● część ustną (środkową), w której znajdują się liczne grudki chłonne tworzące migdałki;
● część krtaniową z ujściem do krtani.
Poniżej chrząstki pierścieniowatej krtani, mniej więcej na wysokości VI kręgu szyjnego, gardło przechodzi w przełyk.
1.5. Przełyk
Przełyk jest przewodem o długości 25–30 cm. Górna 1/3 przełyku jest zbudowana z mięśni poprzecznie prążkowanych, 1/3 środkowa – z obu rodzajów mięśni, a 1/3 dolna – z mięśni gładkich. Przełyk składa się z części szyjnej, piersiowej i brzusznej, która kończy się zwieraczem dolnym przełyku stanowiącym granicę między przełykiem a żołądkiem.
Jeśli napięcie zwieracza jest zbyt słabe, wówczas kwaśna treść żołądkowa może się cofać do przełyku, powodując uczucie zgagi, bólu i dyskomfortu, co nazywane jest refluksem żołądkowo-przełykowym.
Przełyk odgrywa rolę pośredniczącą w przekazywaniu pokarmów z gardła do żołądka, bez udziału w procesach trawienia i wchłaniania.
Połykanie jest funkcją trójfazową, w której udział biorą gardło i przełyk (fazy: ustno–gardłowa, gardłowo-przełykowa i przełykowo-żołądkowa). W fazie gardłowo-przełykowej dochodzi do zamknięcia wejścia do krtani, otwarcia górnego zwieracza przełyku i powstania fali perystaltycznej, która kieruje pokarm do przełyku. Fala perystaltyczna powstaje wskutek synchronicznych skurczów mięśniówki przełyku.
Połykanie oraz powstawanie fali perystaltycznej zachodzą przede wszystkim odruchowo i pozostają pod kontrolą ośrodka połykania, który znajduje się w pniu mózgu, jednak faza ustno-gardłowa zależy również od pobudzenia ośrodków ruchowych kory mózgowej, pozostając częściowo pod kontrolą świadomości.
1.6. Żołądek
1.6.1. Budowa i funkcje
Żołądek pełni funkcję zbiornika pokarmu o pojemności 1–3 l, w którym treść pokarmowa podlega mieszaniu i trawieniu (wstępne trawienie białek i tłuszczów) oraz zostaje zamieniona w płynną miazgę.
Anatomicznie żołądek dzieli się na wpust, dno, trzon, część odźwiernikową i odźwiernik (ryc. 1.4).
Rycina 1.4. Budowa anatomiczna żołądka (opis w tekście).
Wpust znajduje się tam, gdzie przełyk łączy się z żołądkiem, a odźwiernik przechodzi dalej w dwunastnicę. Zwieracz odźwiernika kontroluje przesuwanie się miazgi pokarmowej w kierunku dwunastnicy. Funkcje poszczególnych części żołądka przedstawiają się następująco:
● wpust: mieszanie i rozdrabnianie;
● trzon i dno: magazynowanie i częściowe trawienie;
● odźwiernik: regulacja przesuwania się treści żołądkowej do dwunastnicy, tzw. dozowanie.
Ściana żołądka zbudowana jest z błony śluzowej wyściełającej żołądek od wewnątrz, błony mięśniowej oraz błony surowiczej. Mięśniówka żołądka składa się z trzech warstw mięśni: podłużnej, okrężnej oraz skośnej, dzięki którym jest on zbiornikiem niezwykle rozciągliwym.
Czynność ruchowa żołądka zachodzi na drodze odruchowej, w której uczestniczy pobudzenie X nerwu czaszkowego (nerwu błędnego).
W początkowej części żołądka (dno i trzon) w trakcie połykania dochodzi do rozluźnienia mięśniówki, tak aby treść pokarmowa bez przeszkód trafiła do światła żołądka (odruch wago-wagalny hamujący, który zachodzi w odpowiedzi na rozciągnięcie ścian żołądka w części proksymalnej za pośrednictwem włókien przywspółczulnych nerwu błędnego).
