'n Klein lewe. Wilna Adriaanse

is, haal sy hulle groot atlas uit en kyk na die kaart van Afrika. Dis ’n groot stuk lug wat toegemaak is.

      Juffrou sê hulle mag nie politiek in die klas praat nie, maar die oggend nadat die Amerikaners op die maan geland het, mag hulle ’n rukkie lank in die klas daaroor praat. Toe een van die kinders in die klas egter vertel dat haar ouer suster sê in Amerika het ’n groep vroue hulle bra’s verbrand, het die juffrou hulle ergerlik stilgemaak en gesê dis sommer nonsens.

      Nou kyk sy saans na die maan en sy verbeel haar dit lyk nie meer dieselfde nie.

      Die eerste teruggaan na die Grootrivier is toe nie om te gaan kuier nie, maar om begrafnis te gaan hou. Haar ouma het onverwags aan ’n beroerte gesterf. Die Saterdagmiddag toe hulle met die nuus bel, was daar ’n Tupperware-partytjie by hulle huis aan die gang en haar pa was rugby toe. Haar ma moes haar vriendinne nooi en ’n vrou het met ’n kar vol plastiekbakke daar aangekom en so tussen koffie en eetgoed verduidelik waarvoor ’n mens alles die bakke kan gebruik. Sy het nog nooit haar ma so sien huil nie, nie eers toe hulle getrek het nie. Haar broers was ook nie by die huis nie en iemand het met haar op en af in die straat gaan stap, terwyl sy net by haar ma wou wees. Sy weet nie waarom mense dit doen nie, want sy onthou die dag langs die rivier is hulle kinders ook in ’n kar gelaai en dorp toe geneem, terwyl sy by haar ma wou wees.

      Hulle trek net na middernag by die huis weg. Haar pa het vir hulle met komberse en kussings ’n bed agter in die kar gemaak, maar sy raak nie dadelik aan die slaap nie. Hulle praat en vroetel nie soos altyd wanneer hulle met vakansie vertrek nie. Dit is doodstil in die kar en sy sien haar ma sit met toe oë.

      Sy moes deur die nag aan die slaap geraak het, want toe sy wakker word, is die wêreld dor en net hier en daar is ’n verlate windpomp te sien. Net toe die son uit is, stop haar pa by ’n uitdraai met ’n betontafeltjie. Hulle laai die houer padkos agter uit die motor en pak dit op die tafeltjie uit. Die frikkadelle, toebroodjies, hardgekookte eiers en vetkoeke met die appelkooskonfyt en kaas het alles deur die nag koud geword, maar hulle is honger. Hulle staan sommer so om die tafeltjie en eet. Haar ma drink net koffie en sy hou die warm beker met albei hande vas terwyl sy ’n entjie wegstap. ’n Ligte windjie waai koud oor die vlakte en ’n paar vlieë zoem om die vuilgoedhouer wat aan die grensdraad vasgemaak is. ’n Ent verder staan ’n troppie skape met hul boude na die opkomende son gedraai.

      Net een bakkie kom verby terwyl hulle daar staan en die man agter die stuur toet en lig sy hand. Daarna raak dit weer stil en haar pa sê hulle moet begin klaarmaak.

      Die werf lyk verlate toe hulle daar stop en die rankwingerd het reeds sy blare verloor. In die somer maak dit ’n koel tonnel waar hulle graag gespeel het. By die agterdeur staan ’n halfgeroeste blikskotteltjie onder die kraan. Elke druppel water is kosbaar, het haar ouma altyd gesê, selfs al is dit net genoeg vir die akkedisse en geitjies. Die skotteltjie is vandag leeg en warm gebak.

      Binne die huis lyk dit soos sy onthou, alles is nog daar, en tog voel dit nie dieselfde nie. Sy raak vlugtig aan die swart stoof, maar dis koud. Sy sien hoe haar ma van vertrek na vertrek loop, maar sy steek in haar ouma se kamerdeur vas en staar lank na die dubbelbed met die houtkopstuk. Aan die kant waar haar ouma altyd geslaap het, maak die beddegoed ’n effense holtetjie en ’n fyn kreukel.

      Toe haar ma-hulle later die oggend na die lykshuis toe gaan, ry sy saam. Hulle wil haar eers buite laat bly, maar op die ou end laat hulle haar saam ingaan. Haar ouma lê reeds binne-in ’n kis en dit lyk asof sy slaap. Haar ma soen haar ouma se voorkop en huil toe teen haar pa se bors.

      Die volgende middag staan almal in die kerk op toe hulle agter die begrafnisondernemer met sy swart pak die kerk instap. Die dominee praat lank en sy probeer nie eers luister nie. Sy kan voel hoe haar ma liggies teen haar bewe en sy wonder of sy enigiets kan hoor. Op pad graf toe ry hulle net agter die lykswa. Terwyl die dominee by die graf praat, probeer sy die nuwe grafte tel. Daar het nogal baie mense doodgegaan vandat hulle weg is. Teen die draad staan ’n paar bruin mense. Die mans met hul hoede voor die bors. Sy herken vir Maria wat by haar ouma gewerk het. Die plooie op haar gesig lyk vandag selfs van hier af dieper as gewoonlik.

      Haar ma huil nie toe hulle twee dae later oppak om huis toe te gaan nie, maar sy praat baie min op pad.

      ’n Jaar later is dit haar pa wat stil is toe hulle weer een nag die pad Noorde toe moet vat. Sy pa is die middag oorlede. Toe sy in die nag agter in die kar wakker word, sien sy haar ma bestuur en haar pa sit met toe oë langs haar. Net na sonsopkoms stop hulle weer op dieselfde plek en haar ma pak die padkos op die betontafeltjie uit. Die son is skaars uit, maar dis reeds warm en hier en daar is ’n sonbesie al hoorbaar.

      Daar is reeds van die ander kinders toe hulle by die werf indraai, maar haar oupa se stoel op die stoep is leeg. Hy het altyd daar vir hulle gewag. Die kinders en kleinkinders kom deur die dag aan en die huis en werf raak al besiger en raseriger. Dis vreemd om te sien hoe daar soms gelag word, maar uit die lag sal iemand iets onthou en dan loop die trane.

      Haar ma sê haar pa se mense lag wanneer hulle wil en huil wanneer hulle wil. Sy sê dis waarom hulle so oud word.

      Twee jaar later met haar niggie se begrafnis is sy een van die slippedraers. Haar niggie was negentien jaar oud toe ’n dronk man een aand voor haar ingery het. By die graf stap sy saam met die ander niggies, almal in wit geklee, agter die draers. Sy kan nie verstaan waar die woord slippedraer vandaan kom nie, want daar is beslis niks om te dra nie. Geen sleep of sluier nie.

      Op pad terug huis toe is albei haar ouers stil en sy wonder of hulle bang is een van hulle kinders gaan dood. Sy wonder of haar ma ook so na hulle sal bly roep soos haar tannie wat die hele nag geroep het.