Rys. 4.1. Wielkość populacji krajów Unii Europejskiej w 2017 roku
Źródło: Eurostat.
Należy jednak zaznaczyć, że w ostatniej dekadzie nastąpiły zmiany w populacji większości krajów, ze względu na:
● procesy emigracji wewnątrzunijnej związane z otwarciem rynków pracy krajów UE-15 na pracowników z nowych krajów członkowskich;
● sytuację demograficzną wielu krajów związaną z procesem starzenia się;
● napływ uchodźców z Bliskiego Wschodu i Afryki.
Zróżnicowaniu wielkości populacji towarzyszą wyraźne różnice w poziomie dobrobytu, mierzonego wielkością PKB na mieszkańca. Różnice te stopniowo maleją dzięki unijnym programom solidarności finansowej (konwergencji), wspierającym jakość życia w krajach biedniejszych. Wskaźniki dobrobytu zmieniają się także w wyniku zmian w populacji; przykładowo, w krajach o dużej skali emigracji w relacji do liczby mieszkańców (Litwa, Łotwa) wskaźniki dobrobytu mogą wyraźnie się poprawiać, a w krajach przyjmujących imigrantów – maleć, w mniejszym lub większym stopniu. Unijny urząd statystyczny Eurostat pokazuje sytuację tzw. konwergencji klubowej, określając średni dochód na mieszkańca całej UE-28 jako 100, a poziom tego wskaźnika w poszczególnych krajach jako odchylenie od średniej unijnej. Na tej podstawie można wyróżnić najbogatsze i najbiedniejsze kraje UE (tab. 4.1), a także kraje o średnim poziomie w stosunku do średniej unijnej. Rankingom według średniej unijnej odpowiada wielkość dochodu na mieszkańca liczona wartościowo w parytecie siły nabywczej wspólnej waluty PPS (przeliczenie dochodu w euro o różnice cenowe w walutach narodowych). Do najbogatszych krajów UE, w których poziom PKB na mieszkańca w 2016 roku przekroczył 123 średniej unijnej, należą: Luksemburg, Irlandia, Holandia, Austria, Niemcy, Dania, Szwecja. Z kolei do krajów najbiedniejszych, o dochodzie na mieszkańca w 2016 roku poniżej 70 średniej unijnej, należą: Bułgaria, Rumunia, Chorwacja, Łotwa, Węgry, Grecja i Polska. W grupie środkowej znalazły się kraje z dawnej UE-15 oraz kraje, które wstąpiły do UE w 2004 roku, w tym Litwa, Słowacja, Czechy i Słowenia.
Tab. 4.1. Poziom PKB na mieszkańca krajów Unii Europejskiej w 2016 roku w relacji do UE-28 = 100 (w parytecie siły nabywczej PPS)
Źródło: Eurostat.
Zróżnicowanie poziomu dobrobytu krajów członkowskich stanowi potwierdzenie, iż UE nie jest zamkniętym klubem bogatych, lecz ugrupowaniem otwartym dla krajów respektujących jej wartości i zasady działania. Z kolei zmiany, jakie zachodzą w poziomie dobrobytu krajów biedniejszych, stanowią ilustrację procesów konwergencji – im szybciej kraje uboższe doganiają średnią unijna, tym lepiej można oceniać skuteczność realizowanych programów w tym zakresie. Silne zmiany poziomu dobrobytu dokonały się w wyniku kryzysu 2008+ i głębokiej recesji, w jaką w 2009 roku wpadły wszystkie, poza Polską, unijne kraje. Spowodowało to wyraźny spadek dobrobytu w krajach południa Europy, głównie w Grecji, Portugalii, na Cyprze i we Włoszech, ale problemy dotknęły także Hiszpanię i Finlandię, oraz – w mniejszym stopniu – Francję. Z kolei po 2010 roku wyraźnie poprawiła się sytuacja krajów doganiających, zwłaszcza Republik Bałtyckich oraz Polski, Czech i Słowacji.
Pomimo wewnętrznego zróżnicowania poziomu dobrobytu, UE jako całość stanowi najbogatszy region świata. Aż 22 kraje członkowskie należą do elitarnego klubu wysoko rozwiniętych krajów akceptujących zasady demokracji i gospodarki rynkowej, jaki stanowi licząca 35 członków Organizacja Gospodarczej Współpracy i Rozwoju (OECD). Członkostwo w OECD posiadają wszystkie kraje unijnej Piętnastki oraz Czechy, Węgry, Polska, Słowacja, Słowenia, Estonia i Łotwa.
