Wanneer Desember kom en dis ’n stormjaar soos vanjaar, is ek gedurig op die brug, foeter ek brug-en-al stroomop, Cornelia toe. Kyk ek weer stip in die bruin stroom, sodat die tyd wil-wil omdraai.
En ek weet: Sondag vir Sondag sit ek vir mense Ontmoetings en vertel, maar ek vermy die spruit, Schoonspruit se bruin water en ’n twaalfde Desember. Ek versin, lieg by, probeer die leser soms amuseer, maar ek vermy die ontmoeting wat saak gemaak het.
Op die middag van die twaalfde Desember in die veertigerjare het ek in die voortuin van ons ou-huis op Cornelia gestaan.
Daar is ’n storm verby. Hoër op as oor die dorp. Ek kon die spruit hoor dreun, en ek het seker oorweeg om te loop kyk hoe hoog die water dié keer teen die brugpilare styg.
Nie dat jy dit nie weke lank daarna nog kon sien nie, want die room op die bruin water het ’n ring gelaat – soos om ons nekke wanneer ons in die middag, kop-bo-water, ons koelie-ghoef in die kuile geghoef het.
Charles Meyer het verbygekom en vir my gesê ou Freddie het in die water geval. Dit was sy woorde: “… in die water geval.” Maar hy het hom gehaas na hul polisiehuis agter die polisiekantoor.
Ek het vir Ma gesê en ek het spruit toe gehardloop.
By die spruit het die bruin stroom nog deur die brugvernouing geskiet, maar die wêreld het beweeg en die wolke het stilgestaan.
Oom Mike het sy hemp geskeur en hulle moes hom keer om nie die water te wil in nie. Hy wou weet waar Freddie ingeval het. Toe ek verbyloop, het ek gesien ant Rina se oë kyk nie.
Later het dit geblyk dat hy hoër op ingeval het.
Ek onthou die soektog in die boonste swemkuil:
Tant Susan wat waarsku dat James hom moeg maak as hy te veel teen die stroom swem, dokter Fourie in sy swembroek, oom Kootjie, die Baptiste-predikant wat my stuur om wyn teen die koue vir die mense te loop haal, Ma wat probeer om vir ant Rina teen die seerkry vas te hou, Pa se gebleikte lyf in die water.
Taljaard het hom gekry: in die voorsloep, teen die sandbank wat my seunsvoete so goed geken het. Met sand in sy hemp.
Ek onthou hoe dokter Fourie – tog wetende dis te laat – probeer om kunsmatige asemhaling toe te pas. En ek onthou ant Rina se oë.
Ek onthou ook hoe wit Freddie was toe oom Hendrik Taljaard se polisieman-seun met die regop rug hom uit die water dra.
Oom Kootjie, die praktiese man wat die dood ken, het gebid, onthou ek. Ek weet nie wie geluister het nie, maar ek het, en ek het gehoor hoe sy gebed soos alle laaste gebede oorgaan van die vra vir meer lewe tot genade vir dié wat agterbly.
Nou, wanneer die storms oor die Hoëveld kom en die spruite bruin word Vaalrivier toe, wil ek soms op die brug staan en voel hoe ek en die brug, stroomop teen die tyd, teruggaan na die eerste ontmoetings.
Want by die skool, die volgende skooldag, het ons na mekaar gekyk en nie gepraat nie. Ons het iets nuuts geweet waarvoor daar nie woorde was nie.
Ons het geweet: dié is maar die eerste ontmoeting. En ons oë sal nog by sien verbykyk soos ant Rina s’n en ons lywe sal almal Freddies word.
Die glimlag van Johanna
Soms moet ’n mens lieg.
Soos ek vandag. Want wat ek vertel, het nie presies só gebeur nie, maar amper-so. Maar dié storie het oordadige stroop nodig. Hy moet erger en sagter gemaak word, met lieg. Die waarheid soos hy was, dié kan ek tot vandag toe nie oor my lippe kry nie. My binnekop draai weg van die hoe-dit-regtig-was.
Luister na my half-leuen:
Hier is op die plaas nog delfgrond. Dis die waarheid.
