Sersant Putter het ’n kopbeweging na sy kollega gemaak en Mbandla het sy tong vasgebyt, met sy linkerbeen vasgetrap, sy regterbeen agtertoe gegooi en die geboë man in die gesig geskop. Die man het reg agteroor geslaan en sy kop het die grond met ’n hol geluid getref. Hy het na sy oopgebarste oogbank gegryp en soos ’n fetus opgekrul. Bloed het by sy gesig afgestroom.
Mbandla het oor die man gaan staan en sy kaak met die hak van sy stewel teen die teerblad vasgetrap. Van waar die studentekonstabel in die deur van die aanklagkantoor gestaan het, kon hy die man se kakebeen hoor kraak en hy het gesien hoe witgeel stukkies saam met bloed en speeksel uit sy mond borrel. Mbandla het aanhou skop en in Zoeloe op hom geskreeu. Die man het sy arms om sy kop geklem en gillend gehuil.
“Fogghen hond!” het Mbandla geskreeu en weer en weer geskop. “Fogghen hond!”
Mbandla het aangehou totdat daar nie meer ’n geluid van die man gekom het nie. Hy en Putter het hom toe na een van die selle gesleep en daarin toegesluit. Hulle het hom in die aanklagkantoor kom inboek: ’n SAP14 ingevul, maar geen J88 nie. Dit is oorlog, het die studentekonstabel gedink. ’n Stryd om oorlewing. As daardie man lig daarvan afkom, gaan almal karre met klippe gooi. En as jy eers ’n klip gegooi het … wie weet wat volgende is?
Die volgende middag het adjudant Pieterse hom ingeroep.
“Middag, AO,” het hy eerbiedig gegroet.
Die adjudant het stip na ’n vel papier in haar regterhand gesit en kyk. “Ja, middag,” het sy bot gesê. “Hier is jou papiere. Jy gaan Saterdag kollege toe. Hier is jou brief en ’n lys met als wat jy moet saamvat. Sorg dat jy betyds is.” Sy het opgekyk, maar haar grys oë was op iets anders agter hom gerig, haar vaal gesig uitdrukkingloos. Sy het die dokument oor die lessenaarblad na hom gegooi en weer voortgegaan om ander vorms te teken.
Hy het vinnig vorentoe getree en die brief van die lessenaar opgeraap. Uiteindelik! Uiteindelik! Hy het na adjudant Pieterse gekyk om te sien of sy sy vreugde opmerk, maar sy was steeds besig met ’n vorm voor haar. Sy was nie eens meer van hom bewus nie.
Dit was herfs. Die veld voor die huis in East Rand Property Mines se Old Married Quarters in Boksburg was geelwit en die groot wilgerboom op die hoek het reeds byna al sy blare verloor.
Die kind se bed het voor die venster gestaan en in die oggende het die son luiwarm daaroor geval. Hy het uitgevat in sy Batman-pakkie op sy bed gelê, na die voëls geluister en patroontjies in die wolke gesien. Dit was nog vroegoggend, voor ontbyt en voor tannie Esmé op die radio. En toe sien hy die gat in die kantgordyn. Groterig, so half in die middel. Hy het opgestaan en op die vensterbank geklim. Die vensterbank was warm gebak; die son en die gordyn sag teen sy wang. Hy het lank na die fyn wit drade van die kantgordyn sit en kyk; nuuskierig ’n voorvinger deur die gat daarin gedruk. Die radio het in die kombuis gespeel; die voëls het in die tuin getjirp. Hy het drie vingers deur die gat gesteek, toe ’n hand, ’n arm … die helfte van sy Batman-lyf. Kyk, Batman vlieg!
Hy het van die vensterbank afgespring en, soos dit Batman betaam, stadig grond toe gesak. Die gordyn het pynlik gekerm, maar hy het gevlieg! En nadat hy geland het, het hy nog ’n keer gevlieg, en nog ’n keer, totdat die gat in die gordyn te groot was. Toe het hy buite gaan speel. Eers ’n paar miere en blare met ’n vergrootglas gebrand en later oor die straat geloop om in die veldjie oorkant die huis te gaan ronddwaal. Daar was niks interessants nie en hy het in die wilgerboom geklim. Met die skurwe bas teen sy wang het hy gedroom van ’n werklike vlug, eendag as hy groot is. Hy sal wegvlieg na enige plek in die wêreld. Wegvlieg van alles af. Van Ma en Pa en die donker huis met sy blink mure.
Soos ’n valk wat vinnig afduik het sy ma se stem oor die veldjie geswiep. Etenstyd! Hy het vinnig uit die boom geskarrel om by die kombuis uit te kom. Dit sal oats wees, of brood met appelkooskonfyt, of dalk grondboontjiebotter en stroop. Met soet tee.
