[no image in epub file]
Krypta pod kościołem Saint Denis, VI-VII wiek
Od śmierci Chlodwiga w 511 roku do koronacji Karola Wielkiego w 800 roku – Merowingowie i Karolingowie
Chlodwig, aż do rewolucji francuskiej uważany za założyciela Francji i jej pierwszego króla (później był to pogląd jedynie monarchistycznej prawicy), zmarł w roku 511. W skład jego królestwa wchodziły terytoria dzisiejszej Francji, ale bez Burgundii, przyłączonej dopiero przez jego następców, za to ze znacznymi obszarami po prawej stronie Renu aż po ujście Łaby, wraz z Bawarią, pozostającą w luźnym związku z państwem Franków. Po śmierci Chlodwiga państwo uległo podziałom między jego potomków. Dodatkowo rozczłonkowanie państwa nasiliło się na skutek tak zwanych immunitetów. Trudności administracyjne powodowały bowiem, że władcy udzielili szczególnych uprawnień – zwanych immunitetami – miejscowym możnym świeckim i kościelnym. Uprawnienia te polegały na cedowaniu na nich uprawnień władczych aż do zakazu wstępu na ich terytoria urzędnikom królewskim31. Przygotowywało to grunt pod przyszłą budowę czysto już feudalnej piramidy.
Dynastia Merowingów stopniowo słabła, tym bardziej że przez kilka pokoleń nie wydała żadnych wybitniejszych jednostek. Tymczasem na dworze merowińskim istniała dziedziczna de facto funkcja najwyższego dostojnika, tak zwanego majordoma, który był kimś w rodzaju kanclerza czy też dzisiejszego premiera. Funkcja ta znalazła się w pewnym momencie w rękach majordoma Pepina z Heristalu (635-714), któremu udało się zjednoczyć trzy duże prowincje państwa Merowingów – północno-zachodnią zwaną wówczas Neustrią, północno-wschodnią zwaną Austrazją i Burgundię. Poza zasięgiem królestwa pozostała na południowym zachodzie Akwitania i na południowym wschodzie Prowansja. Przy współpracy z Kościołem i „armią” zakonnych misjonarzy, głównie irlandzkich, Pepinowi udało się powiązać terytoria w jeden spójny organizm32.
Po Pepinie z Heristalu rządy nad państwem Franków objął – ciągle jeszcze jako majordom – jego syn Karol Młot (687 lub 688-741). Karol Młot przeszedł do historii jako pogromca Arabów w bitwie pod Poitiers w 732 roku, gdzie załamała się muzułmańska ofensywa na Zachodzie. Karol Młot, przyłączając Akwitanię i Prowansję, zbudował podstawy terytorialne pod imperium swego wnuka Karola Wielkiego. Jego syn Pepin Krótki (714-768) poczynił dalsze istotne kroki dla wzmocnienia swojego państwa i rodu – wspierał energicznie akcję misyjną na wschód od Renu, zakładał klasztory. Wiązał w ten sposób odległe prowincje z władzą centralną, a w końcu zwrócił się do papieża Zachariasza o uznanie swojego faktycznego panowania za władzę monarszą. Definitywne odsunięcie marionetkowych de facto Merowingów nastąpiło w roku 751, kiedy złożono z tronu Childeryka III, a zgromadzenie możnych w Soissons przekazało koronę Pepinowi. W roku 754 Pepin Krótki uzyskał zgodę papieża na sakrę królewską dla całego swego rodu. Oznaczało to połączenie starej tradycji germańskiej monarchii elekcyjnej w obrębie rodu królewskiego z istotnym novum, mającym wywoływać w przyszłości wiele nieporozumień, jakim była zgoda papieża. Dalszym ciągiem „układu” między Pepinem a papieżem była pomoc dla głowy Kościoła w obliczu zagrożenia ciągłymi atakami władców longobardzkich – to jest królów Lombardii – tytułujących się królami Italii. Pepin Krótki wyprawił się do Włoch, rozgromił Longobardów, zwrócił środkowe Włochy papieżowi Stefanowi II i dołączył ziemie egzarchatu Rawenny, czyli bizantyjskiej enklawy wokół miasta. Tak powstało Państwo Kościelne, zwane Patrimonium Sancti Petri, które zostało skonfiskowane na rzecz Włoch ponad 1100 lat później, w roku 1871. Pepin Krótki umarł w roku 768, zostawiając swemu synowi Karolowi zjednoczone na nowo państwo Franków, dobrze zorganizowaną monarchię, opartą na dynastii, której panowanie miało mocną podstawę prawną. Terytorium państwa dalej się powiększało w stosunku do obszaru, nad którym panował Chlodwig – założyciel monarchii frankijskiej sprzed blisko trzech wieków.