4.2. Wielkość gospodarek krajów członkowskich i stopień ich integracji
Wszystkie kraje członkowskie uczestniczą w tworzeniu bogactwa wspólnoty, jakkolwiek w zróżnicowanych proporcjach, wynikających z wielkości, potencjału i historycznych uwarunkowań. Dwa wskaźniki w syntetyczny sposób pokazują wkład poszczególnych krajów do unijnej gospodarki – procentowy udział w PKB oraz stopień integracji handlowej w ramach UE w powiązaniu ze stopniem otwartości zewnętrznej na import dóbr i usług. Na podstawie wskaźnika udziału w PKB, można wyróżnić, wielką szóstkę, której udział w PKB całej UE przekracza łącznie 75%, (Niemcy 21%, Francja 15%, Wielka Brytania 16%, Włochy 11%, Hiszpania 8% i Holandia 5%); kraje o średnim udziale po około 3% (Szwecja, Polska, Belgia); grupę pozostałych mniejszych krajów, których łączny wkład do unijnej gospodarki wynosi około 16% (rys. 4.2).
Rys. 4.2. Udział państw członkowskich w PKB Unii Europejskiej w 2016 roku
Źródło: Eurostat.
Na pozycję kraju członkowskiego wpływa również stopień integracji handlowej w zakresie dóbr i usług, mierzony wskaźnikiem wewnętrznego eksportu i importu między krajami członkowskimi w relacji do PKB (EU-level trade integration index), oraz stopień ogólnej otwartości rynkowej wewnątrz i za zewnątrz UE w zakresie dóbr i usług4. Stopień integracji handlowej w zakresie dóbr pozwala na wyróżnienie trzech grup krajów:
● o silnej integracji handlowej, o wskaźniku wewnątrzunijnego handlu przekraczającym 27,5%; w kolejności od najwyższego indeksu są to: Słowacja, Czechy, Węgry, Belgia, Słowenia, Estonia, Holandia, Litwa, Łotwa, Bułgaria, Polska, Austria, Rumunia, Luksemburg;
● o słabej integracji handlowej, o wskaźniku mniejszym niż 13,7%; są to: Wielka Brytania, Grecja, Cypr i Włochy;
● o średniej integracji handlowej, o wskaźniku zawartym między 13,7% i 27,5%; są to pozostałe kraje członkowskie (średnia dla UE wynosi 20,6%).
Na podstawie stopnia integracji handlowej w zakresie usług można wyróżnić również trzy grupy krajów:
● ze wskaźnikiem integracji przekraczającym 8,8%; w kolejności od najwyższego indeksu są to: Luksemburg, Malta, Irlandia, Cypr, Belgia, Estonia, Węgry, Chorwacja, Holandia, Austria, Słowenia, Dania;
● ze wskaźnikiem integracji mniejszym niż 4,4%; są to: Włochy oraz Wielka Brytania;
● ze wskaźnikiem integracji między 4,4% i 8,8%; są to pozostałe kraje członkowskie (średnia dla UE wynosi 6,6%).
Pod względem stopnia otwartości rynkowej na handel wewnętrzny i zewnętrzny odnoszony do PKB i mierzony importem, do krajów najbardziej otwartych na rynku dóbr należą Słowacja, Belgia, Czechy, Węgry, Słowenia, Holandia, Litwa, Estonia, Bułgaria, Malta, Łotwa, gdzie indeks otwartości jest większy niż 42,8%. Wszystkie pozostałe kraje charakteryzują się indeksem otwartości między 21,4% i 42,8%. Średni indeks dla całej UE wynosi 32,1%
Z kolei indeks otwartości rynkowej na usługi, wynoszący ponad 14,6%, jest najwyższy w Luksemburgu, Malcie, Irlandii, Cyprze, Belgii, Holandii, Danii, Estonii, natomiast najniższy, poniżej 7,3%, w Hiszpanii, Włoszech, Rumunii, Grecji, Polsce i Portugalii. We wszystkich pozostałych krajach stopień otwartości mieści się pomiędzy 7,3% i 14,6%, a średnia dla UE wynosi 10,9%.
Wymiana