En ek word in der waarheid gepla deur mense wat in die wêreld se gruis glo.
Ek het die goed nie verloor nie, dus gaan ek hulle nie soek nie, maar so nou en dan, op ongehoorde tye, hou hier motors en ander voertuie stil met mense wat vra of ek beswaar sal hê as hulle kom delf – op watter lisensie nou ook al.
Ek sê nee, hou my doof vir pleitinge, beloftes en die voorskilderinge van onmeetlike rykdom.
Toe die bakkie dus stilhou, los ek maar die jong loodgieter waar ek hom van verkeerde raad bedien oor die verskuiwing van die badkamerpype en gaan groet.
Daar’s vier op die trokkie. Voor ry pa en ma. Agter, onder die kap, twee dogters. Nie onaardige mense nie, en omdat delwers dinge van ver af vat, vra ek maar vir Josephine om tee te maak.
Ons is vyf op die stoep. Pa, ma, ek, die twee dogters en later die loodgietertjie met die hemp los oor sy jongmanslyf.
Die dogters is so vyftienrig, die een bietjie ouer, en nie een van die twee sê iets nie.
Toe die tee kom, en die pa begin so stadig om die gesprek na my onontginde gruis te voer, staan die jongste dogter op en gaan haal ’n bababottel uit die bakkie.
Die oudste se tee word daarin gegooi, baba-getoets vir hitte, en vir haar gegee om aan te suig.
Ek en die loodgietertjie maak of ons dit nie raaksien nie.
Maar ons albei sien, skielik, dat sy verskriklik mooi is, die oudste dogter; dat sy in alle opsigte normaal lyk en dat die vroulikheid van haar lyf ryp geword het.
Ons gesels oor delf en die ma verduidelik tussenin dat haar oudste dogter nie kan praat nie, van hoe hulle haar moet oppas, dat sy mors as sy eet, soos ’n baba, dat hulle aangehaal is met die kind.
Ek sê hoe mooi sy is.
Ja, sê die ma, sy is mooi, en vir die jongste sê sy dat sy met Johanna moet gaan loop. Dié vat Johanna se hand en hulle loop af rivier toe.
Ma hoor daar’s water en haar vermanings tot versigtigheid gaan die twee agterna.
Ons praat oor delf.
Tot die jongste met nat hare aangehardloop kom en sê Johanna is in die rivier.
Die ma se ontsteltenis word ’n stroom verwyte. Ek dink, so deur die hardloop, die ergste, al is die water vlak en helder onder tussen die wilgers.
Sy het nie verdrink nie. Sy staan in haar jong naaktheid in ’n vlak kuil. Asof die Here haar pas gemaak en daar vergeet het. Te gou vergeet, dag ek, al glimlag haar onskuld hom nog aan.
Sy glimlag. Die jonger suster pleit dat hulle net ingegaan het oor dit so warm was en dat sy nie geweet het Johanna sal nie weer wil uitkom nie.
Want voor die dreigemente en pleitinge van die wal af glimlag Johanna net.
Tussen pa en ma groei die argument oor ’n inrigting.
Iemand moet haar gaan uithaal.
Ek is half onseker. Die pragtige kind is verskriklik kaal.
Ons loodgietertjie het die lawaai gehoor en hy kom aangehardloop. Hy trek sy hemp uit om haar te gaan uithaal.
Maar hy hoef nie.
Sy kom self na hom toe. En haar glimlag verdwyn eers toe sy by die wal kom en hy omdraai en wegloop.
Ons loop dat hulle haar kan aantrek.
Toe hulle weg is, gaan ek na hom toe waar hy draad in die pype sny.
Hy draai die draadsnyer met woede, en hy sê: “Here, Meneer …!”
Ek sien hy het sy hemp toegeknoop.
Saar met die bruin oë
Jy kry ’n soort mens wat in die drukste verkeer, op hoop van zegen af, sommer na ’n plek toe sal ry waar elke verstandige mens sal weet daar kan nie parkeerplek wees nie.
Dan sal so ’n persoon reg voor die plek, waar, volgens alle reëls van die logika en die profesie, geen