Równolegle z misjami iroszkockimi na początku VI wieku postępowała ponowna chrystianiazacja Anglii, prowadzona przez benedyktyna Augustyna, zwanego apostołem Anglii, znanego dzisiaj jako św. Augustyn z Canterbury, który zmarł w roku 604 jako arcybiskup Canterbury. Sto lat później podobną pracę apostolską na terenie Niemiec prowadził św. Bonifacy (około 672-754). Powstała wówczas sieć parafii, opactw, biskupstw – między innymi Freisingu, Ratyzbony, Pasawy, Eichstät, Erfurtu i Fuldy33.
Karol, zwany później Wielkim, urodził się w roku 742. Po śmierci jego ojca Pepina Krótkiego sprawa sukcesji nie była oczywista, Karol bowiem urodził się przed ślubem swoich rodziców, Pepina i Bertrady, a miał rodzonego brata Karlomana, urodzonego w 751 roku. Zatem, choć brat Karola był od niego młodszy, jednakże urodził się po ślubie Pepina i Bertrady, a więc bez skazy nieślubnego urodzenia Karola. W związku z tym spacyfikowani wcześniej przez Pepina wrogowie jedności królestwa Franków, licząc na konflikt między braćmi, żywili nadzieję na rozbicie państwa. Jednakże Karloman umarł trzy lata po ojcu, a tym samym – tak ważne dla przyszłości Europy – wielkie panowanie Karola nie napotykało już żadnych przeszkód sukcesyjnych.
Połączenie wielkich talentów militarnych z ogromnymi zdolnościami dyplomatycznymi sprawiło, że wszystkie wojny, które podejmował Karol, były zwycięskie. Pacyfikacja łupieżczych Sasów, podbój ich terytoriów oraz przesiedlenie części z nich w głąb terytorium państwa, a następnie ich ochrzczenie pozwoliło powiększyć obszar kraju aż do dolnej Łaby i dalej na północ aż do jej ujścia. Pokonanie buntowniczych Bawarów, a następnie rozprawa z chanatem awarskim podporządkowały państwu Franków ziemie nad górnym i środkowym Dunajem, to jest Bawarię, dzisiejszą Austrię i Panonię – część późniejszych Węgier. Odepchnięcie Arabów na południe od Pirenejów pozwoliło stworzyć marchię hiszpańską, jako stosunkowo wąski pas od Pampeluny po Barcelonę i Gironę. Pokonanie, w obronie papieża, stale knujących przeciw Rzymowi Longobardów doprowadziło do objęcia przez Karola całych północnych Włoch aż po Rzym i przyjęcie przez niego tytułu króla Longobardów. Karol Wielki usprawnił administrację, ustalając hrabstwa na terenach od dawna należących do państwa, a marchie (margrabstwa) na terenach nowo przyłączonych i szczególnie narażonych na ataki zewnętrzne. W ten sposób powołano między innymi marchię hiszpańską, duńską czy awarską. Hrabiowie i margrabiowie byli odwoływalnymi urzędnikami, wynagradzanymi dochodami z dóbr oddanych do ich dyspozycji na czas pełnienia urzędu. Karol zdublował administrację, dzieląc całe państwo na okręgi – zwane missatica – podlegające okresowym kontrolom specjalnych urzędników, missi dominici, działających w parach: jeden świecki i jeden duchowny. Do ich zadań należało między innymi przyjmowanie skarg od ludności. Władza sądownicza należała do hrabiego, sądzącego wraz ze zgromadzeniem wszystkich ludzi wolnych danego hrabstwa, którzy mieli obowiązek trzy razy w roku zbierać się w tym celu. W okresie między zwołanymi zebraniami ludzi wolnych reprezentowali ławnicy34. Od ich wyroku można się było odwołać do króla lub inspektorów królewskich missi dominici. Tradycja instancyjności postępowania, jako fundament wymiaru sprawiedliwości i administracji, trwa w Europie po dziś dzień. Strukturę administracyjną państwa uzupełniała sieć 189 biskupstw i 500 opactw, sprawujących faktyczną władzę na swoim terenie, choć również podlegających kontroli królewskich inspektorów.
To, co najważniejsze dla samego króla Karola oraz ówczesnej i późniejszej Europy, wydarzyło się w Boże Narodzenie roku 800. W owym czasie papież Leon III szukał opieki wobec niebezpieczeństw grożących ze wszystkich stron, między innymi ze strony buntujących się Longobardów, roszczącego sobie prawa do części Państwa Kościelnego Konstantynopola czy też nękających Włochy kolejnymi najazdami Arabów. Jeszcze w roku 846 doszło do złupienia Rzymu przez Arabów. Wreszcie niepokój papieża budziła agresywna arystokracja rzymska. Biskup Rzymu zaczął zatem upatrywać wsparcia w potędze Karola, opartej na rzeczywistej władzy, jaką ten sprawował nad niemal całym dawnym Zachodnim Cesarstwem Rzymskim (jedynie bez Brytanii i większości Hiszpanii), a powiększonym o ogromne tereny Germanii. Papież dokonał zatem