PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU
UMYSŁ, ZACHOWANIE I PSYCHOLOGIA NAUKOWA
Problem rozdziału
W jaki sposób psycholodzy sprawdziliby twierdzenie, że cukier wywołuje u dzieci nadaktywność?
• Do sprawdzenia tego twierdzenia psycholodzy zastosowaliby metodę naukową.
• W kontrolowanym eksperymencie – zaprojektowanym tak, aby określić przyczynę i skutek – dzieci zostałyby przypisane losowo do grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej, i otrzymałyby napój z cukrem lub sztucznym słodzikiem.
• Stosując procedurę podwójnie ślepej próby w celu kontroli efektu oczekiwań i efektu placebo, obserwatorzy oceniliby poziom aktywności dzieci.
• Analiza zebranych danych wykazałaby, czy hipoteza potwierdza się czy nie. Jeśli dzieci, które otrzymały napój z cukrem, okazałyby się bardziej aktywne, moglibyśmy wyciągnąć wniosek, że cukier wywołuje nadaktywność u dzieci.
CZYM JEST PSYCHOLOGIA – A CZYM NIE JEST?
MYŚL PRZEWODNIA 1.1 >
Psychologia obejmuje szeroki obszar, z wieloma specjalnościami, ale zasadniczo jest to nauka o zachowaniu i procesach umysłowych.
Wszyscy psycholodzy są zainteresowani pewnymi aspektami zachowania i procesów psychicznych. W przeciwieństwie do pseudonauki naukowa psychologia wymaga twardych dowodów na poparcie swoich twierdzeń. W psychologii można wyróżnić wiele specjalności, które dzielą się na trzy ogólne klasy. Psycholodzy eksperymentalni głównie prowadzą badania, ale często też nauczanie. Ci, którzy są przede wszystkim nauczycielami psychologii, pracują w różnych instytucjach, w tym w szkołach typu college, szkołach średnich i na uniwersytetach. Psycholodzy-praktycy działają w wielu obszarach, takich jak przemysł/organizacja, sport, szkolnictwo, psychologia rehabilitacji, psychologia kliniczna i doradztwo, psychologia sądowa i środowiskowa. W przeciwieństwie do psychologii psychiatria jest dziedziną medycyny zajmującą się chorobami psychicznymi.
Wiele z tego, co pojawia się w mediach i wydaje się psychologią, jest w rzeczywistości pseudopsychologią. Powiedzenie, na czym polega różnica, wymaga nabycia umiejętności krytycznego myślenia – w tym podręczniku zaprezentowanych za pomocą następujących pytań, jakie należy postawić, kiedy stajemy w obliczu nowych twierdzeń, które wydają się mieć podstawy naukowe:
• Jakie jest źródło informacji?
• Czy twierdzenie ma charakter umiarkowany czy kategoryczny?
• Jakie są dowody?
• Czy wnioski mogą być zniekształcone przez tendencyjność w myśleniu?
• Czy rozumowanie jest wolne od typowych błędów logicznych?
• Czy zagadnienie wymaga ujęcia z wielu perspektyw jednocześnie?
NA CZYM POLEGA SZEŚĆ PODSTAWOWYCH PERSPEKTYW BADAWCZYCH W PSYCHOLOGII?
MYŚL PRZEWODNIA 1.2 >
Sześć podstawowych perspektyw – biologiczna, poznawcza, behawiorystyczna, holistyczna, rozwojowa i socjokulturowa – dominuje w szybko rozwijającym się obszarze współczesnej psychologii. Każda z nich była początkowo propozycją radykalnie nowego rozumienia najważniejszych pojęć dotyczących umysłu i zachowania.
Psychologia ma swoje korzenie w kilku, czasem sprzecznych, tradycjach obecnych już w czasach starożytnych Greków. Kilka wieków temu René Descartes, dzięki swojemu twierdzeniu, że wrażenia i zachowania są związane z aktywnością układu nerwowego, sprawił, iż badania nad umysłem nabrały naukowego charakteru. Ten krok ostatecznie doprowadził do powstania współczesnej perspektywy biologicznej, która poszukuje przyczyn zachowania w procesach fizycznych, uwarunkowanych funkcjami mózgu i genetyką. Psychologia biologiczna rozwija się w dwóch kierunkach: nowo powstałego obszaru nauki o układzie nerwowym (neuronauki) i psychologii ewolucyjnej.