Część dystalna natomiast odpowiada za skurcze fazowe obejmujące rytmiczne skurcze okrężne oraz skurcze perystaltyczne, które służą do mieszania się treści pokarmowej z sokiem żołądkowym i przesuwania jej do dwunastnicy (perystaltyka żołądka).
Opróżnianie żołądka jest wynikiem skoordynowanego współdziałania żołądka i dwunastnicy stanowiących razem „jednostkę motoryczną”, w której szczególną rolę odgrywają odźwiernik i zwieracz odźwiernika.
W mechanizmie tzw. retropulsji, kiedy fala perystaltyczna osiąga poziom odźwiernika, ten zamyka się i fala zawraca. Dzięki temu treść pokarmowa zostaje dokładnie wymieszana z sokiem żołądkowym, a trawienie jest bardziej efektywne.
Im więcej treści pokarmowej znajduje się w żołądku, tym większe jest rozciągnięcie jego ścian i tym szybsze jego opróżnianie. Dla prawidłowego opróżniania żołądka ważne jest, aby pokarm został dokładnie zmiażdżony w jamie ustnej. Im mniejsze cząstki pokarmu znajdują się w świetle żołądka, tym szybciej i efektywniej jest on opróżniany. Ponadto, jeśli treść pokarmowa jest zbyt kwaśna, hipo- lub hipertoniczna albo gdy zawiera za dużo niestrawionych białek i lipidów, włączane są neurogenne mechanizmy hamujące opróżnianie żołądkowe. Należą do nich m.in. odruchy dwunastniczo-żołądkowe, wydzielanie hormonów (sekretyna, cholecystokinina, żołądkowy peptyd hamujący – gastroinhibitory peptide, GIP) czy pobudzenie części współczulnej układu autonomicznego.
Do najważniejszych funkcji żołądka należą: czynność sekrecyjna oraz gromadzenie, trawienie i wyjaławanie (dzięki obecności kwasu solnego w soku żołądkowym) treści pokarmowej.
Czynność sekrecyjna (wydzielnicza) – w błonie śluzowej żołądka (głównie w jego trzonie i dnie) znajdują się liczne gruczoły żołądkowe odpowiedzialne za produkcję śluzu oraz innych czynników umożliwiających trawienie w żołądku i wchłanianie w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego.
1.6.2. Sok żołądkowy – wydzielanie, skład, rola
Sok żołądkowy wydzielany jest w ilości 1–3 l/24 h. Zawiera enzymy trawiące białka (pepsynę, katepsynę, podpuszczkę) oraz trawiące lipidy (lipazę żołądkową), kwas solny, śluz, czynnik wewnętrzny Castle’a. Ten ostatni jest niezbędny do wchłaniania witaminy B12 w jelicie krętym.
Gdy pokarm znajdzie się w jamie ustnej, w drodze odruchu za pośrednictwem włókien przywspółczulnych nerwu błędnego oraz przy udziale gastryny rozpoczyna się faza głowowa sekrecji (wydzielania) w żołądku, w której uczestniczą komórki gruczołowe żołądka.
Komórki okładzinowe śluzówki żołądka odpowiadają za sekrecję kwasu solnego (HCl) oraz czynnika wewnętrznego Castle’a. HCl spełnia kilka ważnych funkcji: sprawia, że treść żołądkowa ma odczyn kwaśny (pH < 2), aktywuje pepsynę z pepsynogenu, która uczestniczy w trawieniu białek, inaktywuje amylazę ślinową oraz pełni funkcję obronną, zabijając bakterie i inne połknięte mikroorganizmy.
Komórki główne śluzówki żołądka wydzielają pepsynogen (prekursor pepsyny) oraz lipazę żołądkową, która odgrywa niedużą rolę w trawieniu tłuszczów (mniej niż 10% tłuszczów trawionych jest w żołądku).
Komórki śluzowe (w szyjce gruczołów żołądkowych) wydzielają śluz wraz z wodorowęglanami, który chroni śluzówkę żołądka przed trawiącym działaniem kwasu solnego.
Komórki dokrewne w odpowiedzi