W Odessie bywam bardzo często i równie często zastanawiam się, czym jest to spowodowane. Za każdym razem przeważa chęć ponownego spaceru po znajomych zaułkach, parkach, plażach, skwerach, ale czy to wszystko? Kiedy to się zaczęło? Pamiętam swoją pierwszą wizytę w Odessie w 2008 roku i spacery po zacienionych ulicach do chwili obecnej wzbudzają we mnie oczywistą nostalgię .
Dzisiejszą Odessę zna praktycznie cały świat. Miasto, które kilka wieków temu było niewielką tatarską warownią, przyciąga turystów zarówno ukraińskich, jak i zagranicznych. Przyciąga swoją historią, mitami, legendami, anegdotami, pieśniami, swoją specyfiką i kolorytem. Być może słyszałeś o schodach Potiomkinowskich, ulicy Deribasowskiej, czy też wspaniałych, choć niekoniecznie najczystszych odeskich plażach. Każda ulica w tym mieście, każdy pomnik, każda kamienica to oddzielna opowieść. Ciepła morska bryza wita turystę na każdym rogu, nawet jeżeli jest to tylko wytwór jego wyobraźni. Odessa stała się najbardziej charyzmatycznym i kolorytnym miejscem na wybrzeżu morza Czarnego, a także potężnym portem targowym i w późniejszym okresie morską bazą floty ukraińskiej. W mieście, które stało się legendą, panuje niepowtarzalny klimat, który natchnął wielu pisarzy, poetów, muzyków i malarzy. Życie w tym mieście uczy być sobą, uśmiechać się, widzieć wszędzie piękno i cieszyć się każdą chwilą. Odessa zawsze pozostanie zagadką, którą chciałoby się rozwiązywać bez końca, i miejscem, które należy odwiedzić przynajmniej raz w życiu. Odessa to przede wszystkim ludzie, cudowni, życzliwi, z ogromnym i specyficznym poczuciem humoru. To kierowcy marszrutek, babcie na Priwozie, handlarze na Starokonnym bazarze.
Od samego początku pozwalano tutaj na więcej, przez co miasto przyciągało zarówno wielkie talenty, jak i kryminalistów oraz awanturników. Położenie geopolityczne zapewniło Odessie niepowtarzalne oblicze, lecz równoczesnie stało się przyczyną wielu wzlotów i upadków. Wojny, choroby, wewnętrzne walki o władzę, a także żydowskie pogromy były dla czarnomorskiego portu niezwykle ciężkimi przeżyciami. Należy o tym pamiętać, odwiedzając okolice góry Dżumki, spacerując po Primorskim bulwarze, czy też spoglądając na morski dworzec ze znajdującym się na nim pomnikiem poświęconym żonom marynarzy. Należy również pamiętać o tym, że Odessa to nie tylko cudowne w swojej urodzie historyczne centrum miasta, ale również biedne dzielnice Mołdawanka, Słobodka i Pieresyp. To również plaże zapełnione w okresie letnim przez turystów, bazary, które nie sposób ominąć, zakątki przesycone sztuką, opera, muzea oraz teatry.
Perła na morzu, południowa Palmira, południowa stolica, mały Paryż, to tylko kilka z określeń tego unikalnego miejsca. Mieszanka morza, słońca, czystego powietrza oraz dobrego humoru odczuwalna jest na każdym kroku, czyniąc z Odessy miejsce szczególne i niepowtarzalne.
Historia Odessy
Terytorium obszaru, na którym powstała Odessa, było zaludnione przez starożytnych Greków, zamieszkujących niewielkie osady przy linii brzegowej morza Czarnego, już w VI wieku p. n. e. Grecka kolonia na przestrzeni wieków przechodziła wielokrotnie pod władanie przygranicznych mocarstw oraz koczowniczych plemion. W XIII wieku nastąpił okres tzw. Złotej Ordy i tereny północnego wybrzeża morza Czarnego zostały opanowane przez tatarów. Na początku XV wieku tereny przyszłej Odessy znalazły się pod panowaniem Wielkiego Księstwa Litewskiego. W późniejszych latach powstała w tym miejscu osada pod nazwą Hadżibej, a cały obszar został zagarnięty przez osmańskich Turków.
Osada zaczęła zyskiwać coraz większe znaczenie strategiczne. Zajmując cudze ziemie, chanat krymski postanowił zakorzenić się na nich, budując twierdze obronne m. in. w Oczakowie i Akermanie. W 1765 roku zamieszkujący osadę Hadżibej Turcy wybudowali niewielką kamienną twierdzę, która przyjęła nazwę Eni-Dunia, co oznaczało w tłumaczeniu z języka tureckiego Nowy Świat. Częściej jednak nazywana była twierdzą Hadżibej od nazwy osady znajdującej się w pobliżu. Znajdowała się na terenie dzisiejszego Primorskiego bulwaru pomiędzy schodami Potiomkinowskimi a pałacem Woroncowa. Otoczona była wysokim murem z basztami. Na początku XVII wieku osada Hadżibej stała się bardzo ważnym punktem strategicznym na północnym wybrzeżu morza Czarnego, gdyż właśnie stąd wysyłane były do Turcji drogą morską różnego rodzaju towary oraz niewolnicy z terenów Ukrainy. Morze Czarne zaczęło stanowić pokusę dla Rosji, nowego imperialnego mocarstwa.
