Die inkbevlekte hoeke van Roelf se seilboeksak het verder na binne gekrul, en hy het geweet Roelf se handboeke lyk presies ook so. Roelf se ma het gefrons, haar seun stil aangekyk. En toe sien hy dit ook: Roelf was anders. Sy staan, sy praat, alles was anders. Toe het Roelf sy hand in sy skoolbaadjie se binnesak gesteek en ’n koevert uitgehaal. Hy het dit op die kombuistafel neergeplak.
“Wil julle koffie hê?” het sy ma gevra en sonder om vir ’n antwoord te wag haar rug na ons gedraai en die ketel aangesit.
“Ek is opgeroep, Ma” het Roelf gesê.
Roelf se ma het ’n rukkie by die ketel gestaan, toe uitgeloop en die kombuisdeur hard agter haar toegemaak. Die ketel het kwaai gestoom.
Die volgende naweek is die kind saam met sy neef en twee niggies na die munisipale swembad. Hulle het almal ’n handdoek in die een hand en koeldrankgeld in die ander gehad, en as hulle gaan swem het, het hulle die koeldrankgeld sommer onder die handdoek gelos. Die groot swembad se water was altyd yskoud en ná ’n paar minute het hulle op die warm plaveisel gaan lê totdat hulle ophou bewe het. Hul lekkerste gesels was daar met hul nat lywe op die warm sement.
Die kind het lê en kyk hoe sy oudste niggie, wat al in standerd agt was, se tieties so effens by die kant van haar swembroek ondersteek. Sy het met haar wang op die sement gelê en so ’n bietjie vir hom gelag. “En?” het sy gesê, op ’n grootmensmanier.
“Wat?” het hy gesê.
“Wat gaan jy maak as jy groot is?”
Hy het gekyk hoe ’n druppel van sy niggie se ken afloop en ’n donker kolletjie op die sement maak. Hy het gedink aan Roelf wat sê “ek is opgeroep, Ma,” en hy het skielik gewens hy was al groot. Hy het bewus geraak van die growwe sement onder sy elmboë en knieë en heupbene, opgestaan om sy handdoek te gaan haal en dit langs sy niggie kom oopgooi. “Eendag as ek groot is,” het hy gesê terwyl hy weer sy lê kry, “gaan ek ’n polisieman word.”
Voor sy matriek-eindeksamen het almal lank reeds hul oproepinstruksies gekry. Hy het gewag en gewonder, elke dag vol afwagting die posbus gaan leegmaak, maar sy brief het weggebly. Elke brief wat nie sy oproepinstruksies was nie het vir hom gevoel soos ’n poets wat die posman bak. Dit het gevoel asof dit die posman was wat hom ontneem van die avontuur en glorie van diensplig. Die uniform sou van hom ’n volwaardige mens maak. Hy sou gesag hê. Die grootmense het altyd met respek en met sagte stemme en ernstige kyke oor dienspligtiges gepraat, soos wanneer ’n mens spookstories vertel. Hy het dit broodnodig gehad, hierdie avontuur en glorie, om ’n man te word, uiteindelik van sy pa se grappies weg te kom, maar ook van sy ma wat g’n mooi woord meer vir hom te sê gehad het nie. Sy het hom voortdurend afgejak, kortaf met hom gepraat en hard na hom gekyk asof sy hom oor iets kwalik geneem het, asof hy in die pad van iets was. As hy maar net ’n lid van Die Mag kon word sou hy die een wees wat die reëls laat geld.
Roelf het op sy pa, oom At, se aandrang aansoek gedoen om sy diensplig by die Suid-Afrikaanse Polisie te doen. Roelf het toe reeds by die plaaslike polisiekantoor begin werk en het net gewag vir die eerste inname by die polisiekollege in Pretoria-Wes.
Lank nadat Roelf reeds weg was polisiekollege toe, het die kind die weermag gebel om uit te vind waarom hý nie opgeroep is nie, maar hulle het nie geweet nie; hulle het niks van hom geweet nie. Miskien het sy vorms weggeraak, het die stem oor die foon gesê. Dalk het hy skool gebank toe hulle daardie dag kom opnames maak het. Die redes maak nie nou saak nie, hy moet net sorg dat hy gaan. Die man het sy besonderhede geneem en gesê hy sal gou van hulle hoor, hy moet hom nie bekommer nie.
Toe hy ná nog twee weke niks hoor nie, en al sy vriende reeds op ’n trein na wie weet waar vertrek het, het hy die vier kilometer na die polisiekantoor geloop en daar vorms ingevul. Hierna moes hy psigometriese en mediese toetse in die buurdorp se polisiekantoor aflê. ’n Week later het hy daar vir vrywillige diensplig aangemeld. Hy was opgewonde soos ’n kind – sy manwees het uiteindelik aangebreek. Vir die eerste keer in sy lewe sou hy soos ’n grootmens behandel word.
