvoer. Ek kan die besonderhede nie meer mooi onthou nie, en ek soek ’n tyd lank al vergeefs na antwoorde op al die vrae wat my nou pla.
Hoekom het hulle juis die Suid-Afrikaanse ambassadeur ontvoer? Ons het tog nie eintlik iets met Latyns-Amerikaanse politiek te make nie? Hoekom juis so ’n sagmoedige, onskadelike, wyse, liewe mens? Wat wil hulle van ons hê,