Car Piotr I wywalczył dla Rosji w licznych wojnach dostęp do morza Bałtyckiego, wszyscy jednak doskonale zdawali sobie sprawę, że dla rozwoju handlu i zabezpieczenia granic na południu imperium rosyjskiego niezbędny jest dostęp do morza Czarnego. Korzyści po uzyskaniu dostępu do czarnomorskiego wybrzeża według ówczesnych specjalistów miały być ogromne, zarówno pod względem ekonomicznym, jak i politycznym oraz wojennym. Korzyścią miały być głównie porty, w których woda przez większość okresu zimowego nie zamarzała, oraz, co ważniejsze, umożliwiony bezpośredni dostęp do morza Śródziemnego. Dzięki nowoczesnej jak na tamte czasy strategii i sprytnej dyplomacji, Turkom osmańskim oraz Tatarom krymskim zaczęła zagrażać Katarzyna II, ówcześnie panująca caryca. Na rozkaz carycy rozpoczęto budowę okrętów wojennych oraz handlowych.
W 1783 roku do Rosji przyłączono Krym. Kilka lat później, w 1787 roku, Turcja zażądała zwrotu półwyspu, na co oczywiście Katarzyna II nie wyraziła zgody. Wybuchła kolejna wojna rosyjsko-turecka. W latach 1787—1791 rosyjskie wojska pod dowództwem generała Suworowa zajęły tak ważne punkty, jak Oczaków, Kiszyniów, Bendery, Akerman. Turcy wzmocnili twierdzę Hadżibej budując m. in. cytadelę otoczoną kamiennym murem. Twierdza została zdobyta przez oddziały rosyjskie kniazia Potiomkina. Jeden z nich dowodzony był przez Osipa Michajłowicza de Ribasa, który w powstaniu Odessy odegrał pierwszoplanową rolę. Warto wspomnieć, że w szturmie wzięły również udział oddziały kozaków czarnomorskich. Wojna zakończyła się podpisaniem traktatu pokojowego, w wyniku którego Hadżibej znalazł się w granicach imperium rosyjskiego. Rozpoczął się okres zasiedlania ludności celem zagospodarowania odzyskanych terenów. Początkowo planowano wybudować na miejscu Hadżibeja nową twierdzę i wykorzystywać ją jako bazę wojenną dla floty czarnomorskiej. Plan powstania miasta portowego nad morzem Czarnym przedstawił Katarzynie II Osip de Ribas. Zamierzał on na południu imperium rosyjskiego wybudować potężny port wojskowo-handlowy, który w przyszłości miał się stać wyrazem potęgi Rosji na południowym jej krańcu. Pomysł spodobał się Katarzynie II. 27 maja 1794 roku podpisała rozporządzenie, nakazujące przekształcenie osady Hadżibej w miasto portowe, wyznaczając równocześnie de Ribasa głównym nadzorcą projektu. Rozporządzenie Katarzyny II dawało przyszłemu miastu niesamowite przywileje, m. in. zwolnienie od podatków, wydanie nowym mieszkańcom pomocy materialnej w celu zasiedlenia, budowę cerkwi. Dzięki rozporządzeniu stawało się jednym z najbogatszych i najszybciej rozwijających się miast carskiej Rosji.
Zarówno położenie, jak i przychylność władz imperium zwiększały szanse powstałego miasta na szybki rozwój. Na budowę portu zostały przeznaczone ogromne jak na tamte czasy środki finansowe. Finansowo miasto zostało zabezpieczone, jednak niezbędny był napływ ludności. Swoją polityką Katarzyna II zachęciła cudzoziemców do osiedlania się na terenach powstałej Noworosji. Otrzymali oni wiele przywilejów, dzięki czemu do budowanego miasta zaczęli tłumnie przybywać Niemcy, Francuzi, Włosi, Bułgarzy, Grecy. Projekt budowy miasta caryca poleciła wykonać holenderskiemu inżynierowi wojennemu, François Sainte de Wollant. 2 września 1794 roku założono pierwsze fundamenty pod budowę portu i właśnie ten dzień uznawany jest za datę powstania Odessy. Tego samego dnia zostały postawione również pierwsze fundamenty pod budowę dwóch cerkwi prawosławnych.
Swą nazwę Odessa zawdzięcza Katarzynie II.