Podstawy ekonomii integracji europejskiej. Anna Zielińska-Głębocka

efekt zmiany produkcji krajowej;

      ● efekt zmiany cen krajowych.

      Zmiany oddziałują na dobrobyt różnych grup uczestniczących w efektach unii celnej: konsumentów, producentów, władz fiskalnych (w zakresie dochodów budżetowych z ceł). Efektem netto jest wzrost lub spadek łącznego dobrobytu wszystkich grup – efekt kompensacji, gdy straty / korzyści jednej grupy są kompensowane korzyścią / stratą innych grup.

      W prezentowanym graficznym ujęciu efektów unii celnej są wyróżnione trzy kraje lub grupy krajów (rys. 5.1 i 5.2):

      ● literą A oznaczono kraj lub grupę krajów, będących inicjatorami integracji – A jest najmniej efektywnym, czyli najdroższym producentem;

      ● literą B oznaczono kraj lub grupę krajów, będących średnio efektywnymi producentami – B jest potencjalnym partnerem kraju A w unii celnej ze względu na bliskie sąsiedztwo;

      ● literą W oznaczono kraj lub grupę krajów, będących najbardziej efektywnymi dostawcami na rynki światowe – W nie jest bliskim sąsiadem, ale ze względu na położenie geograficzne może być brany pod uwagę jako

      partner.

      Na rys. 5.1 przedstawiono sytuację kraju A, który jest inicjatorem utworzenia unii celnej i dokonuje oceny możliwości wyboru partnera spośród krajów B i W. Przed utworzeniem unii celnej kraj A stosuje cła (t) jednakowe dla obu partnerów. Cena z cłem wynosi, odpowiednio, P_{W + t} oraz P_{B + t} . Są to cła niedyskryminacyjne.

      Rys. 5.1. Skutki unii celnej kraju A z najbardziej efektywnym producentem W

      Cena wyjściowa P_A kraju A znajduje się na przecięciu krzywych popytu D_A i podaży S_A – jest wyższa od ceny rynkowej zarówno kraju B, jak i kraju W. Po wprowadzeniu ceł równych dla obu potencjalnych partnerów, kraj A może importować produkty wyłącznie z kraju W po cenie P_{W + t}, gdyż import z kraju B jest nierentowny ze względu na zaporową cenę P_{B + t}. Wielkość importu na rys. 5.1 przedstawia odcinek Q₁ Q₂. Import uzupełnia krajowe dostawy na rynek, wynoszące OQ₁ , co pozwala na zwiększenie popytu do wielkości OQ_2.

      Przedstawiona na rys. 5.1 sytuacja powstała po decyzji kraju A o utworzeniu unii celnej z krajem W. Zniesione zostały cła dla W, pozostawiono natomiast wyjściowy poziom ceł dla kraju B. Ze względu na działanie prawa jednej ceny, cena kraju W bez cła, czyli P_W, spowodowała efekt kreacji, czyli zastąpienie produkcji krajowej A importem z kraju W. Import z W wzrósł z Q₁ Q₂ do Q₃ Q₄, przynosząc dwa pozytywne efekty – efekt produkcyjny w postaci spadku cen, na rysunku trójkąt b, oraz efekt konsumpcyjny w postaci wzrostu popytu, na rysunku trójkąt d. Pojawiły się także skutki negatywne w postaci strat poniesionych przez producentów krajowych, którzy musieli ograniczyć swoją produkcję z OQ₁ do OQ₃ i dostosować się do nowego poziomu cen; na rysunku strata to obszar a. Stratę poniósł również budżet, gdyż zniknęły dochody z ceł, jakie do tej pory płacili producenci kraju W. Straty budżetu przedstawia prostokąt c, z kolei cały obszar (a + b + c + d) obrazuje łączne skutki unii celnej, obszar (b + d) to efekt kreacji handlu, przy czym korzyść netto pojawia się wtedy, gdy (b + d) jest większe niż (a + c).

      Rys. 5.2. Skutki unii celnej kraju A ze średnio efektywnym producentem B

      Na rys. 5.2 przedstawiono sytuację utworzenia unii celnej z krajem B, przy pozostawieniu ceł wyjściowych dla kraju W. Zniesienie ceł dla B oznacza, że właśnie producenci tego kraju decydują o nowej cenie unii celnej. Zmieniła się struktura produkcji i wymiany. Powstały nowe strumienie wymiany w stosunku do sytuacji wyjściowej, gdy importowane były produkty z cłem z kraju W w ilości Q₁ Q₂. Nowe strumienie importu zostały na rys. 5.2 oznaczone jako Q₃ Q₁ oraz Q₂ Q₄ i jest to efekt kreacji handlu zobrazowany obszarami b i d. Jednocześnie pojawił się efekt przesunięcia handlu z kraju W na kraj B, oznaczający, że import z W w ilości Q₁ Q₂ został zastąpiony importem z B w podobnej ilości. Efekt przesunięcia jest w tym modelu traktowany jako koszt unii celnej, co przedstawia zakreskowany prostokąt CDEF, wyrażający dodatkowy koszt, jaki muszą ponieść konsumenci w A, ze względu na to, że partnerem został wybrany kraj B, a nie kraj W. Wybór kraju W oznaczałby obniżenie ceny do poziomu P_W, natomiast wybór kraju B oznacza wyższy poziom wspólnej ceny. Iloczyn nadwyżki ceny P_B nad hipotetyczną ceną P_W oraz dodatkowego kosztu związanego z przesunięciem importu w wymiarze Q₁ Q₂ obrazuje efekt netto przesunięcia handlu w postaci prostokąta CDEF. Efekt ten powstał z podziału dobrobytu przedstawionego jako obszar ABQ₁Q_2. Obszar ABCD to korzyść konsumentów z liberalizacji, obszar CDQ₁Q₂ to całkowity koszt importu w sytuacji unii z krajem B, obszar EFQ₁Q₂ to koszt netto importu przy niższej cenie z W, a obszar CDEF to przyrost kosztu importu ze względu na wyższą cenę P_B.

      Efekty unii celnej mogą być mierzone nie tylko przedstawionymi skutkami netto kreacji czy przesunięcia handlu, lecz także innymi wskaźnikami, takimi jak:

      ● stopień konwergencji lub dyspersji cenowej w ramach unii, z określeniem źródła różnic cenowych;

      ● skala i zakres działania prawa jednej ceny w unii celnej;

      ● poziom cen unii celnej w relacji do cen światowych;

      ● wielkość handlu wewnętrznego i zewnętrznego;

      ● wielkość handlu wewnątrzgałęziowego;

      ● efekty kosztowe kreacji i przesunięcia handlu;

      ● efekty dynamiczne unii celnej (w tym poziom produkcyjności);

      ● relacje cen lub zmian cen eksportowych do importowych (terms of trade