Za formalny początek psychologii jako nauki uznaje się jednak założenie przez Wilhelma Wundta w 1879 roku pierwszego laboratorium psychologicznego. Psychologia Wundta, którą psycholodzy amerykańcy przekształcili w strukturalizm, opowiadała się za wyjaśnianiem procesów psychicznych, takich jak świadomość, na drodze badania ich treści i struktury. Inna wczesna szkoła psychologiczna, zwana funkcjonalizmem, przekonywała, że procesy psychiczne można najlepiej wyjaśnić w kategoriach ich celów i funkcji adaptacyjnych. Każdy z tych nurtów był krytykowany za stosowanie introspekcji, którą niektórzy psycholodzy uważali za zbyt subiektywną. Niemniej jednak elementy tych trzech „szkół” można odnaleźć we współczesnej perspektywie poznawczej, w jej zainteresowaniu uczeniem się, pamięcią, wrażeniami, spostrzeganiem, językiem i myśleniem, oraz w znaczeniu, jakie przypisuje ona przetwarzaniu informacji.
Perspektywa behawiorystyczna pojawiła się około 1900 roku, odrzucając metodę introspekcyjną i mentalistyczne wyjaśnienia, a wybierając w zamian analizę zachowania w kategoriach obserwowalnych bodźców i reakcji. Rzecznicy behawioryzmu, tacy jak John Watson i B.F. Skinner, wywarli potężny wpływ na współczesną psychologię, przypisując wielkie znaczenie obiektywizmowi metod, uzyskując wgląd w naturę uczenia się i opracowując skuteczne techniki sterowania zachowaniem.
Zdecydowanie inne podejście do człowieka konstytuuje perspektywę holistyczną, przyjmującą całościowe spojrzenie na jednostkę. Psychoanalityczne podejście Sigmunda Freuda, z naciskiem na zaburzenia psychiczne i procesy nieświadome, doprowadziło do powstania psychoanalizy i współczesnej psychologii psychodynamicznej. Natomiast psychologia humanistyczna, rozwijana pod kierunkiem Abrahama Maslowa i Carla Rogersa, podkreśla pozytywną stronę ludzkiej natury. Tymczasem psychologia cechy i temperamentu ujmuje ludzi w kategoriach ich stałych właściwości i dyspozycji.
Perspektywa rozwojowa zwraca uwagę na przewidywalne zmiany psychiki i zachowania, które pojawiają się w toku życia. Takie zmiany są wynikiem interakcji czynników dziedzicznych i środowiskowych. Podobnie perspektywa socjokulturowa uwypukla fakt, że każda osoba pozostaje pod wpływem innych ludzi i kultury, w której jest zanurzona.
W okresie kilku minionych dekad współczesna psychologia podlegała gwałtownym przemianom, gdy dominującą pozycję zyskiwały perspektywy biologiczna, poznawcza i rozwojowa. Zwolennicy różnych perspektyw zaczęli łączyć siły. Inne wielkie wyzwanie stanowi coraz liczniejszy udział kobiet i przedstawicieli grup mniejszościowych wkraczających w dziedzinę psychologii.
W JAKI SPOSÓB PSYCHOLODZY TWORZĄ NOWĄ WIEDZĘ?
MYŚL PRZEWODNIA 1.3 >
Psycholodzy, podobnie jak przedstawiciele innych nauk, stosują metodę naukową do empirycznego testowania swoich hipotez.
Psychologia różni się od pseudonauk, takich jak astrologia, tym, że do empirycznego sprawdzania swoich koncepcji wykorzystuje metodę naukową, której fundament stanowi bezpośrednia obserwacja. Metoda naukowa bazuje na testowalnych teoriach i falsyfikowalnych hipotezach. Badania oparte na metodzie naukowej obejmują: eksperyment,