Toe hy die deur oopmaak, gryp sy ma hom en begin hom met haar pantoffel slaan. Hy probeer keer, maar die houe brand teen sy arm, teen sy agterkop, sy bene. “Hoekom?” gil sy ma. “Hoekom?” Dwaf! Dwaf! “Hoekom?”
Hy het maar net gekom omdat sy hom vir ete geroep het, wil hy sê, maar kry nie ’n woord uit nie. Hy het tog dadelik gekom, soos wat sy wou hê.
“Weet jy hoeveel kos so ’n gordyn!” Sy ma se gesig is rooi en haar hare hang deurmekaar oor haar oë. Sy haal vinnig asem, haar bors gaan op en af. Sy gryp hom aan sy arm en sleep hom na sy kamer. “Weet jy?” sê sy en wys met die pantoffel na die kantgordyn met die gapende gat soos ’n groot laggende mond.
“Nee,” het hy gesê. Sy stem was klein en sag. “Nee, Mamma.”
“Want jy gee nie ’n hel om nie.”
Hy het na die gordyn se laggende mond gekyk. “Nee,” het hy gesê. Die gordyn se mond het liggies geroer. Kom vlieg, sê die mond. Weg, sê die mond.
“Nee?” skreeu sy ma.
“Ja,” sê hy.
Ek kon sweer haar lyf het ja gesê – nee, nie gesê nie maar ondergeroep ja, ja, ja! Ons het gaan eet en is daarna na haar plek toe. Ek het die woonsteldeur saggies agter ons probeer toemaak, versigtig, en toe ek omdraai, sit sy op die punt van die rusbank en klop met die hand langs haar. Kom, het sy gesê, kom. Het sy nee gesê? Het sy toe al nee gesê? Ja of nee, hoe moes ek weet? Hoe weet ’n mens, dit is nie asof dit woorde in klip uitgekap is nie.
Elke middag, ná ete en die storie op die radio, het die kind na sy ma-hulle se kamer gegaan en in die hangkas geklim. Hy het die sagte flenniehemde teen sy gesig vasgedruk en die reuk daarvan diep ingeasem. Hy het ’n pa ingeasem. Dan het hy op sy ma-hulle se bed gaan lê, aan sy pa se kant van die bed met sy kop op sy pa se kussing. Hy het doodstil vir sy pa lê en wag. Elke dag.
Hy het die blou Volkswagen voor die huis gehoor, hoe dit stop en dan die deur wat klap. Die hek wat kraak. Die sleutel in die deur. “Hallo,” sê sy pa vir sy ma. Voetstappe. Sy pa staan in die deur, haal sy hoed af en kom buig oor hom. Sy pa ruik warm, na grond en motorsitplek.
Die kind se pa sit in die donker sitkamer op die geskeurde oranje-en-bruin bank. Hy rook Lexington en drink zamalek. Hy gaan sit langs sy pa en wag dat Sol en Gobelét op TV begin. Hy en sy pa sit en kyk na die TV-toetspatroon, ’n ronde bal vol kleure. Sy pa sê niks nie.
Sy ma bring vir hulle kos sitkamer toe en hulle eet terwyl dit nuus is. Op die TV speel die Stem en daar is ’n prentjie van ’n soldaat wat met sy geweer in sy hand vorentoe storm. Die kind spring op aandag, stamp sy ortopediese skoene met hulle ystergespes teen mekaar, druk sy arms styf teen sy sye en gooi sy kop agteroor. Hy doen dit omdat sy ma en pa altyd daarvoor lag.
Sy pa lag nie. “Hulle sê die name van soldate wat dood is,” sê hy.
“Sit,” sê sy ma.
Die kind lê op sy bed. Dit is so donker dat hy niks kan sien nie. Hy hoor sy pa se stem van iewers in die huis, dit klink of hy skreeu, dan iets wat val. Voetstappe in die gang. Dis sy ma, sy huil.
Hy bid:
Ek is ’n kindjie klein
maak my hartjie rein
sodat niemand daarin kan woon
behalwe U alleen.
Hy hou sy oë styf toegeknyp en sien stippels wat ronddryf. Dit is engeltjies, dink hy.
Die kind is reeds op vyf skool toe. Die groot skool. In sy kosblik is toebroodjies met appelkooskonfyt in waspapier toegedraai en ’n plastiekbottel vol melk. Soms deel hy sy brood met Justin, en dan gesels hulle oor die juffrou, oor TV, honde, katte, karre en karate.
In die klas sit hulle in groepies van ses; die tafeltjies teen mekaar geskuif. Langs hom sit ’n meisie met die naam Lorraine. Hy weet haar ma-hulle moet ryk wees, want sy het ’n metaalskerpmaker, een met twee gate, ’n grote vir kryt en ’n kleintjie vir potlode. Die meeste ander kinders het ’n plastiek-skerpmaker wat die potlode se punte breek, en party kinders moet altyd ’n skerpmaker leen. Hý is een van die leners.
Mooi Lorraine. Ryk