Hy was sestien in matriek, en toe hy tussen die manne in die polisiekantoor sit, was hy maar nog sewentien. Omdat hy eers daardie jaar agttien sou word, het hy nie vir die eerste inname gekwalifiseer nie. Hy moes nog ses maande as leerlingkonstabel werk – by sy ma-hulle woon en elke dag polisiekantoor toe loop. By Ma en haar man.
Hy moes in netjiese siviele klere gaan werk, en altyd in die kantoor, nooit veldwerk nie. Hy het die tyd verwyl deur vorms, lêers, dokumente en prosedures te bestudeer. Elke vorm het ’n kode gehad: SAP13 vir bewysstukke wat in die SAP13-stoor gebêre is; SAP14 wat ingevul word wanneer ’n persoon in hegtenis geneem is en selle toe gaan of “geboek” is; die SAP22 waarin die besittings opgeteken word wat die geboekte met sy inhegtenisname by hom gehad het; die J88 is die mediese vorm wat ’n dokter invul wanneer hy ’n beseerde ondersoek; die J70 is die kwitansie wat uitgereik word wanneer iemand ’n boete betaal. Sy gunsteling was die J534, die register van boetes wat die polisie uitskryf vir BMR-misdade – geringe misdrywe soos rusverstoring.
Een Dinsdagmiddag het die cheesevan – dit is wat hulle die geel vangwaens genoem het – voor die gebou stilgehou. By die toonbank in die aanklagkantoor het hy, die studentekonstabel, van die J534 opgekyk, en toe die bestuurder die agterdeur van die wa oopmaak, het hy die skraal figuur met die vaal hare wat uitgespring het, herken. Die skeur aan die binnekant van die linkerhak van die Doc Martin-stewel het hy van sy skooldae onthou. Die ou was ’n jaar of twee voor hom in matriek, en hoewel hy nooit sy naam geken het nie, kon hy die gesig goed onthou. Hy was ook een van die naamloses, maar hier in die aanklagkantoor het hy ’n naam gekry: Steyn. R.M. Steyn, het op die vorm gestaan wat die bestuurder van die cheesvan op die toonbank neergeplak het. Roland Steyn. Sy oortreding: winkeldiefstal. Sy vonnis: lyfstraf.
Steyn het net vinnig oogkontak gemaak en die studentekonstabel het verontwaardig besef dat die gevonniste hom nie herken het nie. Die aanklagkantoor-bevelvoerder – almal het net van ’n AKB gepraat – het die studentekonstabel met ’n potlood gegooi om sy aandag te trek. “Hei, gaan sê vir die SB, hy moet kom vir lyfstraf,” het hy gesê en op sy tafel na nog ’n potlood gesoek. Hulle het ’n stasiebevelvoerder altyd ’n SB genoem.
Die studentekonstabel het ’n oomblik na die AKB gekyk, terwyl hý voortgegaan het om iets in die VB (voorvalleboek) te skryf. Die studentekonstabel het weer vinnig na Steyn gekyk, maar hý het afgekyk na sy wriemelende vingers.
Die studentekonstabel het met die koue, donker gang met sy rooibaksteenmure afgestap, bruisend van opwinding en senuagtigheid. Dit is die eerste keer dat hy met die kaptein sou praat! Hy het voor die beige deur gaan staan, ’n sekonde of twee geaarsel om die saluut-en-eerbewys in sy kop te oefen, en toe geklop.
“Binne.” Die stem was afgetrokke.
Die studentekonstabel het die deur oopgemaak en trots gestrek, soos hy geleer is en in sy kop geoefen het. Net strek, want jy mag nie sonder ’n hoofdeksel salueer nie. Die kaptein, wat sy pet opgehad het, het teruggesalueer, en die studentekonstabel het soos ’n laerskoolkind op ’n prysuitdeling geglimlag. “Middag, Kaptein. Kaptein, sersant Drotski sê Kaptein moet kom vir lyfstraf. Ek bedoel, daar is iemand vir lyfstraf en Kaptein moet kom.”
“Dankie.”
“’M, Kaptein?”
“Ja?”
“Mag ek maar saamkom, Kaptein?”
“Wil jy kyk?”
“Ja, Kaptein.”
“Ja, orraait.”
“Dankie, Kaptein.”
Terug in die aanklagkantoor was die studentekonstabel steeds opgewonde, maar niemand het hulle aan hom gesteur nie. Nou is hy ’n slag aan die ander kant wanneer geboelie word. Het Steyn dan nie gesien dat hy altyd aan die ontvangkant was nie? Waarom sien Steyn hom nie raak nie? Hoekom sit hy net daar in die hoek, en so besorg oor sy eie lot? Kyk my in die oë en erken tog net wie ek was! wil die studentekonstabel skreeu. Op skool het nie eens die naamloses hom raakgesien nie. Dit is sy oomblik van glorie, maar niemand merk dit op nie. Soos op skool sien niemand hom raak nie.